Dikkat eksikliği ve hiperaktivite(DEHB) teşhis konulup tedavi edilinceye kadar hem çocuğa hem ailesine hem de okulda arkadaşları ve öğretmenlerine güç vakitler yaşatan biyolojik ve genetik kökenli bir durumdur. DEHB tedavisindeki altın kural işbirliğidir. Yani çocuğun fonksiyonel olduğu her alanda onu güzel gözlemleyip onun kaynaklarını kullanarak, hem kendisini hem de alakalarını yönetme konusunda takviye vermek gerekir. Bu bahiste psikiyatri, ailesi, okulda öğretmenleri, rehberlik ünitesi ve arkadaşları işbirliği içinde olmalıdır. Öncelikle tedavisi konusunda direnç geliştirilen durum olan “etiketlemenin” toplumca konulan ve yarı cehaletin provakasyonu olduğu için dikkate alınmaması gerektiği, ayrıyeten sürecin ertelenmesi ile daha çok ziyan veren geç kalınmış ve yıpratılmış bir hayatın kimseyi keyifli etmeyeceği önemsenmelidir. DEHB sorumluluk ve disiplin istenilen durumlara karşı dikkati verememe iken haz veren ilgisini çeken durumlara karşı tıpkı dikkatsizliğin olmadığı hatta pür dikkat olunduğu durumdur. Ebeveynlerin ve öğretmenlerinin de en çok yanıldığı ve kaçırdığı durum da budur. Örneğin anne babalar derki “sevdiği şeylere karşı dikkati çok uygun fakat iş derse gelince zordan kaçar” ya da öğretmeni derki “dersi dinlemiyor üzere lakin sorduğumda yanıt veriyor, yaramaz lakin zeki” üzere yanıltan müşahedelerle süreci geçiştirmiş olurlar.
Hiperaktif çocuklar davranışlarının farkında değillerdir ya da bu dürtülerine pürüz olamayabilirler bu da bağlarında sorun yaratır. Ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin bu durumu fark edip onun isteyerek yapmadığını anlamaya çalışıp, uygun üslup ve yaklaşımla davranışlarını değiştirmesi konusunda yardımcı olabilirler. Arkadaşları ile oyun oynarken daha aktif roller verilerek ihtara açık halde tutmak çocuğun ilgisini isteği doğrultusunda tutarken dürtüsel kaçışlar da azaltılmış olur. Uyaran alamayan çocuk uyaran verme eğilimi ile kendisine mani olamadığı için dürtüsel, olumsuz, uyumsuz davranışlar sergileyerek, arkadaşlık münasebetlerinin zedelenmesi, dışlanması üzere istenmeyen durumlar kelam konusu olmaktadır. Arkadaşları tarafından dışlanan DEHB’li çocuk mutsuz, içine kapanık ve kendisini olumsuz yargılayan depresif süreçler yaşayabilir. Birden fazla hiperaktif çocuk eğlenceli bulunup çok sevilirken, dürtüsel olduğunda korkulan ve kaçınılan çocuk olabilir. Çocuğun aktiviteleri yaratıcı ve yetenekli alanlara yönlendirildiğinde dürtüsellik yerine sorumlu, disiplinli ve örnek alınan kişi pozisyonuna getirilebilir. Çizgi sinema izlerken pür dikkat olan dikkat eksikliği ya da hiperaktivitesi olan çocuklar uyaran bombardımanına tutulduğu için hipnotize olmuş üzere görünürler. Tekrar de izlerken bile hareketli olsa dahi kimseye ziyan vermezler. Tıpkı durum işe fayda, yetenekli, yaratıcı ve sevdiği aktivitelerle sağlanabilir. Örneğin futbol okuluna yazılması, dans ya da fotoğraf, müzik eğitimi alması sağlanması üzere. Böylelikle dışlanmayan, yalnız kalmayan, aranılan, hatta bazen müsamahayla bağda tutulan, memnun çocuk olabilirler.
