Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, buna rağmen özellikle
çocukluk devrinde tedavi alınmamışsa belirtileri değerli oranda erişkinlikte de devam eden, akademik,
toplumsal ve iş ömrünü olumsuz tarafta etkileyen ve kalıtsal özelliği yüksek nörogelişimsel bir bozukluktur.
Yakın vakte dek yalnızca çocukluk devrine has bir hastalık olarak zannedilirken bilhassa son
yıllarda dünya genelinde yapılan araştırmalarla bu hastalığın erişkin periyotta de sürdüğü ve pek çok
probleme yol açtığı ortaya konmuştur. DEHB’li bireylerde dikkatin, aktivitenin ve dürtüselliğin (sonuçlarını
gereğince düşünmeden ve değerlendirmeden davranma, ani kararlar verme) düzenlenmesinde yaşanan
zorluklar sonucu, hayatın birinci yıllarından başlayan aksilikler her yaş devrinde farklı yaşam
sıkıntılarına neden olabilmektedir. DEHB teşhisine sahip çocuklar okul çağlarında ders başarısızlıkları,
disiplin cezası alma, okuldan atılma, sınıfta kalma üzere meseleler yaşarken bu hastalığı erişkin dönemde
süren bireylerin karşılaştığı zorluklardan kimileri şunlardır; eş-partner ilgilerinde başarısızlık sonucu sık
eş-partner değiştirme, evlilik meseleleri, boşanma, cinsel yolla bulaşan hastalığa sık yakalanma; sık iş
değiştirme, işsiz kalma, gelir seviyesi düşüklüğü; toplumsal hayat ve kurallara ahenk zorlukları ve bunlar
sonucunda sıkça karşılaşılan isimli meseleler, trafik cezaları, riskli davranışlar; alkol ve unsur kullanımı gibi
sıkıntılı hayat olayları.
Bu bireyler, iş ömürlerinde, olağanda tahammül edilebilecek problemlerle karşılaştıklarında bile,
dürtüsellikleri gereği düşünmeden hareket ederek işten ayrılabilirler. Durağan (örn. masabaşı işler gibi)
bir işte çalışmakta iseler, hiperaktiviteleri nedeniyle sıkılıp kendileri için daha uygun, hareketli (sık
seyahat gerektiren, alanda çalışılan) iş arayışına girebilirler. Bu nedenle, iş değiştirme oranları yüksektir.
DEHB’li erişkinlerin kurallara uyma zorlukları, hem çocukluk periyotlarında okul hayatlarında hem erişkin
periyotta iş ömürlerinde zorluklara yol açarak disiplin cezası almalarına, okuldan ya da işten
atılmalarına yol açabilir. Ayrıyeten, emsal biçimde hareketlilik ve dürtüsellik kaynaklı meseleleri trafik kazaları,
trafik cezalarına sıkça maruz kalma, fizikî kaza ve travma yaşamalarına; dikkatsizlik problemleri iş
kazalarına neden olabilir.
Bu hastalığa sahip bireylerin riskli sporlara ilgi duymaları, sık olarak hobi değiştirmeleri, tıpkı anda birden
çok işle, aktiviteyle (kurslar, eğitimler vb) uğraşmaları buna rağmen bunların birçoklarını tamamlayamadan
yarım bırakmaları sık rastlanılan durumlardır.
DEHB’na sahip erişkin bireyler eş-partner münasebetlerinde de sık olarak sorun yaşarlar. Bunun ana
sebeplerinden biri çocukluk devrinden beri sahip olunan bu hastalık ile alakalı olarak “bağlanma”
problemleri yaşamalarıdır. Bağlanma kavramı, kuramın geliştiricisi Bowlby tarafından, “çocuk ile bakım
vereni ortasında gelişen ve hayat uzunluğu sürekliliği olan, çocuğun bakım verenine yönelik yakınlığını
sürdürmeye hizmet eden duygusal bir süreç” olarak tanımlamıştır. Daha sonra bu temel kuramdan yola
çıkılarak bağlanma; “insanların kendileri için değerli gördükleri bireylere karşı geliştirdikleri bağ” olarak
yine tanımlamıştır. Buna nazaran, bebeklik yahut çocukluk periyodunda anne-babalarla kurulan
bağlanmanın bir gibisi, erişkin devirde duygusal eş bağlarında tekrar yaşanır. DEHB tanısına
sahip çocukların ebeveynleri ile kurdukları bağlanmada problemler olabilmesi bu çocukların kendi erişkinlik
periyotlarında de inançlı, sürekliliği olan ve doyurucu bağlar yaşamasına pürüz olabilmektedir. Bu da sık
eş değiştirme, evlilik dışı bağlar yaşama, bağlardan kâfi doyum sağlayamama üzere sonuçlar
doğurmaktadır.
Öte yandan bu bozukluk ve yarattığı olumsuz sonuçlar çok erken yaşlardan beri var olduğu için bir
hastalıktan fazla huy, kişilik özelliği olarak kıymetlendirilir. Bu nedenle birçok vakit tedavi arayışına
girilmez. Bu da, aslında tedavi ile giderilebilecek ya da azaltılabilecek problemlerin sürmesine neden olur.
DEHB’nin belirtilerinin hem öteki birçok psikiyatrik hastalığın belirtilerini taklit etmesi, hem de hekimler
tarafından dahi gereğince tanınmaması nedeniyle kusurlu teşhis ve yanlış ya da yetersiz tedavi üzere olumsuz
sonuçlar doğabilmektedir. Bu bozukluğun tedavisiz kalmasının sonuçlarını tek bir cümleyle özetlemek
gerekirse; kişinin hayatın her alanında (akademik, mesleksel, toplumsal hayat, özel yaşam) bir türlü dengeli bir
denge tutturamaması ve aslında sahip olduğu potansiyele ulaşamaması, bunu ortaya koyamamasıdır.
Tüm bunlardan anlaşılacağı üzere, genel kanı olarak çocukluk çağına has olduğu sanılan DEHB’nun
erişkin ömürde da tesirlerinin sürdüğü, tedavisi edilmediğinde epey olumsuz sonuçlara neden
olabildiği, buna rağmen hem ilaçlar (antidepresan ilaçlar ve psikostimülan ilaçlar) ile hem de psikoterapi
usullerinden (bilişsel-davranışçı terapi) yararlanılarak tedavi edilebileceği, en azından olumsuz
tesirlerinin azaltılabileceği söylenebilir.
