Hiperaktivite denilince akla birinci gelen; yerinde duramayan, çok hareketli ve sabırsız olan yaşına, bulunduğu ortamdaki öteki çocuklara nazaran aşırılık gösteren durum tanımlanır.
Hiperaktivite bir öğrenme zahmeti olmamakla birlikte öğrenmeye pürüz olan davranışsal, dürtüsel ve dikkatin sürdürülemediği biyolojik, genetik kökenli farklı yapılanma gösteren beyin işlevidir.
Hiperaktivite serüveni neredeyse anne karnındayken başlar. Ultrason imgelerinde daima dönen, tam poz verecek iken hareketlenen bebek, tekmelemeler ile anneye güç anlar yaşatır. Doğduktan sonra sıkıntı ahenge, çok ağlama, sıkıntı yatışma sık görülür. Yürümeye başlayınca motor takılmış üzere oradan oraya koşuşturan, koltuk, masa, sandalye zirvesinde dolanan, daima düşüp kalkan, her yerini yara bere içinde bırakan, ebeveynlerini ya da bakıcısını peşinden dolandıran süreç başlar. Bu süreçte bakıcıyı yıldırıp, işi bırakmasına bile sebep olurken, anne babanın da hışmına uğrayabilir. Misafirliklerin endişeli düşü olduğu için hem aileyi güç durumda bırakır hem de ahenk sorunu yüzünden dışlanmaya başlanır. Çok şirin, sempatik halleri artık göze batan geçimsizlik ve davranış sıkıntılarına yol açar. Arkadaşları ile bağlantı kurarken yanlış anlaşılamaya başlanır. Yaşı altı, yedi olduğunda tabi ki okulda öğretmenleri ve arkadaşları ile başlayan meseleleri hudutlu, gergin, sabırsız, inatçı, tutturan, çok konuşan, kelam söylenirken ortaya giren, hiç duymuyormuş üzere görünen, hareketlilik, dürtüsellik ve dikkat dağınıklığı başlar. Ders yoğunluğunun artması ile birlikte güç ödev yapma, derste oturamama, daima bir şey kaybetme, koşuşturmaya bağlı ter içinde sırılsıklam olma, hastalanma başlar.
Gereğinden fazla hareketli olma, düşünmeden davranma ve dış uyaranlara karşı dikkati verip mevcut yapması gerekene yoğunlaşamama kimi meseleleri da beraberinde getirir. Bu problemler okulda eğitim öğretim hayatından geri kalma, arkadaş bağlarında bozulma, özgüven düşüklüğü, depresif ve korkulu olma üzere durumlardır.
Okul çağına kadar “çok enerjik, çok hareketli, çok sakar, çok yaramaz, babası da böyleymiş sonra düzelir ne de olsa çocuk” diye fark edilmeyen hiperaktif çocuk, okulun başlaması ile birlikte ahenk, performans göstermesi gereken farklı bir alana geçtiği için şikayetlenmeler de artar.
Okuldayken yerinde duramayıp dışarı çıkmak, oynamak isteyen, arkadaşlarına daima dokunsal, sözel uyaran vererek uyaran arayışına giren, dikkatini derse verememe ve sürdürememe sorunu ile dersi anlayamayan, çok sıkıldığı için oflayıp, puflayan, arkadaşları ve öğretmeni tarafından daima uyarılan, uyumsuz çocuk üzere tanımlanırlar.
Veli toplantısı çok sıkıntı geçer genelde şunlar söylenir; “Derste çok konuşuyor, eli dursa ayağı durmuyor, benim dikkatimi dağıtıyor, ikazlarımı dikkate almıyor, ceza vermekten bıktım, yazısı çok makus, ödevler daima eksik, aslında dersi dinlese çok zeki, istese çok başarılı, imtihanlarda sıkıntı soruları yapıyor en kolayında yanılgı yapıyor, soruları yanlış ve eksik okuyor, dikkat vermiyor, tez ediyor, ders başarısı günden güne düşüyor, bu türlü devam ederse sınıfta kalacak” üzere.
Hiperaktif çocuğun konut hayatında artık sorumluluk alması, uyumlu, disiplinli ders çalışması, yavaş yavaş kişiselleşmeye başladığı ergenlik süreciyle birlikte yakın bağlantı kurması zorlaşmaya başlar.
