Duygudurum, insanların içinde bulunduğu içsel-dışsal etmenlere nazaran dalgalanma gösteren ruhsal süreçlerdir. Bu süreçlerin, uzun müddetli ve olağandışı şiddette yaşanıyor olmasına “duygudurum bozukluğu” denir.
Duygudurum bozuklukları kabaca iki türlü olabilir. Örneğin; isteksizlik, karamsarlık, hayattan zevk alamama, ağlama isteği üzere hislerin uzun müddetli ve şiddetli olması depresyon denilen ruhsal çökkünlüğü akla getirirken, çok sevinçlilik, çok konuşma, güç artışı, ahenge isteğinde azalma, taşkınlık, öfke manik devri düşündürür.
Bu iki rahatsızlık devirlerinden depresyon ve mani yahut yalnız mani devirlerinin olduğu bu duygudurum bozukluğuna Manik-Depresif bozukluk (iki uçlu bozukluk) denilmektedir. Bu bozuklukta rahatsızlık devirler biçiminde gelir. Periyotlar ortasında kişi tedaviyle hastalık öncesi ruhsal yeterlilik haline geri döner.
Bu bozuklukta kişinin his durumu terazi kefelerine benzetilirse terazinin istikrarda durması hastalarda kıymetlidir.
Görülme sıklığı nedir?
Hastalığın toplumda görülme sıklığı yaklaşık %1’dir. Yani 100 bireyden birinde görülür.
Başlangıç yaşı nedir?
Hastalık her yaşta görülebilir. Fakat çoklukla onlu yaşların sonu, yirmili yaşların başlarında başlar.
Cinsiyet farkı var mıdır?
Manik depresif bozukluk bayan ve erkekte eşit sıklıkta görülür.
Manik depresif bozukluğun nedeni nedir?
Hastalığın nedeni kesin olarak bilinmemektedir. En kıymetli nedeni soyaçekimdir. Yani ailede tıpkı hastalığı taşıyan akrabaların bulunmasıdır. Lakin hastalığın çeşitli nedenlerle tetiklenebileceği bildirilmiştir. Bunlardan en çok kabul görenler; yakın vakitte karşılaşılan ömür olayları yahut kıymetli hayat değişiklikleri, beynin işleyişini etkileyen ilaçlar yahut hastalıklar üzere etkenlerdir.
Manik depresif bozukluğun eğitim seviyesi ile alakası var mıdır?
Eğitim seviyesi ile hastalık ortasında kesin bir alaka bulunamamıştır.
Manik depresif bozukluğun ekonomik durumla bağlantısı var mıdır?
Hastalığın maddi durumla (zenginlik yahut fakirlik) alakası bulunamamıştır.
Manik depresif bozuklukta soyaçekimin (kalıtımın) rolü var mıdır?
Hastalığı olanların anne-baba ve kardeş üzere çok yakın akrabalarında hastalanma riski genel nüfusa nazaran daha yüksektir. Lakin manik depresif bozukluğu olan birinin çocuğunda da bu bozukluğun kesinlikle olacağı niyeti yanlıştır.
Manik depresif bozukluğu olanlar evlenebilir mi?
Hastaların etkin rahatsızlık periyodu dışında evlenmelerinin önünde rastgele bir mahzur yoktur.
Manik depresif bozukluğun mevsimsel özelliği var mıdır?
Her mevsimde görülmesine karşın, hastalık yaz aylarında daha sık görülür. İlkbahar/yaz aylarında mani yahut hipomani, sonbahar/kış aylarında depresyon daha sık görülür.
Manik depresif bozukluğu tetikleyebilen hayat olayları nelerdir?
Askere gitmek, hamilelik, lohusalık, önemli fizikî hastalıklar, ekonomik zorluklar, sevilen birinin kaybı, ayrılıklar üzere hayat olayları hastalığın ortaya çıkmasına yahut tekrarlanmasına yol açabilir.
Manik depresif bozuklukta yalnızca manik devirler mi görülür?
Hayır. Birtakım manik periyotlar öncesinde, sonrasında yahut sırasında çökkünlük (depresyon) devirleri de görülebilir.
Hamilelik ve doğum yapmak hastalık açısından risk oluşturur mu?
Çalışmalar manik depresif bozukluğu olan bayanlarda doğum sonrası hastalığın % 25-35 oranında tekrarladığını göstermektedir.
Manik periyodun en önemli belirtileri nelerdir?
Uykusuzluk, sevinç, öfke, güç artışı, çok para harcama, kendini coşku dolu hissetme, çok konuşma ve çok hareketlilik, cinsel istekte artış, fikirsizce iş yatırımları, uygunsuz cinsel içerikli konuşma, dikkatini toplamada zahmet, vb.
