Travma yahut kireçlenme nedeniyle dizinizde önemli hasar mevcut ise, yürüme, merdiven çıkma üzere günlük kolay aktiviteler sizin için sıkıntı hale dönüşebilir. Çok önemli olanlarda yatarken yahut otururken bile ağrı olur. Bu durumda hayat kalitesi önemli manada düşmüştür.
İlaç tedavileri, fizik tedavi ve yürüteçler sizin ağrılarınızı kesmiyor, hayat kalitenizi artırmıyor ve geceleri rahat bir uyku almanızı sağlamıyorsa total diz protezi ameliyatı düşünmelisiniz.
Total diz protezi eğri olan bacakları düzeltmek, ağrısız yürüme ve merdiven çıkma, geceleri rahat ahenge ve günlük olağan aktivitelerinize dönmek için tesirli ve sağlam ameliyat tekniğidir.
Diz protezi birinci sefer 1968 yılında Amerika birleşik devletlerinde yapıldı ve o günden bu güne ameliyatta kullanılan cerrahi gereç ve tekniklerde çok büyük ilerlemeler olmuştur. Bugün ABD’de her yıl 600.000’nin üzerine diz protezi uygulanmak ve bu sayının 2030 yılında 525% artması öngörülmektedir.
Bu makale total diz protezi ameliyatı olmaya karar vermiş olanlar için aydınlatıcı bilgiler sunmaktadır.
Anatomi
Diz eklemi, patelle, uyluk (femur) ve kaval(tibia) denilen üç adet kemikten oluşan bir eklemdir. Bu eklemde iç ve dış menisküs olmak üzere menisküs bulunmaktadır. Patella (diz kapağı), küçük bir yassı biçiminde kemik olup, dizin ön tarafında bir oluk üzerinde yer alır. Patella, uyluk ile kaval kemiğine tendon denilen kirişler aracılığıyla tutunur. Oturur durumdayken, baldırlarımızı dizimiz aracılığıyla düz olarak kaldırmamızı sağlar. Bu hareket sırasında patella uyluk kemiğine ilişkin femoral olukta aşağı ve üst giderek yer değiştirir.
Diz kapağı ve oluk ortasındaki hareketin kolay olması için her ikisine ilişkin yüzeyler kıkırdak ile kaplıdır.
Sebepler
Diz eklemini etkileyen üç temel artrit tipi vardır;
- Osteoartrit
En sık görülen tiptir. Eklem kıkırdağını yavaş yavaş aşındıran dejeneratif bir hastalıktır. En sık orta ve ileri yaş insanları tesirler.
- Romatoid Artrit
Eklem kıkırdağında hasar meydana getiren inflamatuar bir hastalıktır. Her hangi bir yaşta görülebilir ve ekseriyetle birçok eklemi tesirler.
- Postravmatik Artrit
Postravmatik artrit diz yaralanması sonrası ortaya çıkar. Bu tip artrit osteoartrite misal, menisküs ve
bağ yaralanması sonrası ortaya çıkar.
Ağrı başlangıçta hafif olarak başlar ve aşınmanın artışıyla giderek artış gösterir. Eklem şiş ve hareketleri kısıtlıdır. Dizi bükmek ve ya uzatmak güç olabilir.
Aktivite ile merdiven çıkma, yürüme ve ya dizi bükme faaliyetlerinde ağrıda artış olur. Dizde kilitlenme ve güçsüzlük ve burkulma hissi olur.
Birtakım hastalar hava değişiklikleri ile ağrının derecesinin etkilendiğini gösterir.
Diz Protezi Hangi Kompenetlerden Oluşur?
Diz protezinde emel bozulmuş eklem yüzeylerini özel tasarlanmış protezler ile tekrar oluşturmaktır. Bu maksatla protez dört ana kesimden oluşur;
- Femoral kompenent:Uyluk kemiğine ilişkin eklem yüzeyi hazırlanıp buraya yerleştirilir.
- Tibial kompenet:Tibia denene kaval kemiği ilişkin eklem yüzeyi hazırlanıp yerleştirilir.
- Pateller kompenent:Patellenın eklem yüzeyüne yerleştirilir.
- İnsört:Bu modül polietilen materyalden yapılmış olup tibial ve femoral kompenent ortasına yerleştirilen orta modüldür.
Tüm bu kompenetler ortasına uyumlu olarak çalışır.
Kimlere Diz Protezi Yapılmalıdır?