Hiperaktif çocuğun ders çalışması hareketliliği ve dikkati verememesi nedeniyle başlamadan sonlanır. Ebeveynlerin uğraşları bir müddet sonra bağırma, kızma, cezalar ile daima çatışma noktasına gelir.
Hiperaktif çocuğun şimdi daha birinci yıllarında izleyenlerin gözünü yoracak kadar hareketliliği, onu takip etmek, kazalara karşı korumak, yemek yedirmek için bile mama sandalyesinde tutmak neredeyse imkansız hal alır.
Tahammül hudutlarını zorlayacak kadar şuursuz, dürtüsel, denetimsiz davranışları uygun yönetilemediğinde daima azarlanan, hakaret edinilen, ağlatılan çocuk olarak ruhsal gelişimini de olumsuz tesirler.
Tabi ki hiperaktif bir çocuğun bilhassa çalışan anne baba için ne kadar zorlayıcı olduğunu lakin yaşayan bilir. Kendi haline bırakılmış, tedavisi konusunda teşebbüste bulunulmamış bir hiperaktif çocuğun hem kendisine hem de etrafındaki alakalara haksızlık edilmiş olur.
Hiperaktivite okul çağı çocuklarında ortalama %3-5 ortasında görülmektedir. Hem ebeveynlerin hem de öğretmenlerinin müşahedeleri teşhis koymada çok pahalıdır. Hiperaktivite dikkat eksikliği ile tıpkı bölgenin yani beynin ön bölgesi olan prefrontal alandaki biyokimyasal mesaj akışının farklılığı ile gelişir. Bilgi akışının sağlandığı, dürtüselliğin denetim altına alındığı, planlama yapılan ve organize düşünüp, hareket etmeyi sağlayan, dikkat konsantrasyonun oluşturulması üzere fonksiyonları olan bu bölgede yetersizlik belirir.
Hiperaktivitenin sebepleri şimdi net olarak ortaya konmuş değildir. Genetik olarak anne babadan geçtiği istatistiksel olarak manalı bulunmuştur. Beynin mesaj merkezlerindeki bilgi akışından sorumlu unsurların ya iletilmesi ile ilgili sorun olduğu ya da yetmezlik olduğu düşünülüyor. Çocuklukta yaşanılan birtakım hastalıklar sonrasında da görüldüğü bildirilmiş yayınlar mevcuttur. Doğumsal ya da sonradan beyin dokusundaki zedelenmeler de hiperaktiviteye sebep olabilir.
Erkek çocuklarında hiperaktivite daha çok görülmektedir. Ergenlikten genç erişkinliğe hakikat hiperaktivitede çok önemli azalma olurken, ona bağlı dikkat eksikliğinde tıpkı halde, gereğince azalma olmamaktadır. Bu da iş ve ilgi kurmada dikkat sorunu olarak ve toplumsal davranım meselelerini yetişkinliğe taşımaktadır. Antisosyal davranım meseleleri olarak doğuşçu, sonlarını bilmeyen, dürtüsel, gelişi hoş konuşma ve davranışlar, arkadaş edinme ve alakayı sürdürmede meseleler üzere psikososyal gelişim, irtibat yetersizlikleri gösterebiliyor.
Hiperaktivite zeka geriliği, manaya, öğrenme zahmeti üzere başka meselelere sebep olmaz. Lakin beraberinde bu hastalıklar da olabilir. Tabi her hareketli çocuk için hiperaktif de diyemeyiz. Yani bir çok alanda semptomların değerlendirilip daha sonra karar verilmesi gerekir.
Ailelerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite sorunu ile bilgi kirliliğine bağlı önyargıları mevcuttur. Bu da tedaviye ahenk konusunda geç kalmaya ve rahatsızlığın sonuçları konusunda yetersiz öngörüye, savunmaya geçmelerine sebep oluyor. Psikiyatırlarından kâfi bilgi alıp tedavi sonuçları ile tedavisiz sonuçlarını dinlediklerinde eminim ki çok önemli yararı olacaktır. Zira hiperaktivitede tıbbi bir sıhhat sorunu olan hastalıklar üzere beynin gözü, kulağı olan dikkatin ne kadar çok kıymetli olduğunu eğitim, öğretim ve psikososyal alandaki tesirleriyle aşılması gerektiği kesinlikle önemsenecektir.
