İki Uçlu Bozukluk Tarifi Nedir?
İki uçlu bozukluk yineleyen mani, hipomani, karma ve depresyon hastalık devirleri ile seyreden kronik bir hastalıktır. Hastalığın patogenezinde çevresel ve genetik etmenlerin değerli rol oynadığı saptanmıştır. Hastalık sırasında duygudurum bozukluğu çekirdek belirti olmasına karşın, biyolojik ritim, davranış ve bilişsel fonksiyonlardaki aksama gidişat üzerindeki asıl tesirli faktörlerdir. İki uçlu bozukluk ya da manik depresif hastalık büyük olasılıkla “kimyasal dengesizlik” terimiyle ilişkilendirilebilecek birinci psikiyatrik bozukluktur. İki uçlu bozuklukta birbirinden farklı ilaçların kullanımı ve bu farmakolojik casusların manik ya da depresif periyotlardaki farklı aktiflikleri, hastalığın biyokimyasal temellerinde yatan karmaşıklığa işaret etmektedir.Hastalığın genetik ve kimyasal temellerine eklenen gerilimli ömür olayları, aile içi çatışmalar, toplumsal alakalar, uyku uyanıklık döngüsünde bozulmalar, ilaç ahenginde bozukluk üzere tetikleyiciler yinelemelerin ortaya çıkmasında değerli rol oynadığı saptanmıştır. İki uçlu bozukluğun başlangıç yaşı en yaygın 20 yaş civarındadır. Bunun bilakis manini birinci olarak yaşlılıkta ortaya çıkması çok azdır. Doğum sonrası iki uçlu bozukluk depresif periyodun sıklığı izafî olarak yüksektir ve postpartum depresyon hastalarının birçok iki uçlu bozukluğa sahiptir. Hastalık tabiatı gereği hipomanik, manik ve depresif periyotlarla seyreder. Manik ve hipomanik devirler bahar ve yaz mavsiminde artış gösterirken, kış mevsiminde depresif periyotların artış gösterdiği belirlenmiştir. Periyotlar ortasında hastalık belirtilerinin olmadığı ötimik devirler olur.
Manik periyot belirtileri: En az bir hafta süren (hastaneye yatmayı gerektiriyorsa rastgele bir süre), olağandışı ve daima yükselmiş, taşkın ya da irritabl farklı bir duygudurum periyodunun olması, benlik saygısında abartılı artış , uyku ihtiyacında azalma, her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmayı sürdürmeye zorlama, fikir uçuşmaları ya da öznel olarak fikirler yarışıyormuş üzere yaşantılama,dikkatin çok çarçabuk kıymetsiz ya da ilgisiz bir dış uyarana çekilebilmesi, toplumsal olarak, işte ya da okulda ya da cinsel olarak aktiflikte artış, sınırsızca alış veriş yapma, fikirsizce cinsel teşebbüslerde bulunma, hedefsizce iş yatırımları yapma üzere makûs sonuçlar doğurma mümkünlüğü yüksek zevk veren etkinliklere katılma hali vardır.
Hipomanik periyot belirtileri: Manik periyotta görülen belirtilerin yoğunluğu hastane yatışı gerektirmeyecek seviyededir ve belirtilerin mühleti en az dört gündür.
Depresif devir belirtileri: En az iki hafta süren hastanın kendisinin bildirdiği ya da oburu tarafından gözlemlenen her gün süren depresif duygudurumunun olması, tüm etkinliklere karşı ilgi kaybının olması ya da bu etkinliklerden eskisi üzere zevk alamıyor olması. Ayrıyeten bu devirde perhizde değilken kıymetli ölçüde kilo verme ya da kilo alma olabilir. her gün uykusuzluk ya da uykuya dalma zahmeti, hareketlerde ve zihinsel olarak huzursuzluk hali ya da yavaşlama görülür. Yorgunluk ve güç kaybı eşlik eder. Değersizlik ve uygun olmayan suçluluk fikirleri hakimdir. Dikkat dağınıklığı, konsantrasyon zahmeti, yineleyen mevt fikirleri gözlenebilir.
İki uçlu bozukluk tanısı koyulurken manik devir daha dikkat cazip olup teşhis koyulmasını kolaylaştırır. Bununla birlikte hastalık kendini tekrarlayan depresif devirlerle gösterebilir. Bu da hakikat teşhis koyulmasını zorlaştıran bir durumdur. Tek uçlu depresyondan ayırımı gerektirir. Zira hastalık kendini ergenlik ya da erken yetişkinlik yıllarında beliren depresyonla gösterebilir. Bazen bu depresif periyotlar klinik açıdan dikkati çekecek kadar ciddidir ancak bazen de bu periyotlar ergen ve etrafı tarafından ergenlik sorunları ya da “kötü dönem” olarak tanımlanır. Daha karıştırıcı olan şey de bazen birinci mani periyodunun şayet ağır ve psikotik özellikleri de varsa (işitsel ve görsel halüsinasyonlar ya da kötülük göreceğine dair niyet bozulmaları gibi) şizofrenin birinci devrinden ayrımı güç olabilir. Yapılan çalışmalarda iki uçlu bozukluk hastalarının yanlışsız tanıyı alma süreçlerinin 10 yılı bulduğu saptanmıştır.
İki Uçlu Bozukluk Hangi Hastalıklarla Karışır ?
İki uçlu bozukluk hastalık belirtileri açısından farklı psikiyatrik bozukluklarla karışabilir. Şizofreni ve şizoaffektif bozukluk psikotik belirtilerin eşlik ettiği dönemlerede, borderline kişilik bozukluğu ise çabuk değişen ruh hali, toplumsal bağlarda istikrarsızlık, çabuk öfkelenebilme sebebi ile iki uçlu bozuklukla karışabilir.Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda görülen hareketlilik ve dürtü denetim sistemlerindeki yetersizlik iki uçlu bozuklukla karışabilmesine neden olur.
İki Uçlu Bozukluk Tedavisi
Farmakoterapinin yanı sıra psikoterapiler de iki uçlu bozukluğun tedavisi açısından değerlidir. Psikoterapinin en önemli amaçları hastaya hastalığını anlatmak, huzursuzluk ve ümitsizliğini düzeltmek, hastanın kendi denetimindeki değişkenlerin değerini hissettirerek yapabileceği bir şey olmadığı hissini azaltmak ve sağaltım işbirliğini artırmaktır. Psikoterapiler sırasında kesinlikle hastalık hakkında eğitim de düzenlenmelidir. Psikoeğitimin en değerli katkısı hastalık sıklığını azaltmak ve ilaca ahengi artırmaktır. Ailedeki eleştirici, düşmanca ve çok duygusal tavırların (yüksek duygulanım tabir edilmesi) hastalık yinelemesini artırdığı öngörüldüğünden, psikososyal tedaviler içinde aile odaklı terapilerin de yeri büyüktür. Toplumsal ve sirkadyen ritimlerin düzenlenmesi ile hastanın uygun ışık alımı sağlanmalı ve uyku uyanıklık nizamı sağlanmalıdır.