Dizatri Nedir?

Dizartri; konuşmada kullanılan kasların (dil, dudaklar, yumuşak damak, yüz kasları, larinks) uyarımının (inervasyonunun) hasara uğraması ve/veya fonksiyonel olarak bozulması sonucu ortaya çıkan motor konuşma bozukluğudur. Dizartri, merkezi sinir sistemi ve/veya çevresel sinir sistemi hasarına bağlı olarak konuşma düzeneğini kontrol eden kas gruplarında anormallik, kaslarda meydana gelen koordinasyon bozukluğu ile karakterize paralizi sonucunda konuşmanın solunum, fonasyon( ses üretimi), rezonans, sesletim ve prozodik özelliklerinin etkilendiği, dolayısı ile konuşma anlaşılırlığının etkilendiği motor konuşma bozukluğudur. Konuşma anlaşılabilirliğinin sınırlanmasına yol açmaktadır. Serebrovasküler olaylar, travmatik beyin hasarları, tümörler, serebral palsi, parkinson gibi nörojenik hastalıklarla birlikte sıklıkla dizatri görülmektedir.

• Dizartri genellikle anlaşılamayan peltek konuşma ve/veya yavaş konuşma ile karakterize edilmektedir.

• Dizartrinin şiddeti altta yatan nedene ve dizatri tipine göre değişkenlik göstermektedir.

• İletişim sorunları, aile ve arkadaşlarla ilişkileri etkileyebilmektedir. Dizatrili bireylerde buna bağlı olarak sosyal etkileşim problemleri görülebilmektedir.

• Dizartri bazı kişilerde sosyal izolasyon ve depresyona yol açabilmektedir.

Dizatri Nedenleri Nelerdir?

Doğumda ve/veya herhangi bir hastalık, yaralanma sonucu meydana gelen beyin hasarı sonucunda dizartri ortaya çıkabilmektedir.

• İnme,

• Beyin tümörü,

• Travmatik kafa travması,

• Beyin felci,

• Multiple Skleroz,

• Kas distrofisi,

• Amiyotrofik lateral skleroz (ALS),

• Guillain-Barre sendromu,

• Huntington hastalığı,

• Miyastenia gravis,

• Parkinson hastalığı,

• Wilson hastalığı,

• Bazı enfeksiyonlar, boğaz ağrısı veya bademcik iltihabı,

• Merkezi sinir sisteminizi etkileyen narkotikler veya sakinleştiriciler gibi bazı ilaçlar dizatriye neden olabilmektedir.

Dizatride Konuşmada Nasıl Bir Bozukluk Görülmektedir?

• Anlaşılması zor peltek konuşma,

• Ağızda geveleme biçiminde konuşma,

• Yavaş konuşma,

• Fısıltıdan daha yüksek sesle konuşamama veya çok yüksek sesle konuşma,

• Anlaşılması zor olan hızlı konuşma,

• Nazal, hışırtılı, nefesli veya gergin ses,

• Düzensiz veya anormal konuşma ritmi,

• Monoton konuşma, robotik konuşma,

• Dil, dudak, yüz kaslarını veya çeneyi hareket ettirmede zorluk,

• Dil, dudak, yüz kaslarında zayıflık, koordinasyon bozukluğu şeklinde kendisini göstermektedir.

Dizatrili Bireylerde Konuşmada Nasıl Bir Bozukluk Ortaya Çıkmaktadır?

Dizatrinin sebep olduğu konuşma organlarındaki zayıflık, koordinasyon bozukluğu ve/veya paralizi nedeniyle konuşma sesleri doğru şekilde üretilememektedir. Konuşma bazı durumlarda yavaş bazı durumlarda hızlı şekilde olabilmektedir.Sesin perdesinde ve ses ritminde sorunlar yaşanmaktadır. Ses kalitesi bozuk olabilmektedir. Rezonansla ilgili sorunlar (hipernazalite (burundan konuşma), hiponazalite (burun tıkanıkmış gibi konuşma) ortaya çıkabilmektedir.

Bireyde;

• Ses şiddeti,

• Ses kalitesi,

• Ses perdesi,

• Konuşma hızı,

• Konuşmanın tonlaması,

• Nefes kontrolü,

• Tonlama değişmektedir.

Dizatri Tipleri Nelerdir?

Spastik Dizartri

Üst motor nöron sistemlerinde oluşan lezyonlar sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Bu lezyona örnekler: Travmalar, Dejeneratif hastalıklar ve Serebrovasküler olaylar olabilir. Lezyonlar sonucu vital kapasitelerde gerginlik, hipernazalite, düşük perde sesleri, sert sesler, kulak tırmalayıcı sesler, hatalı ünsüz üretimleri, vurgulamada azalma ve/veya artma, konuşmada yavaşlık görülen dizatri çeşididir.

