Disosiyatif Bozukluk ülkemizde sık görülen bir ruhsal rahatsızlıktır. Disosiyatifin söz manası çözülmedir. Disosiyatif Bozukluk çeşitli ruhsal zahmetler yahut travmatik (üzücü, korkutucu, utandırıcı, öfke uyandırıcı) olaylarla bireyde bilinç- bellek ve kimlik sıkıntılarının (saçma sapan yahut farklı biriymiş üzere konuşma, konuşamama, bayılma, unutkanlık, kim olduğunu bilememe vb) ortaya çıkması manasına gelir.
Disosiyatif Bozukluk nedir?
Belirtileri nelerdir?
Disosiyatif Bozukluk neden olur?
Ne üzere sonuçları olur?
Tedavi nasıl yapılır?
Disosiyatif Bozukluk nedir?
Bu hastalarda yapılan bütün tetkik ve incelemelere karşın bu belirtilere neden olabilecek bir beyin rahatsızlığı bulunamaz. Çocukluk devrinde berbat davranılma-travma hikayesi ile disosiyatif belirtiler ortasında besbelli bir alaka bulunmaktadır. Psikiyatri hasta kümesinde yaklaşık % 5- 10 oranında görülür. Psikiyatrik sınıflama sistemi DSM IV’de 4 tipi tanımlanmıştır: Disosiyatif unutkanlık, disosiyatif kimlik bozukluğu, disosiyatif füg, depersonalizasyon bozukluğu. Ayrıyeten ICD 10 teşhis sisteminde ise buna ek olarak disosiyatif bayılmalar ve kendinden geçme de yer almaktadır.
Belirtileri nelerdir?
En sık görülen ve doktora müracaata neden olan belirti bayılmalardır. Bayılmalar, sara gibisi nöbet geçirme, çırpınma, kasılma üzere belirtiler formunda olabilir. Bu tıp belirtiler genelde başka beşerlerle birlikteyken ortaya çıkar; hasta yere yavaş düşer yaralanma görülmez. Etrafta konuşulanları duyabilir lakin yanıt veremez ve bayılma genelde uzun periyodiktir. Birtakım hastalar bu bayılma sonrası yüksek sesle ağlayarak kendine gelir. Kendine gelirken saldırgan davranışlarda bulunma saçını, yüzünü yolma üzere taşkınlık belirtileri görülebilir. Bu nöbetlere konversiyon tipi bayılma yahut pseudo epileptik nöbet de denir Kişi şayet bu bayılma ve sonrasında olanları ve yaptıklarını hatırlamıyorsa bu birebir vakitte disosiyatif (kendinden geçme) nöbet olarak da isimlendirilebilir.
Bayılma kadar sık müracaata yol açmamakla birlikte Disosiyatif Bozuklukta görülebilen öteki belirti tipleri ortasında kişinin travmatik bir olaydan sonra belirli bir devri yahut değerli şahsî bilgilerini ve kim olduğunu ani olarak hatırlayamaması (disosiyatif amnezi), disosiyatif amneziyle birlikte kişinin kendisini farklı bir kişi olarak yaşantıladığı kişiliklere sahip olması (disosiyatif kimlik bozukluğu yahut çoğul kişilik), bireyin farklı bir yerde farklı bir kimlikle aşikâr bir müddet yaşayıp eski kimliğini ve bilgilerini hatırlamaması (disosiyatif füg-kaçma)
Disosiyatif Bozukluk neden olur?
Disosiyatif bozuklukların kökeninde çabucak hep çocukluk çağında yaşanmış makus olaylar vardır. Çocuk kendisinden çok daha güçlü olan ebeveynleri yahut büyük şahısların berbat muameleleri ve olumsuz olaylar karşısında çok güçsüz ve çaresizdir, bu olaylarla baş edebilmek için tek prosedür disosiasyon yani zihinsel olarak durum. ortam ve kendisinden uzaklaşma ve kopmadır. Çocuklukta bu prosedürü öğrenen bireyler yetişkinlik periyotlarında de bu şekli sürdürür. Disosiyatif Bozukluk çeşitli ruhsal zorlanmalar karşısında birtakım bireylerin reaksiyon verme biçimidir, yani kişinin başa çıkamadığı travmalar (fiziksel bütünlüğe tehdit, dayak, azap, şiddete maruz kalma, yahut bu türlü bir duruma şahit olma, cinsel hücum ve istismar, doğal afet ve felaketler, kişilerarası bağlantılarda arbede tartışma vb) ve öteki meseleler (aile içi tartışma, ailevi meseleler, kendisine yakıştıramadığı bir olaydan ötürü kendisini suçlama yahut diğerleri tarafından suçlanma, çok kaygı, tasa, pişmanlık) olduğunda bu duruma verdiği reaksiyon biçimidir.
