Bilinç dışımızda kollayıcı bilge bir taraf bulunur. Hayvanlardan farklı olan sadece üstün şuurumuz değildir. Evrim taşeronluğunda şuur dışımız da zeki şuurumuza hakkıyla hizmet edebilmek üzere birebir oranda donanmış gözükmektedir. Bu donanım sadakatle bağlılık ile birleşince adeta bilgelik fonksiyonuna dönüşmüştür. Şuurlu akıl yeni yetme yaşlarındaki zeki ve vizyoner şehzade üzereyse şuur dışı gölge istikameti dışında tecrübeli bir sadrazam üzeredir. Tabi ki şuur dışımız yalnızca bu taraftan ibaret değildir. Yani şuur dışımızda hayvansal tanrısal bilge istikametimiz kadar hayvansal gölge yani karanlık tarafımız de bulunur.
Kolektif bilinçdışı yaşantımızdaki en tesirli katmandır
Bilinç dışına bilgelik atfetmesine en değerli neden Jung’un kolektif şuur dışını ve ferdî şuur dışını yönlendiren derin hami programını keşfetmesi olmuştur. Bu katmanda evrim sürecinin tecrübeleriyle kazanılmış, Jung’un arketip olarak isimlendirdiği modelleyici soyut kalıplar bulunur. Kolektif şuur dışımız şahsî şuur dışımız taşeronluğunda çalışır. Biz fark etmesek de bu katman tüm davranışlarımızın azmettiricisidir. Jung’un arketip dediği bu kalıplar genetik geçişle yeni jenerasyonlara aktarılır ve çeşidin kazanımlarının geriye gitmesinin önüne geçerler. Günlük yaşantımızda etrafımızdakiler ve ferdî anılarımızda olanlar kadar ön planda gözükmeseler de, asıl azmettirici temel tesirler, kolektif şuur dışımız ve bunların yapı taşları olan arketiplerden gelir. Arketipler güneş, ateş, hava üzereyse şahsî şuur dışımız odun-kömür sobası, çağın ruhu ise kalorifer, klima üzere tesirlidir.
Bilinçli akıl evrimde yeni bir katmandır.
Oysa bizi yüzbinlerce yıl bugünkü bilinçdışına benzeri katmanlar yönetmiştir. Bugünkü hayvanları hala büyük ölçüde bu katmanlar yönetmektedir. Yani şuurlu farkındalığımız olmadığında bile ruhsal idaremiz vazifesi başındadır. Anlaşılacağı üzere burada şuur nörölojik manada yani komada olmama manasında değil, niyetlerinden haberdar olma manasında kullanılmaktadır. Bu Homo sapiens etabının Descart’a nazaran bir sapiens daha eklenerek yani düşündüğünü düşünen insan olarak yorumlanmasıdır.
Ruhun akıl dışı fonksiyonları sezgi, his ve duyumsamalardır. Bu fonksiyonlardan bilhassa sezgi en kadim bedeldir ve şuur dışının derinliklerinden çıkan bileşke karar üzere tesirlidir. Ne yazık ki çağımızda bilhassa sezginin yolu kapatılmış, ruhsal divanımızdan sürgüne gönderilmiş üzeredir. Evrim taşeronluğunda en gelişmiş olan insan zekası, çağımızda şimdi olgunlaşmadan tahta çıkarılmış fazlaca şımartılmış zeki, vizyoner fakat toy bir veliaht şehzade üzeredir. Meğer ruhsal divanımızda şuur dışının güçleri olan öteki fonksiyonlar de yer almalı ve aklın toy ve despot idaresinden kurtulunmalıdır.
Ruhumuz da tıpkı dualite dünyası üzere karşı çiftlerden oluşur.