Hastalar çok hareket etseler de yorgunluk hissetmezler, enerjiktirler. Çok süratli ve orta vermeden konuşabilirler. Güya fikirleri birbiri ile yarışıyor üzeredir.
Yabancı şahıslarla çabuk samimi olabilir ve evvelden tanıdıklarını sık arayabilirler. Saatlerce telefon görüşmesi yapabilirler. Bir işi bitirmeden bir diğerine geçebilir, gerçekçi olmayan projeler peşinde koşma, anlamsız yatırımlar yapma, kurallara uymama üzere davranışlar gösterebilirler.
Her yeni manik devir evvelkilerden daha mı şiddetli olur?
Tedavi edilmeyen her atak, sonraki atakların daha şiddetli olmasına neden olur.
Hasta manik devirlerde hasta olduğuna nasıl ikna edilir?
Çoklukla ikna edilemez. Birden fazla sefer birkaç ataktan sonra hasta geriye dönük olarak rahatsızlığını kabullenir.
Hasta yakınlarının tavrı ne olmalıdır?
Yaptığı her şeye karışılan, öfkeli davranışlara ve tenkitlere maruz kalan hastaların, ilaçlarını tertipli olarak alsalar bile, sık hastalanabildikleri bildirilmektedir. Bu sebeple hastalara doğal davranmak, hastalık hakkında, hastalığı güzel bilgilendirmek, tanımalarını, başlangıç belirtilerini bilmelerini sağlamak ve tedavisine yardımcı olmak kıymetlidir.
Manik depresif bozukluk bireyin denetimi altında mıdır?
Hayır.
Depresif periyodun belirtileri nelerdir?
Kendini devamlı üzgün, telaşlı hissetme, karamsarlık ve ümitsizlik duygusu, suçluluk ve değersizlik hisleri, günlük aktivitelere ilgi ve isteğin azalması, ağırlaşma ve karar vermede zahmet, unutkanlık, iştah ve kilo kaybı ya da kilo alımı, mevt ve intihar kanıları, intihar teşebbüsü üzere belirtileri vardır.
Farklı hastaların kendi hastalıklarını tanımlamaları:
Depresyon: “Yeteneklerimin tümünü kaybettim. Aklım yavaş çalışıyor güya neredeyse işe yaramaz bir haldeyim. Çaresizlik ve ümitsizlik içindeyim. Başkaları yalnızca moral bozukluğu olduğunu ve üstesinden gelebileceğimi söylüyorlar. Ancak ne hissettiğim hakkında en ufak fikirleri yok. Şayet hissedemezsem, düşünemezsem, hareket edemezsem ve de iyileşemezsem niçin bu dünyada yaşıyorum ki?”
Hipomani: “İlk evvel kendimi yüksekte hissediyorum, bu mükemmel bir şey… Kanılar hızlanıyor… Güya yıldızlar daha parlak görünüyor… Gerçek sözleri ve fikirleri anında buluyorum. Daha evvel hiç ilgilenmediğim beşerler ve eşyalar apansızın enteresan hale geliyorlar. Şehvet hislerim artıyor ve baştan çıkarmak ve çıkarılmak karşı konulmaz bir hal alıyor. Kendimi çok düzgün, çok keyifli ve çok güçlü hissediyorum. O anda her şeyi yapabilirim. Fakat bütün bunlar bir noktada değişiveriyor.”
Mani: “Zaten süratli olan kanılarım daha da hızlandı. Niyetler kendi kendine geliyorlar durduramıyorum. Bulaşıcı bir mizah anlayışım oluyor. Arkadaşlarım benden korkuyorlar. Her şey benim aleyhime oluyor. Çabuk sinirleniyorum, vakit zaman kaygılarım oluyor, kontrolümü kaybediyorum.”
Manik periyot ne kadar sürer?
Birkaç haftadan birkaç aya kadar değişen bir aralıkta sürer.
Manik devir büsbütün güzelleşir mi?
Ekseriyetle hasta, tedavi sonrası daha evvelki fonksiyonelliğine döner. Lakin tedavi edilmeyen hastaların % 20-35’ inde hastalığa ilişkin tortu belirtilerin kıymetli ölçüde sürdüğü bildirilmektedir.
Manik periyot resen geçer mi?
İlaç tedavisi uygulamasının yapılmadığı devirlerde hastalığın 6 ay ile 1 yıl ortasında sürdüğü gözlenmiştir. Lakin ilaç tedavisi ile mühlet çok kısalmıştır.
Manik periyot tekrarlar mı?
