Sıklığı: Erişkinler ortasında ortalama % 4 sıklıkta olup bir çok öbür psikiyatrik hastalıktan daha sıktır.
Sebepleri: DEHB’nin sebebi yüklü olarak biyolojiktir. Beyinde dopamin ve noradrenalin salgı sistemlerinde düzensizlik saptanmıştır. DEHB %75 genetik geçiş gösterir. DEHB kalıtsal özelliği ve hasebiyle da biyolojik tarafı en güçlü olan psikiyatrik rahatsızlıktır. Bu kalıtsal geçiş yetiştirmeyle ilgili değildir. Evlat edinme çalışmaları, DEHB sıklığının biyolojik akrabalığı olan çocuklar ve ebeveynlerde,evlat edinilmiş çocuklara kıyasla daha yüksek olduğunu göstermiştir. Lakin biyolojik ve çevresel faktörler iç içe tesir ederek sonucu belirler. Biyolojik yatkınlığı olan birtakım bireylerde hiçbir zaman DEHB gelişmeyebilir.
Belirtileri: üç belirti kümesi vardır:
1) Dikkat Dağınıklığı
2) Aşırı Hareketlilik
3) Dürtüsellik
- Bazı bireylerde son ikisi bulunmadan yalnızca dikkat dağınıklığı ile seyredebilir.
1) Dikkat eksikliği ya da dağınıklığı belirtileri:
- Dikkatini detaylara verememe ve dikkatsizce yanılgılar yapma;
- Başladığı işleri sürdürememe;
- Konuşulanları dinleyememe;
- Bir şey yaparken dikkatinin kolay kolay dağılması;
- Organize hareket edememe;
- Zihinsel uğraş gerektiren misyonlardan kaçınma;
- Eşyalarını kaybetme;
- Dikkatin dış uyaranlarla çarçabuk dağılması;
- Unutkanlık.
2) Çok hareketlilik belirtileri:
- Elleri, ayaklarının kıpır kıpır olması ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durma;
- Bir yerde uzun mühlet oturamama;
- Sürekli zahmet hali;
- Aktiviteleri sakin bir biçimde yapamama;
- Sürekli haraket halinde olma;
- Çok konuşma.
3) Dürtüsellik belirtileri:
- Söz kesme,
- Lafın ortasına girme,
- Düşünmeden konuşma;
- Sıra bekleyememe.
Seyri: Çocukluk periyodunda başlar. Evvelce, bu belirtileri gösteren çocukların ergenlikte düzeldiği zannedilirdi. Halbuki bugün biliyoruz ki çocuklukta başlayan bireylerin % 60’ında belirtiler erişkin hayatta da devam etmektedir. Yaş ilerledikçe hastalığın belirti profilinde değişiklik görülür. Çoklukla hiperaktivite geriler ya da çocukluk çağındaki hedefsiz kıpır kıpırlık erişkinlikte emelli bir hale dönüşür. Çok koşan, tırmanan çocuk,erişkinlikte hareketli işlerle ilgilenebilir. Lakin dikkat dağınıklığı ve organize olamama hali hayatı kıymetli ölçüde etkilemeye devam eder. Şahıslar erişkin hayatta da işlerini sürdüremeyebilir, ani kararlar alabilirler.
Erişkin hayatta doktora başvurma sebepleri: Aile içi meseleler, işle ilgili sıkıntılar ve sık iş değiştrme, tekrarlayan başarısızlıklara bağlı depresyon, daima telaşlı olma hali, dikkat dağınıklığına bağlı sıkıntılar, organize olamama, düşük benlik hürmeti, hünerlerini göstermede yetersizlik, unutkanlık, düşük benlik hürmeti, ilgileri sürdürmede zorluk, zihin yorgunluğu, zihnini boşaltamama.
Eşlik eden davranış sorunları: Kolay sonlanma, mevzuyu anlayıp dinlemeden reaksiyon verme, etraflı plan yapmadan işe başlama, fazla risk alma, sakin biçimde vakit geçirememe, patlarcasına karşılık verme, kuyrukta bekleyememe, diğerlerine müdahale etme, rutin işlerden sıkılma, uzun metinleri okurken sıkılma, kolay kusurlar ve sakarlıkların sık olması, tıpkı anda birkaç işle ilgilenme.
Ayırıcı teşhis: En sık karıştırılabilen psikiyatrik bozukluklar anksiyete bozuklukları, kişilik bozuklukları (özellikle borderline ve antisosyal kişilik bozukluğu), ajite depresyon, iki uçlu duygudurum bozukluğu tip 2 ve siklotimidir. Teşhis koyarken belirtilerin başlangıcı ve seyri düzgün değerlendirilmelidir. DEHB belirtileri erken çocukluk yıllarından beri vardır; daimdir ve epizotlar halinde seyretmez. DEHB’de duygudurum dalgalanmaları sıktır ancak uzun süren epizotlar oluşturmaz. DEHB belirtileri görüşme sırasında gözlenmeyebilir.
Tedavisi: Hastalarının %90’ı tedaviden fayda görür. En önemli tedaviler ilaç tedavisi ve psikolojik/davranışsal terapilerdir. Orta ve ağır durumlarda kesinlikle ilaç tedavisinin kullanılması gerekir.
DEHB tedavisinde kullanılan ve ülkemizde piyasada olan esas ilaçlar Metilfenidat formları (Concerta, Medikinet ve Ritalin) ve Atamoksetin’dir (Strattera). Bunların dışında eşlik eden psikiyatrik meselelere nazaran birtakım antidepresan ve antipsikotik ilaçlar da kullanılabilir.
Erişkinlerde de epeyce yaygın ve tedavi edilebilir bir psikiyatrik sorun olan dikkat eksikliği hiperaktivitenin daha âlâ tanınması ve tedaviye yönlendirilmesi hem bu insanların ömür kalitelerini değerli ölçüde arttıracak hem de etraflarındaki insanların yaşadıkları zorlukları azaltacaktır.