Ruh sıhhati dış dünyaya ve kendi içimize ahenk yapabilme demektir. Gerek cihan ve Jung’a nazaran ona paralel giden iç cihanımız (ruhumuz) zıtlıklar prensibiyle çalışır. Gece-gündüz, doğum-ölüm, sıcak-soğuk üzere iyi-kötü, sevgi-nefret bunlardan bazılarıdır. Buna nazaran aslında ruh sıhhati aykırılıklar ortasında bir istikrar sağlanması demektir. Örneğin bilinçdışımızda tanrısal bir bilge yaşadığı kadar, yırtıcı bir hayvan gibisi karanlık ve enerjik bir taraf de bulunur. Bu taraf gölge istikamet olarak isimlendirilir. Freud’ın id olarak isimlendirdiği altbene misal bir kalıptır.
Gölge tarafımızla barışılmaması tehlike yaratır.
Gölge hoşlanmadığımız ve çoklukla karanlık taraflarımızı içinde toplayan ve bizi neredeyse daima takip ettiği için Jung tarafından bu türlü isimlendirilmiş değerli bir arketipsel kalıptır. Şuur dışımız günlük hayatın olağan imajlarına uzak olsa da özümüzdür. Gölge ise kendimizden bile gizlemek istediğimiz kaka taraflarımızı içerir. Beğenilen olmasa da kakamızla karşılaşmak zorunda olduğumuz üzere gölge tarafımızla de tanışmak ve daima irtibat kurmak zorundayızdır. Aksi takdirde ruhumuzda kabızlık ve hatta barsak düğümlenmesi üzere tehlikeli komplikasyonlar olur. Kolektif manada da terör, savaş üzere toplumsal boyutta bulaşıcı tehlikelere götürür. Jung şuur dışı korkutucu değildir lakin barışmamak korkutucu sonuçlara yol açabilir demiştir.
Rahatsızlıklar ruhsal istikrarımızın bozulduğunu gösterir lakin…
Ruhumuz ilerleme ve istikrar arar. Ancak istikrar ilerlemeden de kıymetlidir zira görünen o ki istikrar uğruna bir çok şahısta ilerleme feda edilir. Freud bu duruma takılma, Jung bireyleşememe, Gestalt okulu ise kendini gerçekleştirememe der. Freud 5 ömür evresi tanımlamıştı. Bunlar oral, anal, fallik, latent ve genital evrelerdi. Kuramına uygun olarak psikoseksüel gelişim evresi olarak tanımladığı bu evreler ergenlik çağında bitiyordu zira seksüel gelişme burada sonlanıyordu. Halbuki Junga nazaran ruhun gelismesi sırf cinsel gelişime bağlı değildi ve de insan ergenlikten sonra da gelişmesini devam ettiriyordu. Hatta orta yaştan sonra ömrünü kurma gailesinden uzaklaşabilirse bir öbür boyuta taşıma gereğini hissediyordu. Bu boyut mana boyutuydu. Aslında her hayat evresinde değerli olan mana orta yaslardan sonra bilgelik tevazusuna ulasmaya çalışıyordu. Görüşlerini sistematik bir biçimde söz etme zorluğunu her daim yasayan Jung’un çok daha evvel önerdiği lakin biraz da Freud’la kapıştığı için o periyot görmezden gelinen ergenlik sonrası 3 evreyi (genç erişkinlik, orta yaş ve yaşlılık) Erik Erikson ekleyip Freud’dan farklı olarak bunlara psikososyal evreler diyerek Jung’un görüşlerine yaklaşacaktı. Erikson her cihanın vazifelerini de söz ediyordu.