Disosiyatif bayılma yahut kendinden geçme kişinin olumsuz ağır hislerden süreksiz olarak uzaklaşmasını sağlayan bir korunma düzeneğidir. Bu tıp bayılmalar elektrikli aygıtları yüksek voltajdan muhafaza fonksiyonu gören sigortanın yüksek voltaj geldiğinde atarak elektriği kesip sistemi kapatmasına misal. Birey şuurlu bir haldeyken kaldıramayacağı ağır olumsuz hislere (öfke, ıstırap, utanç, endişe vb) maruz kaldığında “sigorta atarak” kişi şuurunu kaybetmekte ve bu ağır ruhsal acıdan süreksiz olarak kurtulmaktadır. Disosiyatif bozukluk sakin, kibar, insanları üzmek istemeyen ve onlara hayır diyemeyen insanlarda sık görülür. Buna dayalı olarak disosiyatif bozukluk olan ve etrafı ile sözel irtibat kuramayan ve badirelerini paylaşamayan insanların bu zahmetlerini şuur değişikliği ile bir manada lisana getirdikleri düşünülmektedir. Belirtiler her cins ruhsal baskı yaratan olaya bağlı çıkabilir (yas, mevt, tartışma, ekonomik zahmet, ailevi sorunlar). Disosiyatif belirtileri ruhsal olarak iki fayda sağlar: Birinci olarak kişi kendisinde sorun yaratan ruhsal badireden kurtulur, ayrıyeten dolaylı olarak rahatsızlığı nedeniyle etrafının tavrı daha destekleyici hale gelip kendisine anlayış gösterilebilir, kişi söyleyemediği birtakım şeyleri bu durumda iken söz edebilir. Kimi durumlarda ortaya çıkan belirtilerin kişinin yaşadıklarıyla ilişkisi olabilir örneğin görmemesi gereken bir olaya şahit olan bir bireyde bu olayı hatırlamama ortaya çıkabilir.
Ne üzere sonuçları olur?
Bu belirtiler nedeni ile hastanın birtakım meseleleri azalabilse de iş ve aile hayatlarında meseleler ortaya çıkar randımanları azalabilir. Ansızın başlayan, süreksiz olarak yaşanan güç bir durum sonrası ortaya çıkmışsa, bireyde öbür psikiyatrik hastalık yahut bedensel hastalık yok ise sonuç genelde güzeldir. Ek rahatsızlığı olmayan yahut süreksiz zorlanmalar nedeniyle disosiyatif ortaya çıkan hastalarda şayet sorun ortadan kalkmışsa belirtiler vakitle zaten kaybolur. Bu rahatsızlığı olan şahıslar telkine yatkın oldukları için bir ekip halk hekimleri yahut tıp dışı prosedürlerle çabucak güzelleştiği söylenen rahatsızlıkların çoğunluğunu disosiyatif bozukluk oluşturur. Bu hastalar telkine yatkın olduklarından hipnoz yahut öbür tıp dışı telkin metotlarına âlâ karşılık verip belirtileri ansızın geçebilirse de bu çok kalıcı olmaz, bir müddet sonra yaşadıkları dertlerle tekrar belirtiler ortaya çıkar. Uzun yıllardır süren, olumsuz ömür şartları ve güç olayların süreklilik gösterdiği bireylerde tedaviye karşın belirtiler devam edebilir.
Tedavi nasıl yapılır?
