Stresli bir durumla karşı karşıya kaldığımızda ya da baskı altındayken kalbimizin süratle çarpması ya da vakit zaman telaşlı ve gergin hissetmek olağan bir durumdur. Bunu her insan vakit zaman yaşar. Anksiyete vücudun tehlikeye karşı verdiği olağan bir yansıdır. Her ne kadar bireyde güzel hisler yaratmasa da aslında anksiyete makus bir şey değildir. Belirli bir seviyede anksiyete kişiyi uyanık fiyat, yaptığı işe odaklanmasını ve motive olmasını sağlar. Fakat şayet anksiyete sürekliyse, gereğinden fazlaysa, kişinin günlük aktivitelerini ve başka beşerlerle olan bağlantılarını etkiliyorsa, o vakit artık olağan sondan çıkılmış demektir, bu durumda anksiyete bozukluklarından kelam edebiliriz.
Yaygın Anksiyete Nedir?
Anksiyete Türkçedeki karşılığıyla korku yahut telaş, bireyde her an makûs bir şey olacakmış hissi,örneğin her an berbat bir haber alacağı yada kendisinin veya yakınlarının başına berbat birşey geleceği telaşı ile giden bir bunaltı duygusudur.
Kişi sıklıkla günlük olaylar karşısında beklenenin üstünde yüksek bir dert seviyesi yaşar. Zihni çoğunluklafelaket senaryoları ile doludur. Örneğin çocuğu meskene bir saat gecikmeyle gelmiştir, fakat bu gecikme “mutlaka çocuğa otomobil çarpmıştır”, “birileri çocuğa bir şey yapmıştır” cinsinden dert içeren kanılarla karşılanır. Kişi olaylar karşısında hafif bir tedirginlik hissinden panik derecesine kadar değişik yoğunluklarda dert yaşayabilir. Duruma yaygın telaş bozukluğu denmesinin nedeni kişinin yalnızca belirli durumlarda değil, çabucak her durumda (belirli bir yer, vakit yada duruma bağlı olmaksızın) az yada çok telaş yaşamasıdır. Panik bozukluğundan bu istikametten ayrılmaktadır.
Aslında dert günlük hadiselerde herkesin karşılaştığı bir ruh halidir, ve çok boyutlara ulaşmadıkça bir teşvik aracı olarak insanlara yardımcıdır. Telaş, kişinin günlük aktivitelerini aksatacak hale gelerek başlı başına bir sorun meydana getirdiğinde artık hastalık ismini alır, ve tedavi edilmelidir.
Yaygın anksiyete bozukluğu olan kişi uzun süren, denetim etmekte zahmet çektiği bir tasa durumu yaşar. Bu korku huzursuzluk yahut kendini tetikte hissetme, çabuk yorulma, odaklanma zahmeti, unutkanlık hissi, sonluluk, kas gerginliği ve uyku bozukluğu belirtilerinin tamamı yada bir kısmı ile birlikte bulunur. Kişinin yaşadığı bu zahmetler kişinin hayatını olumsuz tarafta etkilemektedir.
Bu sık rahatsızlık ekseriyetle 20’li yaşlardan evvel başlayarak, dalgalı bir seyir izler. Duruma eşlik edebilecek psikiyatrik bozukluklar başka tasa bozuklukları, depresyon ve alkol bağımlılığıdır.
Eğer aşağıdaki semptomlardan bir birçoklarına sahipseniz ve bunlardan kendi iradenizle kurtulamıyorsanız, bir anksiyete bozukluğuna sahip olabilirsiniz:
- Devamlı olarak gergin, telaşlı ya da hudutlu misiniz?
- Anksiyeteniz iş, okul ya da aile yaşantınızı olumsuz etkiliyor mu?
- Mantıksız olduğunu bildiğiniz ama kurtulamadığınız kaygılarınız var mı?
- Bazı davranışlar belli formda yapılmadığında berbat şeylerin olacağı niyetiniz var mı?
- Endişe yarattığı için birtakım günlük aktivitelerden kaçındığınız oluyor mu?
- Ani ve beklenmeyen panik ve kalp çarpıntıları yaşıyor musunuz?
Anksiyete Bozukluklarının Belirtileri Anksiyete bozuklukları tek bir bozukluktan daha çok birbiriyle alakalı bir çok durumdan oluşmasına karşın, bireyden şahsa farklı belirtiler gösterebilir. Biri ani anksiyete ve panik atakları ve kalp çarpıntısı yaşarken, bir oburu otomobil kullanırken bir endişeye kapılabilir; birinin aklına daima denetim edemediği fikirler gelirken bir öbür kişi ise daima her bahiste ve her durumda kaygı duyabilir
Ancak birçok insanın tehdit edici bulmadığı durumlarda hissedilen devamlı ve şiddetli dehşet ya da telaş bütün anksiyete bozukluklarında ortak olan değerli bir semptomdur. Anksiyetenin duygusal semptomları
- Aşırı korku
- Bir işe konsantre olmada güçlük
- Sinirlilik ve gerginlik
- Her vakit en kötüyü düşünmek
- Asabiyet
- Acelecilik
- Sürekli tehlikede olma düşüncesi
Anksiyetenin fizikî semptomları
- Kalp çarpıntısı
- Terleme
- Mide bulantısı ya da ağrısı
- Sık tuvalete gitme ya da ishal
- Nefes almada güçlük
- Titreme ve tikler
- Kaslarda kasılma
- Yorgunluk
- Uykusuzluk
İlginç bir nokta da dert seviyesi yüksek şahısların huzursuzluk ve korku hissinin yanı sıra daima tansiyon tipi başağrıları, yaygın beden ağrıları, bulantı, midede şişkinlik üzere şikayetler çekmeleridir. Bu nedenle hastaların bir kısmı öncelikle psikiyatrist dışındaki tabiplere başvururlar.
