Sınav Kaygısı
Sınav telaşının temelinde aslında imtihanlardan öte, imtihanlara yüklenen manalar, düşünsel reaksiyonlar, iç konuşmalar, öznel yorumlar ve değerlendirmeler yatmaktadır. Lakin imtihana hazırlanma sürecinde denetim edilebilen belirli bir düzeydeki dert olağandır, öğrencinin imtihanı önemsemesinden kaynaklanır ve süreci olumlu tesirler.
Sınav telaşının öğrencinin sürecini olumsuz etkilediği süreçte ise ani öfke patlamaları, içe kapanma, uyku ve yeme sorunları, çatışmacı ve tahammülsüz olma, somatik bedensel şikayetler ( mide , baş ağrısı, cilt sıkıntıları, yüz kızarması, nefes darlığı, kalp çarpıntısı ), konsantrasyon sorunu, yorgun ve halsiz hissetme üzere semptomlar görülebilir. Aileyi hayal kırıklığına uğratma ve çalışmasına karşın başarısız olacağı kanıları imtihan telaşı döngüsünü besleyecektir. İmtihan derdini besleyen en büyük etkenlerin başında telaş hissinin aile içinde fazlaca tecrübeleniyor ve öğrenilmiş bir his olmasıdır. Bir öbür durum ise öğrencinin imtihandan alacağı puanı ailenin prestiji ve sevgisi ile özdeşleştirmesidir.
Sınav telaşı iki halde yaşanabilir; birinci durumda öğrenci ne kadar çalışırsa çalışsın ya performansını gereğince gösteremiyordur ya da imtihan anı başarısız olacağını düşünüyordur ve bu ağır dert konsantrasyonunu etkiliyordur. İkinci durumda ise, öğrenci başarısız ve yetersiz olduğunu o kadar kabullenmiştir ki, ne kadar çalışırsa çalışsın asla kendisinden beklenenleri yerine getiremeyeceğine yönelik içselleştirdiği olumsuz kendilik algısı vardır. Bu algı sonucunda ders çalışmaz ya da davranış sorunları ile deneyimlediği yetersizliği, aile ve toplumsal etrafı ile çatışma yaşayarak bu çatışma sürecinde kâfi ve üstün olma ile onarmaya çalışır. Altında yatan yetersizlik algısıdır ve bu durum çatışmalar sonucunda etrafı tarafından daha çok pekiştirilir.
Sınav sürecinde “Nedensel döngüsellik” dediğimiz sürecin kırılması gerekir. “Nedensel Döngüsellik” birbirini destekleyen ve besleyen durumlar zinciridir. Örneğin ; Ebeveynler çocuğun imtihandan aldığı puanı, başarılı anne-baba olma ile özdeşleştirmiştir, çocuk ailenin beklentilerini karşılayamamaktan ve onları hayal kırıklığına uğratmaktan kaygılanır, çocuk kaygılandıkça başarısız olacağını düşünür, bu kanılar onu daha gergin ve çatışmacı yapar, çocuk bu türlü davrandıkça ailenin çocuğa olan toleransı azalır ve çocuk ile çatışmaya sürükler, ailesine karşı yetersiz hisseden çocuk kaybedeceğini düşündüğü değerli bir maça çıkmak istemeyen oyuncu üzere ders çalışmayı bırakır yahut his yoğunluğu nedeni ile konsantre olamaz , gerçek performansını sergileyemez. Bütün bu zincir gitgide kötüleşerek devam eder. Bu zinciri kırmak ve bu tasanın kaynaklarını keşfetmek gereklidir. Öğrenci tasasını tetikleyen his ve niyetlerini keşfederek onları denetim altına almayı öğrenmelidir. Bu süreci gün geçtikçe ısınan kapalı bir tencere üzere düşünün aileler ve toplumsal etraf ocağın altını açarken tencere içerisinde ne oluyor açıp bir bakmak lazım. Öğrenci aktaramadığı, paylaşamadığı hisleri üzerine konuşmalı yani o tencerenin kapağı biraz olsun aralanmalıdır. Ne yazık ki anne-babalar çocuğun korkularını dinleme ve onlara takviye olma konusunda zorlanabilir zira çocuk ile benzeri dert ve kaygılara sahip olabilirler. Aslında öğrencinin derdinin modülü olan ve misal hisleri yaşayan aileler öğrenciye dayanak olamamakta hatta daha çok çatışma yaşamaktadır. Akranlarında da emsal meseleler gören ya da bir yarış içerisinde olan öğrenci kimseden takviye alamayıp kısır bir döngünün içinde kıvranmaktadır. Pek çok aile “Bize bir şey anlatmıyor, nasihat ediyorum, konuşmaya çalışıyorum, işe yaramıyor.” diyecektir. Lakin bu süreçte öğrencinin en büyük gereksinimi yargılanmadan, öğretici olunmadan dinlenmek, hislerine eşlik edilmek ve yıkıcı bir dert yaşarken onu tutan bir etrafa sahip olmaktır. Bu süreci yönetim edebilmek ve gerekli takviyesi öğrenciye sunabilmek için aile kaynağının kâfi olması gerekir. Bu kaynak anne ve babanın kendi his ve kanılarının farkında olması ve öğrenciye nasıl olumlu dayanak olabileceğini keşfetmesi gerekmektedir. Örneğin eleştirel bir ebeveyn ile büyümüş bir ebeveyn deneyimlediğini deneyimletebilir ya da dertlerini denetim altına almayı başaramayan bir anne- baba öğrenciye gereğince dayanak olamayabilir. Bu durumda bir uzmana başvurmaları ve aile dinamiklerine uygun dışarıdan bir uzman bakış açısı ile yönlendirme almaları en sağlıklısı olacaktır. Öğrenci uzmana getirilirken “ Bu süreçte çok yoruldun, daima başarman gereken bir sürecin içerisindesin ve bu çok sıkıntı bir süreç biliyorum sana nasıl takviye olabilirim, sen kendini nasıl daha yeterli hissedebilirsin takviye almak istiyorum. Dişimiz ağrıyınca nasıl doktora gidiyorsak, üzgün olduğun vakitte psikoloğa gitmemiz gerekir, ne dersin ?” üzere cezalandırıcı ve suçlayıcı bir lisan kullanmadan bir uzmana başvurmanız, öğrenciye yalnızca notlarım değil benim hissim da ailem için kıymetli bildirisi verecek ve sürecin tahlili için kıymetli bir adım olacaktır.
Uzm. Klinik Psikolog
Zehra Orgun