Bu kararı siz, ailenizden biri, ortopedi doktorunla birlikte almanız sizin için faydalı olacaktır. Şu durumda ameliyat tavsiye edilir;
- Gece-gündüz önemli ağrı, gece uyuyama
- Yürüme de, merdiven çıkma da, oturma yahut yatmada zorluk ve geçmeye ağrı
- Sürekli şişlik ve bacaklarda eğrilik gelişme
- İlaç ve fizik tedaviden yarar görememe
- Total diz protezi ameliyatı için kesin bir yaş ve kilo sınırlaması yoktur. Ameliyat hastanın ağrısı, deformitesi ve yetersizliğine bağlıdır. Yaş kesin bir kriter değildir ama 50-80 yaş ortası tercih edilmekte olup önemli gereklilik durumunda 50 yaş altı kümeye da muvaffakiyetle uygulamaktadır.
Hekim Muayenesi
Doktorunuz dizinizde eklem hareket açıklığı, yürüyüş, biçim bozukluğu ve eklemde şişme olup olmadığına bakacaktır.
Röntgen çoklukla eklem aralığındaki daralmayı gösterir ve kafidir. MR ekseriyetle öteki hastalıkların ayırıcı teşhisinde istenebilir.
Aşağıdaki röntgende solda olağan bir diz, sağda ise ileri seviyede kireçlenmiş bir diz görülmektedir;
Ameliyat Kararı ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Kendiniz, aileniz ve hekiminizin ortak kararı ile cerrahiye karar verilmelidir ve cerrahiye karar verirken size yapılacak olan süreç hakkında gereğince bilgilenmiş olduğunuza kanaat getirmiş olmalısınız. Cerrahiye karar verildikten sonra yapılması gereken bir kadro işler vardır. Ameliyat öncesi kan analizleri ile anestezi açısından ayrıntılı bir muayeneniz olacaktır. Gerekirse eşlik eden hastalıklarınız (diyabet, yüksek tansiyon, guatr, vs.) için ek tetkik ve muayeneleriniz yapılacaktır.
Cerrahi Öncesi Yapılması Gerekenler
- Eğer kullanıyor iseniz sigarayı bırakın.
- Düzenli olarak kullandığınız ilaçların listesi yapın ve hekiminizi bilgilendirin. Ağrı kesicilerin birden fazla, kanı sulandıran ilaçlar ve birtakım hudut ilaçları ameliyattan bir hafta evvel kesilmelidir.
- Evde yapılacak düzenlemeler:
- Eğer 2 katlı bir konutunuz varsa yatak odanızın alt katta olması daha düzgün olacaktır.Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli bandı ile tabana yapıştırın.
- Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları, elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
- Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
- Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın. Tercihen telsiz telefon kullanın.
- Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri kullanın.
Komplikasyonlar
Öbür büyük cerrahi müdahalelerde olduğu üzere total diz protezi ameliyatlarında da nadiren bir grup komplikasyonlar-durumu güçleştiren şeyler olabilir. Diz protezi ameliyatı sonrası nadiren en sık görülen komplikasyonlar şunlardır:
- Tromboflebit
- İltihap
- Eklemin gevşemesi
Bu listede yazılanlar mümkün komplikasyonların tamamı değil en sık karşılaşılanlarıdır.
Tromboflebit
Bazen derin ven trombozu (DVT) da denilen tromboflebit her hangi bir operasyondan sonra oluşabilen bir durumdur.Kalça, leğen kemiği ve diz etrafında yapılan ameliyatlarda sonra daha sık görülür. Bacaktaki büyük toplardamarlar içindeki kanın damar içinde pıhtılaşması sonucu DVT oluşur. Bunun sonucu bacakta şişme, ısı artışı ve ağrı olur. Şayet bu pıhtılardan kesim koparsa, bu modüller kan yolu ile akciğerlere ulaşabilir ve akciğerin kılcal damarlarını tıkayarak akciğerin bir kısmının kanlanmasını engelleyebilir ve hayati risk oluşturabilir. Bu duruma pulmoner embolizm denir.
Pulmoner “akciğer” manasına gelir. Embolizm ise damar vasıtası ile bedende bir yerden öteki yere giden parçacık demektir. DVT riskini azaltmanın birçok yolu vardır; fakat muhtemelen en tesirlisi mümkün epey erken müddette yürümeye başlanılmasıdır! DVT önlenilmesinde sık kullanılan araç ilaçlar:
• Kanı sulandıran ve pıhtılaşmasını önleyen ilaçlar
• Damarlarda kan akımını hızlandıran ve emboli oluşumunu engelleyen özel çoraplar
Enfeksiyon
Yapak eklem konulmasını takiben enfeksiyon çok önemli bir komplikasyondur. Total diz protezi sonrası enfeksiyon görülme sıklığı hastaneden hastaneye ve tabipten doktora faklılık göstermekle birlikte ortalama % 2-3 düzeylerindedir. Birtakım enfeksiyonlar çok erken devirde daha taburcu olmadan çıkarken kimileri ameliyattan aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir. Yapay ekleminize enfeksiyon, bedeninizde enfeksiyonu olan diğer bir bölgeden de yayılabilir. Bu sebepten, ameliyat öncesi ve sonrası diş çürüğü, idrar yolları ve barsak enfeksiyonları üzere şikayetleriniz varsa antibiyotik ile derhal tedavi edilmelidir.
