Diz bedenin en büyük ve harekette hayati kıymette bir eklemdir. Dizin sabitliğini yan bağlar ve çapraz bağlar sağlar.
Çapraz bağlar diz ekleminin içinden uyluk(femur) ve kaval(tibia) kemiğini bağlar. Bu bağlar kısa bir halat üzere bu iki kemiği sıkıca birbirine bağlar, diz bükülürken ve düzken gerekli olan sabitliği sağlarlar. Önde bulunana ön çapraz bağ (ACL), geride olana art çapraz bağ (PCL) denir.
Yan bağlar femur ve tibia kemiklerini iç ve dıştan (dış yan bağ tibianın dış gerisinde bulunan fibula kemiğine yapışarak indirekt yoldan tibia’yı sabitler) birbirlerine bağlayarak sabitler. Diz ekleminin her iki yana açılmasını mahzurlar. Birebir vakitte bu kemiklerin dönme hareketlerini sabitlemede çapraz bağlara takviye olur.
Ön çapraz bağ (ACL) yaralanmaları
ACL tibia’ nın femur ‘a nazaran öne kaymasını mahzurlar. Birebir vakitte tibia’nın dönme hareketini de pürüzler. Ön çapraz bağ aşağıdaki biçimlerde yaralabilir;
- Ani taraf değiştirme, diz dönmesi
- Koşarken, kayarken yavaşlama
- Zıplama sonrası yere inerken
- Dize direkt darbe
Belirtiler
Ön çapraz bağınız yaralandığında çabucak bir ağrı hissetmeyebilirsiniz. Bununla bir arada bir kopma sesi yahut diz denetiminin bozulduğunu çoklukla hissedilir. 2-12 saat içinde diz şişer ve ayağa kalkıldığında ağrı olur. Ortopedistgörene kadar buz uygulaması ve bacağın üst kaldırılması ağrı ve şişlik gelişimini azaltır.
Ön çapraz bağ yırtığı ile yürünürse diz kıkırdağı zedelenebilir. Bilhassa ayak sabitken vücud döndürüldüğü vakit, kaval kemiği (tibia) sabit kalırken uyluk kemiği (femur) döner. Bu kıkırdak üzerinde öğütücü-yaralayıcı bir tesir yapar.
Tanı
ACL yırtıklarının temel teşhis ve kıymetlendirme usulü muayenedir. Çeşitli muayene testleri vardır. Bilhassa operasyon kararını verdiren stabilite testleri muayene ile yapılmaktadır.
Bu tip diz yaralanmaları olan hastalarda öteki kemik patolojilerini tesbit için direkt röntgenler, eklem içi patolojiler için MRG istenebilir. Nadiren kimi olaylarda artroskobik muayene gerekebilir.
Tedavi
Cerrahi ve cerrahi olmayan tedavi alternatifleri vardır.
Cerrahi olmayan tedavi;
- Tam olmayan (parsiyel ) yırtıklar
- Yaş yahut genel olarak düşükfiziksel aktiviteleri olanlar
- Stabilite testlerinde (pivot shift testi gibi) genel stabilitesi âlâ durumda olan
dizlerde cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulmayabilir. Bu çeşit hastaların ömür uzunluğu uyluk ön ve art adelelerini (quadriceps ve hamstring) geliştirici nizamlı çalışma yapmaları, riskli aktivitelerde özel dizlik kullanmaları önerilir.
Cerrahi tedavi;
ACL yırtığı olan faal ve spor yapmak isteyen hastalarda gereklidir. Vakit zaman diz dönmesine gelişen aktivitesi daha az olan şahıslar de dize inancı geri getirmek ve kıkırdak hasarını engellemek için önerilmektedir.
Cerrahi tedavide çoklukla artroskobik olarak diz etrafındaki bir tendon (veya bir parçası) kullanılarak ön çapraz bağın orjinal anatomisine uygun bir rekonstriksiyon sağlanır. ACL rekostriksiyon ameliyatı sonrası yaklaşık 3 aylık önemli bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanır.
Arka çapraz bağ (PCL) yaralanmaları Art çapraz bağ (PCL), ACL kadar sık yaralanmaz. PCL yaralanmaları çoklukla aşırı gerilme çekilme ile olur. En sık nedeni dizin ön tarafına gerçek bükülmesi hareketi neden olur. Bu çeşit hareket yalnış bir adımla olabileceği üzere, snowbord, motosiklet, futbol üzere sporlarda daha sık oluşur. PCL yaralanmasında diz sabitliğinde bozulma olur.
Özellikle tibia femura nazaran geriye hakikat kayar. Bu hareket yumuşak diz eklem kıkırdağının zedelenmesine yahut incelmesine neden olabilir. Bu aşınma ileri periyotlarda kireçlenme ile sonuçlanabilir. PCL yaralanmasında belirtiler ACL yırtıklarına benzeridir. Fakat dizde dönde üzere instabilite bulguları daha enderdir.
PCL yırtığı olan şahısların birçok olağan aktivitelerine düzgün bir rehabilitasyon programı sonrası ameliyatsız dönerler. PCL’in tibia’dan bir kemik modülü ile kopuğu yahut rehabilitasyona karşın kaza öncesi performansına dönemeyen atletlerde operasyon gerekebilir.
Yan bağ yaralanmaları
İç yan bağdaki (MCL) küçük tam olmayan yırtıklarda cerrahi tedavi gerekmeyebilir. Bu durumda hekiminizin kararına nazaran bir bandaj yahut çeşitli dizlik seçeneklerinden biri kullanılabilir. Bu durumlarda günde 2 – 3 kere 15 – 20 dakika buz uygulaması, bacağı üstte tutma, istirahat şişlik ve ağrının daha süratli güzelleşmesine yardımcı olmaktadır. Yan bağ yaralanmalarının birinci günlerinde dizdeki şişlik ve ağrı yaralanmanın ciddiyetinin muayene ile tesbitini zorlaştırabilir. Bu durumlarda hekiminizin anestezi altında muayene yahut MR tetkiki tekliflerini ciddiye almak makul olur.
Dış yan bağ (LCL) ve iç yan bağın tam yırtıklarında bağın lifleri gereğince güçlü iyileşmemesi dizde stabiliteyi riske atar. Bilhassa genç ve spor yapan etkin insanlarda cerrahi tedavi tercih edilir. İç ve dış yan bağ yeni yırtıklarının cerrahisi kolay bir prosedürdür ve sonuçları epeyce düzgündür. Cerrahi tedavi sonrası dizin eski işlevlerine dönmesi ağır fizyoterapi gerektiren bir devir gerektirir. Diz yan bağ yaralanmalarının yetersiz tedavisi sonucu oluşan dizin sabitliğinin bozulması spor yapmayı ve yüksek fizikî aktiviteyi bozmakla kalmaz oluşan olağandışı hareket biçimi dizde erken kireçlenme gelişmesine neden olur. Bu durumda bağın rekonstriksiyon ( tekrar oluşturma) operasyonları gerekir. Bu operasyonlar yeni yırtık operasyonlarına nazaran teknik açıdan daha güç ve tam güzelleşme mühleti daha uzun olmakla birlikte yeterli ellerde yeterli sonuçlar vermektedir.