Bu istikrar sabit bir tahtanın üzerinde istikrarda durmaya da benzemez. Bu istikrar en az sekiz değişken akıntılı bir ırmakta sörf tahtası üzerinde durup ilerleyebilmeye misal. Ruhsal rahatsızlıklar bu istikrarın bozulduğunu gösterir. Jung şuur dışımızdan bilgiler getiren hayallerin bilinç-bilinç dışı istikrarını onarıcı bir tarafı olduğu üzere ruhsal rahatsızlıkların da ruhumuzu onarma, açıkları giderme fonksiyonu olduğunu savunur. Bundan da değerlisi yıkım üzere görünen ruhsal rahatsızlıklar, aslında yeni bir yapılanmanın temel çukuru da olabilir. Bırakın ruhsal rahatsızlıkları, ağır ruh hastalıkları bile aslında en az bir tarafıyla güçlülüğün yahut güçlenmenin zaafıdır. Unutmayalım ki bozuk yolda mercedesler daha çok arıza yapar ve tabiatta en zayıf olunan vakit genelde düzgüne gerçek dönüşüm vakitleridir. Örneğin bir yılanın en zayıf olduğu devir bebeklik, deri değiştirme yahut gebelik periyotlarıdır.
Eşzamanlılık
Eş zamanlılık, ortalarında nedensel bir irtibat olmayan durumların manalı gözüken bir ortaya gelişlerini tanımlamak için Jung’un bulduğu tabirdir. Tesadüf sadece matematiksel olarak geçerlidir. Aslında cihanda olan her şey ortalarında mantıklı bir bağ olmasa da öbür bir boyuttan ilintili üzeredir. Evrim bile böylesi manalı tesadüfler zinciri olarak görülebilir. Tabiat bu istikametiyle de inanç ve hürmet gerektirir. İşte bu nedenle Jungçu bakış açısında terapist kişinin dış faktörlerine faal müdahaleden çekinir, kişinin iç faktörlerini fabrika ayarlarına döndürmek için elinden geleni yaptıktan, yani iç faktörlerini düzenledikten, yeterli çalışması için her seans elinden geleni yaptıktan sonra tevekkülle hastasının değişimini bekler. Ona da içsel ve dışsal faktörlerin olgunlasmasını beklemesini tavsiye eder. Bu da kültürümüzün yüksek kabulleriyle, bilhassa tasavvufi fikirle uyumludur. Bu yüzden de Jungçu terapist dış etkenlere öbür terapiler kadar bile yönlendirme yapmaz. Gebeliği takip eden bir bayan doğumcu üzere davranır. Murfy kuralındaki üzere her şeyin olacağına varacağını hisseder. Aksaklıkları önlemek için elinden geleni yaptıktan sonra tabiatın yüz binlerce yıldır manalı sonuçlara götürmesiyle kanıtlanmış, bilinmeyen bir boyuttan organize etme ve yönlendirme gücüne güvenir.
İnsanı büyük ölçüde arketiplerin tesirinde olan kompleksler yönetir
Jung kompleks kavramını geliştiren isimdir. Ona nazaran bilinçdışımızdaki kompleksler tahakküm edici bir tesir yaparlar. Bu kompleksler çok seviyede olan aşağılık kompleksi üzere hastalıklı, yahut anne, oidipus kompleksi üzere olağan olarak atfedilecek bir yapıda olurlar. Jung kompleks kavramını mesleğinin başında çağrışım testi vesilesiyle geliştiren isim olsa da, klasik terapilerinde kompleksleri direkt çalışmamış, daha çok hayal tahlilleriyle şuur dışına ulaşmaya yük vermiştir. Günümüzün çağdaş bilişsel ve şema terapileri şema ismini verdikleri bu komplekslerle daha direkt çalışmaktadır.
Psikiyatrik kuramlar birbirinden çok başka değildir.
Farklar daha çok kişilik tipine nazaran bakış açılarının epey değişmesinden kaynaklanır. Herkes Mevlana’nın Mesnevi’sindeki kör üzere file neresinden dokunursa orayı filin bütünü sanır. Örneğin Jung’a nazaran bir içe dönük ve bir dışa dönük file değişik açılardan dokunur. Jung, dogmatik yaklaşımlara karşıdır ve ona nazaran her bakış açısında ve yaklaşımda yararlanılacak bir şeyler vardır.