Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) dikkati toplamada zahmet, çok hareketlilik ve davranışlar üzerinde denetim zahmeti, dürtüsellik, impulsivite belirtileri ile karakterize çocukluk başlangıçlı bir psikiyatrik bozukluktur (1). DEHB tanısı uzun yıllar boyunca yalnızca çocukluk çağında konulmuş, çocukluk çağına ilişkin bir bozukluk olarak düşünülmüş ve erişkinlerde görülmediği varsayılmıştır. Fakat DEHB hastalarının bir kısmının yaşla birlikte devam ettiği gözlenmiş ve yapılan çalışmalarda DEHB’li çocukların birçoklarının erişkin periyotta de DEHB tanısı aldığı gösterilmiştir. DEHB sadece çocuklarda görülmediği üzere sırf bir dikkat bozukluğu da değildir. DEHB çocukluk çağı ruhsal hastalıkları ortasında çok çalışılan ve düzgün tanınan bozukluklardan birisi olmasına karşın, erişkin devri DEHB hakkında çalışma sayısı nispeten hudutlu olup istenilen bilgi seviyesine şimdi ulaşılmış değildir (2,3). DSM-5’e nazaran erişkinlerde DEHB tanısı konması çocukluk ve erişkinlik devirlerinin her ikisinde birden DEHB belirtilerinin varlığının gözlenmesi gerekmektedir. En temel ölçüt DEHB belirtilerinin hayat uzunluğu kalıcılık göstermesi, kişinin hayatını iki yahut daha fazla alanda etkileyen psiko-sosyal ya da klinik bozulmanın var olmasıdır. DEHB tanısı almış bireylerin okul çağlarında akademik başarısızlıkları, disiplin cezası alma, okuldan atılma, sınıfta kalma ve düşük eğitim düzeyi(4-5); erişkin devirlerinde romantik bağlantılarda başarısızlık, fazla eş sayısı, cinsel yolla bulaşan hastalığa sık yakalanma, evlilik problemleri, boşanma); sık iş değiştirme, işsiz kalma, gelir seviyesi düşüklüğü (4-5,); toplumsal hayat ve kurallara ahenk zorlukları ve bunların sonucunda sıkça karşılaşılan isimli problemler, trafik cezaları, riskli davranışlar, alkol ve husus kullanımı (3) üzere sıkıntılı ömür olayları ile sıkça karşılaştıkları çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir.
DEHB sırf çocukluk ve ergenlik periyodunda değil, yetişkinlikte de devam eden dünya üzerinde milyonlarca insanı etkileyen, güçlü nörobiyolojik temeli olan, klinik pratikte farklı görünümlerde karşımıza çıkabilen bir bozukluktur. DEHB belirtileri gelişimle birlikte değişmekte ve sıklığı yaşla azalmaktadır. Toplumda yaşla birlikte DEHB belirtilerinin azalması dikkate alındığında erişkinler teşhis almaları için gereken sayıda teşhis ölçütünü karşılamasalar bile akranlarına nazaran bariz fonksiyon kaybı yaşayabilirler. DEHB’nin ana belirtileri olan dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gelişimle değişime uğrayarak erişkinlerde yönetimsel fonksiyonlarda ve duygudurum düzenlenmesinde besbelli zorluklara sebep olur. Erişkindeki temel belirtiler dikkat, inhibisyon ve kendini denetimle alakalı sorunları kapsar. Erişkinlerde tedavi oranları çocuklardakinden çok daha düşüktür. Bunun sebebi ergenlikten genç erişkin periyoda geçen olguların tedaviye devam etmemesi, erişkin psikiyatristlerine yönlendirilmemesi ve olguların bir kısmının tedavi için başvurmamasıdır. Stimulanlar bu bozukluğun tedavisinin temelini oluştursa da stimulan olmayan ilaç tedavileri de geliştirilme basamağındadır. DEHB yetişkinlerde pekçok psikiyatrik bozuklukla birlikte bulunabilmektedir. DEHB tedavi başarısı için mümkün eştanı durumlarının tedavisi çok değerlidir. Âlâ tanımlanmış bir bozukluk olmasına karşın, psikiyatrik eş teşhisler, toplumsal ve kültürel itirazların eklenmesi ile birlikte klinisyenin yaşadığı DEHB teşhis karmaşası artmaktadır. DEHB’li çocukların genç erişkinliğe kadar izlendiği çalışmalarda olguların denetim kümesine kıyasla nikotin, alkol ve husus bağımlılığı, duygudurum ve anksiyete bozuklukları açısından daha yüksek oranda risk altında olduğu gösterilmiştir. DEHB’li hastaların değerlendirilmesinde psikiyatrik, toplumsal, bilişsel, eğitimsel, medikal ve nörolojik faktörleri hesaba katan dikkatli bir ayırıcı teşhis mecburidir. Tedavi ve müdahalede gerçekçi beklentiler, maksat belirtiler net olarak tanımlanmalı, hastalar için potansiyel riskler ve yararlar titizlikle değerlendirilmelidir. Hakikat teşhis konduğunda yetişkin DEHB olgularının tedavisi çocuklardaki üzere olumlu sonuçlar vermektedir. Tedavide ilaç tedavilerinin yanı sıra psikososyal yaklaşımlar da uygulanmalıdır. Ayrıyeten DEHB teşhisli bireyler uygun tedaviler almadıklarında okul, iş ve meslek hayatında zorluklar, makus kararlar verme, yüksek riskli etkinliklere girişme, tehlikeli biçimde araç kullanma ve hayat uzunluğu yasal sıkıntılarla daha sık karşılaşmaktadırlar. Sıklıkla öne sürülen çok tanılandırma ve gereksiz tedavi tezlerinin gerçeği yansıtmadığı yapılan araştırmalarda gösterilmiştir.
DEHB bireyler ortası alakalara, okul ve meslek ömrüne yansıyan farklı olumsuz tesirleri bakımından hem toplumun hemde sıhhat hizmetlerinin kıymetli sıkıntılarından birisidir. Bozukluk sırf hastaları değil etraflarını, ailelerini, ebeveynlerini de içeren çok geniş bir kitleyi tesirler. Bu nedenle DEHB’li bireylerin çocuklukta olduğu üzere erişkin hayatta da farkına varılması, teşhis konulması ve tedavide uygun bütüncül yaklaşımlara ulaşabilmesi gerek ferdî sıhhat gerekse toplum sıhhati bakımından çok değerlidir.
