Diz de öteki tedavi tekniklerine yanıt vermeyen kireçlenmeler diz protezi ile tedavi edilir. Protez denince diz de eklem yapan üç kemiğin eklem yüzeylerinin kesilerek çıkarılması ve bu yüzeylerin metal ve plastik modüller ile kaplanmasıdır.
Protez ilaç, diz içi enjeksiyon ve fizik tedaviye yanıt vermeyen kireçlenmelerde diz artroskopisinden ve yönlendirme ameliyatlarından fayda görmeyeceği düşünülen ya da daha evvel bu operasyonları geçirdikten sonra yakınmaları yineleyen hastalarda güzel bir seçenektir. Üstteki alternatif tedavilere yanıt yok ve diz problemleri hastanın hayat standartını bozuyorsadiz protezi gereklidir denebilir. Günümüzde protez ömrünün 20-25 yıla uzadığı düşünülürse imal yaşı yerine hayat standartı kavramı daha değerli hale gelmiştir. Tekrar de 55 yaş altındaki bireyler de öteki tedavi formülleri sonuna kadar denenmelidir. 55-65 yaşları ortası başka tedavi sistemleri avantajlı olabilir. 65 yaş üzeri rahatlıkla uygulanabilir.
En sık soru protez imal yaşı ve ne kadar ömrü olduğudur. Burada hastanın ferdî özellikleri; yaş, cinsiyet, yük ve hareket düzeyi belirleyicidir. 65 yaş üzeri, bayan, 70 kg altı ve az hareketli bireyler de protezin ömrün kalan kısmında yönetim edebileceği söylenebilir. Genel olarak diz protezi çağdaş teknikler kulanılarak, düzgün ellerde, âlâ protezler kullanılarak yapıldığında yıl civarında büsbütün 20-25 yıl ağrısız ve diz işlevlerinin tam olduğu bir hayat mühleti elde edilir.
Olağan bir dizde dört adet bağ, dizin kemiklerinin birbiri ile ilişkisini ve uyumunu sağlar. Artritli bir diz de bu bağların yapıları bozulabilir. Diz protezi uygulamalarında bu bağlardan kimileri eklem yüzeyleri ile birlikte kaldırılır ve yeni yapma yüzeyler ile değiştirilir.
Konulan kesimleri yerinde tutmak üzere 2 yol mevcuttur. Bunlardan biri polimetimetakrilat ismi verilen çimento ile tespittir. Başkası ise özel hazırlanan ve kemiğin gelişimine uygun olarak kemikle bütünleşen modüllerden oluşan protezlerdir.
Bugün diz protezlerinin büyük çoğunluğu çimentolu olarak yapılmaktadır. Çimentolu protezlerin ahengi harika olup 25 yıl kadar dayanabilmektedir. Bu süreyi hastanın kilosu, genel sıhhat şartları, aktivite seviyesi arttırıp, azaltabilmektedir. Çimentonun avantajı gerek kemikle protezi birbirine bağlayan bir yapı olması gerekse katı bir unsurun ortama kattığı biomekanik güçtür. Bugün için kullanılan malzemelerde kırılma olayı son derece azdır,
1980’li yıllarda kemiğe bir çimento malzemesi olmaksızın uygulanabilen protezler üretilmiştir. Bu implantların yüzeylerin de yeni kemik oluşumunu sağlayabilecek biolojik olarak faal olan unsurlar bulunmaktadır. İmplanları kemiğe tespit etmek üzere çeşitli vida sistemleri de geliştirilmiştir. Vidalar yeni kemik gelişimi sağlanana dek protezin tespitinden sorumlu olacaklardır. Birtakım modeller çimentolu protezler kadar başarılı olmuşlardır. Lakin ne kadar düzgün yüzeyli olurlarsa olsunlar bu protezlerde de yük altında kalmaya bağlı küçük fragmanların oluşumunun daha fazla olduğu ve biolojik karşılığın daha süratli geliştiği tespit edilmiştir. Ayrıyeten bugün için bu tip protezlerin kullanımı ile ilgili uzun devir sonuçlar şimdi elimizde mevcut değildir.