Tedaviden sonra, tekrarlama için en kritik devir birinci 3 aydır. Hastaların, hayat uzunluğu, ortalama 2-30 ortası tekrarlamaları olduğu bildirilmektedir. Tekrarlamalar tedaviyle kıymetli ölçüde azalır.
Manik devir tedavi edilebilir mi?
Tedavi başarısı yüksektir. Lakin tekrarlayabilir.
Tedavide maksat nedir?
Tekrarlamaları, hastalığın müddetini, şiddetini ve olumsuz sonuçlarını azaltmak, hastaların tekrarlamalar ortasındaki iş yapabilirliğini artırmaktadır.
Kullanılan ilaçlar çabucak tesir eder mi?
Hastalığın tedavisinde lityum, karbamazepin, valproik asid, lamotrijin, antipsikotikler, antidepresanlar ve benzodiazepinler üzere pek çok ilaç kullanılabilir. Fakat bunlardan en sık kullanılan lityum nizamlı kullanımda, hastaların yaklaşık %80’ inde 2-3 haftada tesirini gösterir.
Manik depresif bozuklukta korunmak mümkün müdür?
Lityum ile %80 aktiflikte bir korunma sağlanabilmektedir. Lityum, uzun periyodik alındığında, bu olağandışı ruhsal değişiklikleri kaldırabilir yahut en azından bunların sıklığını ve şiddetini azaltabilir. Lityum nizamlı kullanılırsa tesirli olmaktadır. En kıymetli sorun hastaların kendilerini âlâ hissettikleri devirde ilaç almayı unutmalarıdır.
Lityum bir sakinleştirici değildir. Alışkanlık, bağımlılık yapmaz. Lityum kesildiği vakit mahrumluk belirtileri görülmez.
Birtakım hastalarda karbamazepin, valproik asit, lamotrijin, eski ve yeni jenerasyon antipsikotikler ve bunların uzun tesirli “depo” formları üzere esirgeyici öteki ilaçlar kullanılabilmektedir.
Manik depresif bozuklukta tedavi kaç yıl sürer?
Tedavinin ne kadar süreceği hastaya nazaran değişmekteyse de yeni çalışmalar hastalığın ömür uzunluğu tedavi gerektirdiğini belirtmektedir.
Manik depresif bozukluğun kalıcı tedavisi yok mudur?
Ömür uzunluğu sürebilen bir hastalıktır. Bu istikamette, hücre içindeki genetik kodlarla ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Ancak şimdi kalıcı tedavi tarafında kesin bir sonuç yoktur.
Manik depresif bozukluğun ilaç dışı tedavi usulü var mıdır?
İlaçlarla denetim altına alınamayan devirlerin tedavisinde elektrokonvulsif tedavi (EKT, “şok”) uygulanabilir.
Akut devir geçirildikten sonra ve tekrarlar ortasında, ilaç tedavisine ek olarak, psikoeğitim uygulamaları yapılabilir.
Manik depresif bozukluğun gidişi nasıldır?
Manik depresif bozukluk genel olarak tekrarlayıcı bir hastalıktır. Hami ilaçların uzun müddetli nizamlı kullanımı, kişinin hastalık hakkında bilgi sahibi olması, tekrarlaması durumunda çabucak tabibe başvurması, gidişatı olumlu tarafta etkileyen özelliklerdir.
Yardım alınabilecek yerler:
Manik depresif bozukluğu olan bir kişi kesinlikle bir psikiyatrist tarafından tedavi edilmelidir.Psikiyatri hastaneleri, devlet hastaneleri, üniversite psikiyatri klinikleri, psikiyatrist bulunduran özel hastaneler, özel çalışan psikiyatristler.
Uyarılar:
1.Doktordan habersiz ilacı kesmemeli, ya da dozu değiştirmemeli.
2.Doktor denetimlerini aksatmamalıdır.
4.Lityumun yan tesirlerine karşı çok susuz kalmaktan ve az tuzlu yemekten kaçınmalıdır. Çok kusma, ishal üzere durumlarda da tabibe başvurulmalıdır. Doktor uygun gördükçe Lityumun kan seviyesine baktırılabilir.
5. Alkol, esrar, eroin ve uyarıcılar üzere unsurlardan uzak kalınmalıdır.
6. Gebelik planlarken doktora danışılmalıdır.
7. Uzun süren uykusuzluk, sonluluk, süratli konuşma üzere belirtiler hastalığın tekrarlama işaretleri olabilir. Bu durumda çabucak hekiminize müracaatınız.
8. En az iki hafta boyunca daima yorgun, karamsar, hüzün, moral bozukluğu üzere belirtiler varsa çabucak hekiminize müracaatınız.