Tarihte birinci kere Hipokrat, bayanlara mahsus bir durum olduğunu düşündüğü “histeri” yi tanımlayarak bayan ruh sıhhatine bir kapı açtı. Ne yazık ki Ortaçağ’a gelindiğinde Avrupa’da, histeri tanısı alan bir sürü bayan “cadı” ya da “içine şeytan girdi “ üzere tezlerle yakıldı. 19. yy da Charcot, Herman, Freud üzere doktorlar tarafından histeri tekrar bir hastalık olarak ele alındı ve bu husus hakkında bilimsel çalışmaların başladığı bir periyot oldu. Lakin tüm bu araştırmalarda bayanın ruh sıhhatini etkileyebilecek olan toplumsal hususlar 20. yüzyıl sonlarına dek görmezden gelindi. 20. yüzyıl sonunda bayanların maruz kaldığı toplumsal cinsiyetçilik nedeniyle yaşadığı ayrımcılık, bayana yönelik şiddet üzere durumların biyolojik nedenlere ek olarak bayanların ruh sıhhatinin temel belirleyicilerinden biri olduğu kabul görmeye başladı ve bilimsel çalışmalar bu alana yöneldi. Günümüzde histeri tanımlaması, içinde karmaşık ve birden fazla sendromları barındırması, kişiyi suçlayıcı ve damgalayıcı bir mana içermesi ve bilimsel olarak tanımlanamaması üzere nedenlerle artık tıp lisanında kullanılmamaktadır.
DSÖ’nün 2002 yılı raporunda bayan ruh sıhhatinde üreme sıhhatine yönelik alanda pek çok çalışma olduğunun ancak bunun yanında başka alanların ihmal edildiği belirtilmektedir. Rapora nazaran, biyolojik yatkınlıktan çok bayan ruh sağlığındaki bozulmanın yaşamsal gerilime, yoksulluğa, eğitimsizliğe, şiddete ve ayrımcılığa erkeklerden daha fazla maruz kalmasıyla ilişkilendirilmektedir
Kadınların hayatında kültüre, ekonomik duruma ve etrafa mahsus farklılıklar ortaya çıkar. Bayanların cinsellikleri, doğurganlıkları, erkeklerle ve toplumla olan bağları ruhsal yapıları üzerinde de farklılıklar oluşturur. Toplumsal cinsiyet rolleri bayan yaşantısını özgürce planlamasında zorluklara neden olurken hayatını daha da gerilimli hale getirmektedir. Gebelik süreci, doğum, çocuk yetiştirme, ailenin öbür bireylerinin bakımını üstlenme, ikili münasebetlerde yaşanan zorlanmalar günlük hayat sıkıntılarını da arttırmaktadır. Tüm bunların sonucu olarak, bayanların yaşadıkları durumları değiştirilemez olarak görmesi, kendisini daha olumsuz algılama, benlik saygısında azalma, aksilikleri içselleştirme ve çevresel değişkenlerden daha çok etkilenme ile sonuçlanır. Sosyoekonomik durum, cinsiyet rolleri, şiddete maruz kalma ve biyolojik faktörler (gebelik, doğum, adet döngüsü, menopoz süreci gibi) bayan ruh sıhhatini direkt etkilemektedir. Korku bozuklukları, duygudurum bozuklukları, bedensel belirtilerin ön planda olduğu somatoform bozukluklar, travma sonrası gerilim bozuklukları, cinsel fonksiyon bozuklukları ve yeme bozuklukları üzere ruhsal teşhisler bayanlarda erkeklere oranla bariz olarak daha sık karşımıza çıkmaktadır.
Aile içi şiddet bayan ruh sıhhati ile birebir alakalı kıymetli bir etkendir. Hem çocuk ruh sıhhatini hem de bayan ruh sıhhatini yakından ilgilendirir. Çabucak her küme bayan için risk mevcut olmakla birlikte eğitimsizlik, yoksulluk, farklı etnik kökene sahip olma, boşanma-ayrılma süreci, yeti yitimine sahip olmak şiddete maruz kalma riskini arttırmaktadır. Şiddete maruziyet ise zati başlı başına travma sonrası gerilim bozukluğu başta olmak üzere pek çok ruhsal hastalıkla bağlıdır. Hala psikiyatrik teşhis sistemlerinde, sınıflandırmalarda cinsiyetçi ayrımcılık alanları ya da bayan ruh sıhhati açısından vurgulanması gereken alanlar tartışılmaktadır.
Sağlıklı toplum için bayan ruh sıhhatinin korunmasının ve güçlendirilmesinin ehemmiyetinin farkında olmak gerekmektedir. Bu nedenle ruh sıhhati çalışanları olarak, bayan hastalarla çalışırken yalnızca ruhsal hastalıklar tarafından değil, bayanların biyolojik üreme döngüsü, aile içi yahut toplumsal şiddete/ayrımcılığa maruz kalması, eğitim ve çalışma hayatından uzak kalması, toplumsal takviye yoksunluğu üzere pek çok etkenle karşı karşıya olduğumuzu unutmadan, tedavi seçeneklerimizi buna yönelik planlamayı ve yardımcı takviye sistemlerini harekete geçirmeyi hedeflemeliyiz.