1980’li yılların sonuna yanlışsız femoral komponenti çimentosuz, tibial komponenti çimentolu hybrid ( melez ) protezler üretilmiş olup bugüne kadar ki sonuçları düzgündür.
Sonuç olarak diz protezi cerrahisi birtakım bugün için dizin biomekaniğini düzenleme de tesirli bir tedavi tekniğidir.
Hastaların operasyonun sonraki günü yürümelerine, 2. gün tuvalete oturmalarına müsaade verilir. Dikişler ortalama 15 günde alınır ve sonrasında banyoya müsaade verilir. Hasta operasyonun sonraki gününden itibaren diz bükme ve adele güçlendirme ekzersizlerine başlanır. Bu ekzersizler diz işlevlerinin büsbütün kazanılmasına kadar devam eder. Ekseriyetle 6. haftada tüm diz işlevleri geri döner. Diz de şişlik ve protezin varlığını hastalar 3-6 ay hissedebilirlerse de yürüme birinci haftadan sonra ağrısızdır.
OPERASYONA KARAR VEREN HASTALARA UYARILAR
Operasyon sırasında ve sonrasında erken devir muhtemel komplikasyonlar;
Enfeksiyon;
İyi ameliyathane şartlarında protez operasyonlarında enfeksiyon oranı % 2 civarındadır. Âlâ ameliyathane şartları denilirken “laminar air flow ” denilen özel mikrop bulaşmasını engelleyen bir sistem bulunmasıdır. Olağan ameliyathanelerde enfeksiyon oranları % 5-10 ortasındadır. Enfeksiyon olursa yine bir operasyonla ile eklemin yıkanması gerekebilir. İleri enfeksiyonlarda operasyonda konulmuş olan protezin çıkarılması gerekebilir. Bu durumda 6-12 hafta antibiotik kullanımı sonrası tekrar protez konabilir.
Enfeksiyon olmaması için anestezi sırasında damardan antibiotik verilmektedir. Antibiotik kullanımına ameliyat sonrası da devam edilmektedir. Ayrıyeten kullanılan aletlerin sterilizasyonuna çok dikkat edilmektedir. Derin ven trombozu ( toplar damarlarda kan pıhtılaşması); Bu komplikasyon %5 in altındadır. Çoklukla 3. günden sonra görülme mümkünlüğü başlar, 6-10. günler en fazla görülür. Lakin nadiren de olsa operasyondan aylar sonra da görülebilmektedir. Derin ven trombozlarınının da % 5-10 kadarı (tüm hastaların 10 binde 5-10 u ) pıhtının koparak akciğere yahut beyefendisine giderek hayati risk yaratabilir. Hastaların kimilerinde ek risk faktörleri vardır. Bunlar bayanlarda doğum denetim hapları kullanılması, hastaların daha evvel derin ven trombozu geçirmiş olması, bacaklarda varis bulunması, ailevi yatkınlık vb.
Derin ven trombozundan korunmak için kan sulandırıcı ilaçlar, operasyon sonrası antiembolik çoraplar giydirilmesi, yatak içi idmanlar ve erken ayağa kaldırarak yük verme riskleri azaltmaktadır. Şayet hastalarda ek risk faktörleri varsa bu uygulamalar daha da uzatılmaktadır. Teknik yanılgılar; Protez ameliyatları teknik olarak son derece komplike operasyonlardır. Bu nedenle teknik yanılgılara bağlı komplikasyon mümkünlüğü her vakit ve her yerde olabilmektedir. Düzgün ellerde teknik yanlışlara bağlı komplikasyonların riskleri çok azalmakta ve sonuca tesir eden teknik kusurlar çok nadiren oluşmaktadır.
Ameliyat sonrası süreç;
Hastalar ameliyathaneye alındıktan sonra evvel uyutulmakta, steril ortam için ilgili bacak silinmekte ve örtülmekte sonrasında operasyon sistemleri kurulmaktadır. Bu ortalama 40 dakika bir vakit gerektirmektedir. Operasyonun tecrübeli ellerdeki olağan müddeti 2 saat civarındadır. Operasyon sonrası hastalar 30 dakika -1 saat ortasında ayılma odasında bekletilmekte ve sonra da odalarına alınmaktadır. Dahili problemleri olan yahut çok yaşlı hastalarda vakit zaman ağır bakım muhtaçlığı olabilir.