Flaksid Dizartri

Alt motor nöron sisteminde meydana gelen lezyonlar sonucunda oluşmaktadır. Bu lezyonlara örnekler: Kraniyal, Bulbar Palsi olabilir. Lezyonlar kas kuvvetlerini etkilemektedir.Kas sistemlerinde ortaya çıkan sekonder sorunlar nedeniyle konuşma olumsuz yönde etkilenmektedir. Kaslar alt motor nöron sistemini olumsuz olarak etkilemektedir.Sesli soluk alıp verme, seste yaşanan şiddet değişimleri, anlaşılması çok zor ünsüz üretimleri, solunumda zorluk yaşama, dil ucu ses üretiminde problemler şeklinde kendisini göstermektedir. Flaksid Dizartri’de bu sorunlar dışında ek olarak monoton konuşmada gözlemlenebilmektedir.

Hiperkinetik Dizartri

Bazal Ganglia lezyonları sonucu ortaya çıkan dizatri tipidir. Bu lezyonlara örnek olarak; Myokloni, Ballismus ve Atetoni gösterilebilmektedir.Bu lezyonlar sonucunda ses çıkışında kırılmalar ve/veya ses de titremeler ve monoton konuşma gözlemlenebilmektedir. Hipernazalite, ses duraklamaları, azalan vurgu tonları, zorlu soluk alıp verme süreçleri gibi özellikler gözlemlenebilmektedir.

Spastik Flaksid

Karmaşık Dizartri tipi olarak bilinmektedir.Hem üst motor nöron hem de alt motor nöron lezyonlarının bir arada  hasar aldığı hastalıklar sonucu ortaya çıkabilmektedir.Bu lezyonlara örnekler olarak: Amyotrofik Lateral Skleroz Hastalık gösterilebilmektedir. Konuşmada anlaşılması imkansız ünsüz üretimleri, konuşma esnasında monotonluk, gergin sesler ve tek düze ses şiddeti şeklinde kendisini göstermektedir.

Hipokinetik Dizartri

Parkinson hastalığında ortaya çıkan bir dizatri türüdür. Solunum seviyelerinde azalma, tremor(titreme), tek düze ses şiddetleri, kısa kısa ve kesik kesik konuşma şeklinde kendisini göstermektedir.

Spastik Ataksik

Karmaşık tip dizartri çeşididir. Üst motor nöron lezyonlarında ortaya çıkmaktadır. Multiple Skleroz örnek olarak verilebilmektedir. Bu dizatriye sahip bireylerde solunum destekleri zayıf olabilir, ses şiddetlerinde bozulmalar ve/veya kontrol yetersizlikleri görülebilmektedir.Soluklu ses şiddetleri meydana gelebilir. Vurgulamada sorunlar yaşanabilir ve konuşmada yetersiz prosodi durumları görülebilmektedir.

Dil ve Konuşma Terapistleri Dizatri Değerlendirmesini Nasıl Yapar?

Dil ve Konuşma Terapistleri, bireylerde dizartri bulunup bulunmadığını, dizartri var ise dizatri türünü belirlemek amacı ile bireyin dil ve konuşma becerilerini değerlendirmektedirler. Değerlendirme sırasında terapist; dil, dudak, yüz ve kasların kas kuvveti, ağız, çene ve dil hareket açıklığı ve hareketlerin nasıl yapıldığı ve solunumu değerlendiren testler uygulamaktadır. Sözcük, tümce üretimi ve diyalog sırasında konuşma analiz edilmektedir.Diğer bireylerin dizartrili bireyin konuşmalarını anlayıp anlamadığını ve dizartrik bireyin konuşmasını çevredekilerin ne derece anladığı tespit edilerek doğru müdahale yöntemi seçilmektedir.

Dizatride Konuşma Terapisinde Neler Yapılmaktadır?

Tedavi, semptomların nedenine, şiddetine ve dizartri tipine bağlı olarak değişebilmektedir.Dil ve Konuşma Terapisi dizartrik bireyin normal konuşmayı yeniden kazanmasına ve iletişimini geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Konuşma terapisinin hedefleri arasında; konuşma hızının ayarlanması, konuşma hızını azaltma, dil, dudak ve yüz kaslarının güçlendirilmesi, konuşmada solunum desteğinin artırılması, solunum egzersizleri, artikülasyonun iyileştirilmesi çevredekilerin dizartrisi olan  bireyle iletişim kurmasına yardımcı olacak terapi yöntemleri yer almaktadır.

Dil ve Konuşma Terapisti gerekli durumlarda, iletişim kurmaya  ve var olan iletişimi artırmaya yardımcı olmak için diğer iletişim yöntemlerini (alternatif ve destekleyici iletişim sistemleri) önerebilmektedir.Bu iletişim yöntemleri görsel ipuçları, jestler, alfabe kartları, yazı yazma ve/veya bilgisayar temelli terapi yöntemlerinden oluşmaktadır.