Kaygı hali ile deney hayvanlarında görülen “savaş yada kaç” refleksi ortasında benzerlikler kurulmaktadır. Önemli bir tehditle karşı karşıya kalmış bir hayvandakine misal olarak, kişi yaşamsal bir tehlike algılamakta, buna gerek ruhsal gerekse bedensel yollarla yanıt vermektedir. Böylesi bir durumda kişinin otonom hudut sistemi aktifleşmekte; sirkülasyon ve teneffüsü hızlanmaktadır. Kişi bunları titreme, huzursuzluk, kas gerginlği, nefes darlığı, çarpıntı hissi, ellerde, ayaklarda üşüme, ağız kuruması, bulantı ve midede şişkinlik olarak algılamaktadır. Göründüğü üzere beyin ve vücut daima birlikte çalışmakta; belirtiler en besbelli olarak vücut yoluyla hissedilmektedir.
Yaygın anksiyete bozukluğunun nedenleri
Bir kısım insanın neden daima olarak daha fazla korkulu olduğu hala araştırma mevzusudur. Bu durumun gelişmesine kalıtımsal faktörlerin yanı sıra çocukluk periyodu hayat tecrübelerinin de etkisiyadsınamayacak seviyededir. Bireylerin kendilerini her an tetikte hissediyor olmaları, yaygın korku hallerinin yanı sıra düşünsel şemalarıyla (felaket senaryoları gibi) da bağlantılı görünmektedir
Teşhis Daima devam eden dehşet ve telaş hali günlük yaşantıyı etkiliyorsa ya da bireyde daima makus birşey olacağına dair bir his varsa yaygın anksiyete bozukluğundan kelam edilebilir. Yaygın anksiyete bozukluğu en az 6 ay boyunca kişinin daima olarak günlük işlerle ilgili gergin, telaşlı, çok evhamlı olması durumudur. Bireyde çok tasa, heyecan, konstantrasyon eksikliği, uyku bozukluğu ve kalabalık ortamlara girememe üzere belirtiler bulunabilir.
Yaygın anksiyete bozukluğu teşhisi ruh tabibi tarafından konulmalıdır. Teşhis sürecinde emel belirtilerin bedensel ve başka ruhsal rahatsızlıklardan ayırt edilmesidir. Bu gayeyle detaylı fizik muayene, çeşitli kan tetkikleri, görüntülemeler ve gerekirse öteki branş tabiplerinden konsültasyon istenir.
Belirli bedensel bir nedene bağlanamayan midede şişkinlik, başağrısı, yaygın kas ağrıları üzere şikayetlerle giden tablolarda dert bozuklukları akla birinci gelmesi gereken durum olmalıdır.
Tedavi
Yaygın anksiyete bozukluğu tedavi edilmediği takdirde yıllarca sürerek, şahısta kıymetli bir yeti yitimine yol açar. İleri periyotlarda, hastalarda mevcut rahatsızlıklarına ikincil olarak depresyon gelişebilir. Hastalar huzursuzluk ve zahmetleri için kısa periyodik rahatlatıcı tesirlere sahip olduğundan alkol kullanmaya başlayabilirler yahut kullandıkları alkol ölçüsünü artırabilirler. Bu sebeplerle hastalığın daha başlangıçta tedavi edilmesi büyük ehemmiyet taşır.
Ayrıca eşlik eden bedensel rahatsızlık bulunsun bulunmasın çok telaş halinin tedavi edilmesi hipertansiyon ve kalp-dolaşım sistemi ile bağlantılı risklerin azaltılması noktasında değerli bir adımdır.
İlaç tedavisi
Yaygın anksiyete bozukluğunun önde gelen tedavisi uygun biçimde seçilmiş antidepresanlardır. Tedaviye bazen de kısa mühletle benzodiazepin kümesi ilaçlar eklenmektedir. İlaç tedavisi tek başına ya da gereğinde bilişsel-davranışçı (CBT) terapi ile birlikte uygulandığında %90’lara ulaşan oranlarda başarılı olunmaktadır
Psikoterapi
Yaygın anksiyete bozukluğunda tesiri gösterilmiş olan terapi çeşidi bilişsel davranışçı terapidir. İlaç tedavisine ek olarak uygulanabilecek psikoterapi ile kişinin olumsuz niyet ve davranış biçimlerinin değiştirilmesi ve hastalıkla gayret etmesi için daha faal olması amaçlanır. Terapi 6-12 seans kadar sürmektedir. Bilişsel davranışçı terapide hasta öncelikle hastalığının ne olduğu ve sebepleri konusunda eğitilmektedir. Bunun yanı sıra nefes antrenmanı ve çeşitli gevşeme idmanları, gerilimle başa çıkma formülleri ile kişinin rahatlaması sağlanır. Bunun yanı sıra çeşitli ödevler verilerek kişinin telaş verici durumlara karşı duyarsızlaşması sağlanır.