Fizikî ve ruhsal olarak yeterlice incelenen ve nörolojik bir hastalık saptanmayan hastalarda psikiyatrik muayene ile disosiyatif bozukluk tanısı konulduktan sonra tedavi başlanır. Bireyde beyinle bağlı yapısal bir hastalık bulunmadığından tedavisi acil değildir ve psikiyatrik tedavilerinin de acil servis şartlarında yapılması olanaksızdır. Bu hastaların psikiyatri tabibine psikiyatrik muayeneye uygun oldukları vakit yani konuşarak kendilerini anlatabildikleri periyotta tedaviye getirilmeleri uygundur.
Aile ve yakın etrafın bu bireylerle yalnızca disosiyatif belirtileri varken ilgilenmesi (yani yalnızca bayılınca, saçma sapan konuşunca, lisanı tutulunca vb) sorunun sürmesine yol açar. Bu nedenle ailenin bu şahsa uygun ve destekleyici bir yaklaşımı genel olarak göstermesi disosiyatif belirtileri varken özel bir tavır değişikliği göstermemesi faydalı olur.
Tedavide ailenin hekimle işbirliği içinde olmasının tedavinin başarısı açısından büyük kıymeti vardır. Birtakım bireylerde ek bir öteki ruhsal rahatsızlıklar olabilir o vakit bunun tedavisi yapılmalıdır. Üzücü yahut zahmet verici bir olay sonrası bayılan ve bunun ruhsal kökenli bayılma olduğu tabipler tarafından onaylanan şahıslar aile ortamında bayıldığında onu sakin bir odaya alıp yalnız bırakmak hastaya daha âlâ gelecektir. Bu cins hastalara soğan koklatma, soğuk duşa sokma, kolonya ile el ve yüzü ovulması, etraftaki herkesin başına toplanması üzere süreçler uygulamak yardımcı olmak yerine gerilimini daha da artırmaktan öteki işe yaramaz. Kronik ve sıkıntı olgularda tedavide iki nokta üzerinde durulur birincisi hastada zorlanma yaratan problemlerin tahlili ve ikinci olarak da meseleler karşısında disosiyatif yansısı yerine daha olgun reaksiyonlar geliştirmenin sağlanması. Bu bazen yıllarca sürecek ve kişilikte kısmi değişikliği hedefleyen psikoterapilerle imkanlıdır.
Gençlerde ve çocuklarda dissosiyasyon
Dissosiyatif bozukluklara gençler ortasında çok rastlanır. Çocuklarda da görülür. Çocuk yaşta tedavisi daha kolaydır. Bilhassa öfke patlamaları, meskende ya da arkadaşları ortasında şiddet kullanma, kimi kelam ya da davranışlarını hatırlamama ve bu nedenle palavra söylüyor üzere görünme, ders muvaffakiyetinde nedeni anlaşılamayan dalgalanmalar olması, kimi vakit keyfi yerinde görünürken vakit zaman öfkeli, üzgün ruh hallerine kapılma en sık görülen belirtiler ortasındadır.
Cinsel hususlarda fütursuz davranma, uyuşturucu husus kullanma, intihar teşebbüsü, kendi vücuduna ziyan verme üzere davranışlar olabilir. Bilhassa tedavisiz kalan hadiselerde bu üzere istikametlere sapma daha fazla görülür. Konutta dissosiyatif durumu olan bir çocuk ya da gencin varlığı anababa ve tüm aile için de çok güç bir durumdur, bir çokanababanın evliliği bu nedenle sarsılır.
Dissosiyatif bozukluk olan durumlarda çabucak her vakit 10 yaş öncesinden başlayarak çocukluk çağında olumsuz ömür tecrübelerine rastlanır. Bunlar kimi vakit sıklıkla dövülme, çok derecede tenkide uğramış olma, cinsel taciz, ya da ihmale uğramış olma üzere bariz travmatik olaylardır. Fakat olayların bir birçoklarında birinci bakışta bu çeşit olaylar görülmese de (‘Görünürde Olağan Aile’ ) anababa tavırlarında dissosiyatif bozukluk yaratan kimi özelliklere rastlanır. Görünürde travmatik yaşantılar olmasa da model (‘cici’) çocuk olma istikametinde çok baskı ya da çok derecede şımartma üzere etkenler de gibisi olumsuz sonuçlar yaratabilmektedir.