Hastalar odalarına alındıktan sonra 2 saat içinde büsbütün uyanık hale gelmektedir. Ağrı ağrı kesicilerle büsbütün denetim edilebilmektedir. Hastaların dizinde(kliniklerde uygulama farkları vardır) içeride biriken kanı boşaltmak için dren, elastik bandaj, bacağa giydirilmiş antiembolik çorap bulunur. 3-4 saat sonra hastalara yemek verilir. Sonraki gün hastalara bir walker yardımıyla kalkmalarına müsaade verilir. Ayağa kalkmadan evvel 5 dakika kadar oturarak başın dönmediğinden emin olunmalı, baş dönerse uzanarak 1 saat sonra ayağa kalkma tekrar denenmelidir.
Hastanede (uygulamalar farklı olmakla beraber) 5-7 gün kalacaksınız. 2. gün fizyoterapist gelerek size yatakta yapmaya başlayacağınız antrenmanları gösterecek ve CPM denen dizinize hareket verecek bir alet bağlayacaktır. Bu elektrik motorlu bir alettir ve fizyoterapistinizin göstereceği biçimde kumandayı kullanarak 2 saat diz hareket açısını 30 dereceden başlayarak arttıracaksınız. 2 saat sonunda 2 saat orta verilecek ve tekrar başlanacaktır. 2-3. gün sonunda diziniz 90-100 derece bükülüyor olacaktır. Dreniniz 2. yahut 3. gün çekilecek ve pansuman yapılacaktır. Hastanede kaldığınız sürece dizinize buz uygulanacaktır. Birinci 2 gece 38 civarında ateşiniz olabilir, enfeksiyon manasına gelmez. Enfeksiyon bulguları 3. günde başlar.
Eve döndükten operasyon sonrası 10. gün sonuna kadar bacağınızı uzatarak yatabilir yahut oturabilirsiniz. Bu sırada buz uygulamaya devam etmelisiniz. Yemek için ayağınızı yere koyarak oturabilir ve gereksinimleriniz için walker aracılığı ile dilediğiniz kadar kalkıp yürüyebilirsiniz.. Bu devirde dizinizdeki bandajı ve çorabı mutlaka çıkarmayın. Bu dizinizin içinde kanama ve şişmeye neden olabilir. Antrenmanlarınızı aksatmada her gün tanım edildiği biçimde yapınız. Bu sırada kan sulandırıcı ilacınızı kullanmayı aksatmayınız ve ağrınız olursa ağrı kesicinizi alınız. Dikkat; ateşiniz 38 derece üzerine çıkar, dizinizde, bacakta ağrı-ayak parmaklarınızda şişme olursa hekiminizi derhal arayın.
15. gün yaranız hekiminiz tarafından görülecektir ve uygunsa dikişleriniz alınır. Dikiş alındıktan sonra fizik tedavi başlanır. Fizik tedaviniz ekseriyetle haftada 3 gün olmak üzere 3. ayın sonuna kadar devam edecektir. Fizik tedavi operasyon üzere tecrübeli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Sonuç ta kaliteli fizik tedavi en tesirli faktörlerden biridir.
3. hafta sonunda yürütecinizi bırakıp bir bastona geçebilirsiniz. Bastonu sağlam tarafınızda kullanmalısınız. İki taraflı operasyon olmuşsanız yürüteci 6. haftaya kadar kullanabilirsiniz. 6-12 hafta içinde bastonunuzu büsbütün bırakabiliriniz. Kendinizi inançta hissediyorsanız uzun müddetler baston kullanabilirsiniz. 8. haftadan sonra daha etkin olabilirsiniz, otomobil kullanabilirsiniz lakin sportif aktivite hala yasaktır. 4. ay sonunda fizyoterapistiniz sportif aktivitelere yavaş yavaş başlatabilir. Tam spora dönüş 6ay sonundadır.