Gevşeme
Yapay bir dizin nihayette yetersiz hale gelmesinin ana nedeni metalin yahut sementin (kemik çimentosunun) kemikle temasının gevşemesidir. Yapay eklemlerin uzun ömürlü olmasına yönelik çok büyük gelişmeler olmasına karşın hala eklemlerin birden fazla nihayette gevşeyebilmekte ve düzeltici bir ameliyata gerek olmaktadır. Yapay dizin size ortalama 20-25 yıl hizmet edecektir. Birtakım şahıslarda bu müddet daha kısa olabilmektedir. Hastalıklı dizinizde olduğu üzere gevşemiş proteziniz de ağrıya neden olacaktır. Ağrılar başladığı vakit ağrı nedeni olarak protez gevşemesi düşünülüyor ise gevşemiş protezi çevreleyen kemikte aşınma olmaması için kısa vakitte tekrar operasyon yapılmalı ve yeni ve farklı bir protez konulmalıdır.
Anestezi Komplikasyonları
Birçok cerrahi prosedür öncesi anestezi yapmak gereklidir. Hastaların çok az bir kısmının anestezi ile meseleleri olur. Bu problemler şunlardı:
• Kullanılan ilaçlara tepki verilmesi
• Öteki sıhhat problemleriniz ile bağlı problemler
• Anesteziye bağlı problemler
Anestezi hekimi ile riskleri ve kaygılarınızı ameliyat öncesi konuşmalısınız.
Antibiyotik Kullanılması Gerekli Durumlar
Sizi tedavi eden öbür branş hekimlerinin ve diş doktorunuzun sizde eklem protezi olduğunu bilmesi çok değerlidir.
• Tüm dental (diş) müdahalelerde; diş çekimi, kanal tedavisi, diş taşı paklığı dahil.
• Mide-barsak sistemi yahut idrar yollarına yönelik her türlü müdahalede; endoskopi, kolonoskopi, idrar yollarına yönelik kapalı teknik ile yapılan tüm teşebbüsler dahil.
• Üst teneffüs yollarına ilişkin hastalık ve müdahalelerde.
• Tüm önemli enfeksiyonlarda.
Total Diz Protezi Sonrası Sık Sorulan Sorular
- Hastanede kaç gün kalırım? Ortolama 4 gün.
- Yanımda refakatçi kalması gerekir mi? Evet, bilhassa birinci günler.
- Ameliyat izinin yeri ve büyüklüğü? Yaklaşık 15 cm uzunluğunda.
- Ameliyat ne kadar sürecek? Yaklaşık olarak 1 ½-2 saat.
- Protez neden imal edilmiştir? Metal ve plastik (polietilen).
- Güvenlik alarmlarının çalmasına neden olur mu? Evet, bilhassa birden fazla eklemde protez varsa. Hava alanları üzere ileri teknoloji ile denetim yapılan yerlerde bu durum daha sık olur.
- Ameliyat sonrası çabucak yatağıma gelir miyim? Birçok defa evet; lakin bazen müşahede gayesi ile orta ağır bakımda bir gece kalmanız gerekebilir.
- Ne kadar mühlet dikkat etmem gerekir? En az 6 hafta. Daha ayrıntılı bilgi hekiminiz tarafından poliklinik denetimlerinde size söylenecektir; denetim röntgenlerinize, fizik tedavinize ve aktivite durumunuza nazaran karar verilecektir.
- Ne vakit otomobil kullanabilirim? Önerilen 6 hafta otomobil kullanılmamasıdır. Lakin çok gerekli ise ve otomatik vitesli bir otomobil kullanacak iseniz ve sol dizinizden ameliyat olmuş iseniz ameliyattan 2 hafta sonra şayet hekiminiz müsaade verir ise otomobil kullanabilirsiniz
- Ne vakit yıkanabilirim? Dikişleriniz alındıktan 24 saat sonra. Dikişler çoklukla ameliyattan 12-14 gün sonra alınır.