Çocuğun küçük olduğu yaşlarda anne baba ortasında sık olarak çok tartışmalar cereyan etmesi, anne ya da babanın çocukla bağlantılarında farketmeden çift (çelişkili) ileti kullanmaları, aile içi zımnî cepheleşme, aile içinde uydurma ahenk üzere birinci bakışta dikkati çekmeyen lakin yakından tanımakla anlaşılan travmatik etkenler bulunur.
Dissosiyatif Aile
Kimi ailelerde küçük ya da büyük sırlar olur. Ailede yaşanan kimi olaylar görmezden gelinir. Kimi aile bireyleri,özellikle anababalar birtakım olaylardaki sorumluluklarını algılamak istemezler,çünkü bu suçluluk duygusu yaratır. Buna karşılık bireylerin birtakım gerçekleri kendilerinden bile saklamaları bazan ailede bir kişiyi günah keçisi haline getirir, o bir çok duyguyu başkaları ismine da yaşar.
Bu nedenle, dissosiyatif ailelerde birçok vakit bir kişi (bazan meskendeki çocuk ya da genç) ruhsal meseleler yaşarken başkaları olağan görünürler. Psikiyatristin misyonu bu türlü durumlarda tüm aileyi ele alarak bir kişilik hasta pozisyonunu taşımak zorunda kalan bireyi sağlıklı duruma çekmektir. Bu yaklaşım çoklukla hem o bireye hem de ailenin bütününe faydalı olur. Bilhassa çocuk ve gençlik psikiyatrisinde bu tıp durumlara daha sıklıkla rastlanır.
Kişinin başından geçen olayların yarattığı gerilim onun dayanabilme gücünü aştığında ruhsal travma yaşantısı ortaya çıkar. Dolayısı ile birebir olay değişik şahıslarda travma tesiri yapabilir ya da yapmayabilir. Psikiyatride tüm ruhsal bozukluklar travma ile ilgili olanlar ve olmayanlar biçiminde ikiye ayrılabilir. Bilinen ruhsal bozukluklar içersinde kimileri büyük oranda travma tesiri ile oluşanlar bulunduğu üzere, yüklü olarak bünyesel (biyolojik-genetik) etkenlerle oluşan bozukluklarda da travmanın ikinci dereceden de olsa bir rolü bulunabilir.
Ruhsal travma doğal afet, trafik kazası, hastalık, mevt üzere nedenlerle olabileceği üzere insanın beşere yaptığı kötülük nedeniyle de oluşabilir. Çocuklukta olan ve uzun müddet devam eden travmalar, bilhassa ailelerin çocuk yetiştirmede yol açtığı aksilikler erişkinlikte de izleri görülen kronik ruhsal bozukluklara yol açabilir. Erişkinlikte yaşanan travmalar ise daha hudutlu bir tesir yaratırlar, fakat kişinin daha evvelki ömür hikayesine bağlı olarak kronikleşen tepkileri da başlatabilirler.
Ruhsal travma kişinin ruhsal dünyasında iç çelişkilere, sık duygusal oynamalara, birbirine ters niyet biçimleri ortasında gidip gelmeye, travma ile ilgili mevzuları zihinden uzaklaştırma gayretlerine, kimi vakit da olayla ilgili bahisleri çok derecede düşünmeye, bu üzere hislerden uzak kalma gayreti içersinde hislerini ve ömrünü çok kısıtlamaya ve daraltmaya da götürebilir.
Ruhsal dünyamızdaki iç ahenk ve harmoninin kaybına genel olarak sıhhatsiz dissosiyasyon ismini vermekteyiz. Dissosiyasyon sözcük olarak ayrılma, bölünme, kopma, çözülme üzere manalar taşır. Ruhsal açıdan ise kişinin zihninde yer alan his,düşünce, anı ve gibisi içerikleri süreksiz olarak kompartımanlaştırması, bir kenara koyması manasına gelen bir sistemdir. Bu düzenek çok ölçüde olduğunda kişinin ruhsal bütünlüğü tehdit altına girer.