Hastaneden Taburcu Olduktan Sonraki Kontroller
Hastanede ameliyat sonrası 4-5 gün yattıktan sonra ek bir sorun gelişmez ise taburcu edilirsiniz. Taburcu olduktan 2 hafta sonra birinci poliklinik denetiminiz olacaktır; muayyeniz yapılıp dikişleriniz alınacaktır. Taburcu olduktan 6 hafta, 3 ay, 6 ay ve 1 yıl sonra öteki poliklinik denetimleriniz olacaktır. Takiben yıllık takibe gireceksiniz.
Eğer aşağıdakilerden biri olursa derhal hekiminize ulaşın
- Ameliyat yerinizde kızarıklık, şişlik yahut akıntı.
- Bir günden uzun süren açıklanamayan ateş (38º C üstü) yahut titreme.
- Ağrı kesiciler ile geçmeyen şiddetli diz ağrısı.
- Uyluk yahut baldırda ani gelişen şişlik.
Hastanede Dikkat Edilmesi Gereken Aktiviteler
Diz bedenin en büyük eklemi olup replasmanı majör bir cerrahidir.
Erken Hareket
Ameliyat sonrası muhtemelen dinlemek istiyor olsanız da erken hareket çok değerlidir. Ameliyat sonrası uyluk ön küme kasların kuvvetlendirilmesi gerekir. Doktor teşviki ve hasta ahengi ile birlikte antrenman programı başlatılır. Doktor yara bakımı, diyet, ağrı denetimi ve idmanlarla ilgili talimatlar verecektir.
Ağrı Kontrolü
Erken güzelleşmede ağrı denetimi değerlidir. Ameliyat sonrası ağrı değişken olmakla birlikte denetim altına alınabilir. Ameliyat sonrası ekseriyetle damar yolundan ağrı kesici uygulanır ve birkaç gün sonra yerini hap yahut enjeksiyona bırakır.
Ameliyat Sonrası Öbür Aktiviteler
Ameliyat sonrası kan pıhtısını ve enfeksiyonu önlemek için kan sulandırıcılar ve antibiyotikler verilir.
Birkaç gün iştahsızlık, kabızlık ve bulantı olabilir. Bunlar olağan reaksiyonlardır. Teneffüs antrenmanları önerilebilir.
Ameliyat sonrası yara yerinde hemovak denilen kan dreni olup 1-2 gün içerisinde bu alınır. Hastalara bacak şişliğini azaltması için varis çorapları önerilir ve dize vakit zaman buz uygulaması yapılır.
Fizik Tedavi
Ameliyat sonrası bacak kan akımını artırmak ve pıhtı oluşumunu engellemek için yatak antrenmanları öğretilir. Bilhassa düz bacak kaldırma, ayak bilek pompalama ile pasif diz ekstansiyon idmanları değerlidir.
Evde Dikkat Edilmesi Gereken Hareketler
Ev Aktiviteleri
Muhtemelen meskende birkaç hafta birinin yardımına gereksinim vardır. Yardımcınız yoksa süreksiz bir rehabilitasyon merkezine transfer edilebilirsiniz. Meskende bir kadro düzenlemeler size yardımcı olacaktır.
- Eğer 2 katlı bir konutunuz varsa yatak odanızın alt katta olması daha âlâ olacaktır.
- Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli bandı ile tabana yapıştırın.
- Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları, elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
- Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
- Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın. Tercihen telsiz telefon kullanın.
- Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri kullanın.
- Banyo ve tuvalete güvenlik barları yahut dayanak alabileceğiniz aparatlar monte ettirin.
- Duş sandalyesi ve tuvalet gereksinimi için klozet kullanılmalıdır.
- Yemek masasında yemek yiyiniz
- Ayakkabı giymek için uzun saplı ayakkabı çekeçegi kullanın
Yara Bakımı
Ameliyat kesinizi pak ve kuru tutmalısınız. Yaranızda şişme, ağrı artışı, akıntı, kızarıklık yahut ısı artışı olursa derhal hekiminize ulaşmalısınız. Çoklukla dikişler 2-3 hafta içerisinde alınır.
Dikiler alınana kadar duş almak yasak
Dizde şişlik ameliyat sonrası ortalama 3-6 ay ortasında sürer
Diyet
Normal diyetinize devam edin ve istediğinizi yemekle birlikte Demir ve C vitamini dayanağı almanız yararlı olacaktır. K vitamini kanın pıhtılaşmasını düzenlemekte olup bundan varlıklı brokoli, ciger, soğan, zeytinyağı, yeşil sebzeler desteğinde bulunmanızda yarar var.