Hem dikkat eksikliğinde hem de hiperaktivitede planlama yapma ve uygulama konusunda takviyeye muhtaçlık vardır. Ders çalışma saatlerinin çalışmaya daha istekli olduğu ve çalışma saatlerinin daha kısa lakin birkaç oturumda tamamlaması sağlanabilir. Dinlenme ortalarını biraz daha uzun tutarak derse karşı direnç geliştirmesi azaltılmış olunur. Motivasyonel konuşma yapılarak performansını arttırması sağlanabilir. Karşıt motivasyondan kaçınmak lazım örneğin “Ayşe senden daha çalışkan, onun notları daha düzgün gibi” telaffuzlar özgüvenini düşürebilir. DEHB’li çocuğun bu “dersi sevmiyorum”, “bu hocayı istemiyorum” üzere kaçış cümlelerinin altında “artık zorlanıyorum, yetersizim, başarısızım üzere olumsuz hisler” yattığı için ailenin onu anlamaya çalışarak uzlaşmacı bir tahlille tekrar yeni bir süreci başlatması gerekebilir. Tabi rehberlik öğretmenlerinin öbür branş öğretmenleri ile işbirliği içinde derse ilgisini ve isteğini sağlayacak etkinlikler oluşturması, olumlu, sevecen, cesaretlendirilen sohbetlere açık olunması istenebilir. Dürtüsel ve davranış sorunu yaşadığı vakit sakin olduğu, dinleyebileceği şartları oluşturup bu bahiste ikazları dikkate alması sağlanabilir. Tek başına ders çalışması teşvik edilirken sevdiği bir abi ya da abladan dayanak alınabilir. Özel ders almasının, kalabalık kümelerle birebir ortamdaki performansından daha uygun performans sergilemesine yardımcı olduğu söylenebilir. Odasını düzenlemesi konusunda evvel birlikte hareket edilip sonra da gözlemleyerek kendi başına yerine getirmesi konusunda sorumluluk verilmesi gerekir. Unutkanlığı için not tutması ve alış veriş konusunda misyonlar verilirken hatırlatmalar yapılarak dikkat konusunda uyaran verilebilir. Tabi ki mükafatlar yaptığı işlerin ölçüsüne nazaran manalı olup, istediği şeyler sunulabilir. DEHB’li çocukların zekası en az arkadaşları kadar düzgünken sistemsiz ve dikkatsiz olmaları bilgiyi kaçırmalarına sebep olur. Bazen de öğrenme zahmeti üzere teşhislerin birlikteliği DEHB’de daha sık görüldüğü için bu bahiste da dayanak alınması gerekebilir. Özel bir çocukla birlikte olduğunuzu unutmamanız lazım! Çok umursamaz üzere görünen davranışının altında “Niye böyleyim? Bu benim tercihim değil, haksızlık bu” diyerek isyankar bir tavır sergileyebilir. Sakarlıkları olabileceği üzere ince motor hareketleri yetersiz kalacağından kimi sıkıntılar yaşayabilir.Bu durumu fark edip ince motor hareketleri geliştirici oyunlar ve hobiler geliştirmesi konusunda yardımcı olunmaya çalışmak gerekir. Konuşmak, anlaşmak ve kendinizi dinletmek istiyorsanız göz teması kurun lakin bunu zorlayıcı ve uzun vadeli olarak değil mimiklerinizle ve dokunsal temaslarla metaforlar üzerinden sevecen bir tavırla yapın.
Öğretmenlerinin yapabileceği de çok şey vardır. Her şeyden evvel ilgi ve sevgiyi gösterirken hoşgörülü ve tahammül göstermek uygun bağlantı kurgusuyla ve içtenlikle kendisini olumlu istikamette etkileyecektir.Derste ön sıralarda oturtmak, yanında daha çok derse ilgi gösteren arkadaşıyla oturtmak yararlı olacaktır. Ders anlatırken öğrencinin dikkatini derste tutabilmek için başka öğrencilere göre daha çok uyaran vererek, birebir vakitte birtakım yormayan sorumluluklar vererek dikkatin derste olması sağlanır. Örneğin tahtayı silmek, yoklama yaptırmak, ders anlatırken “sence de o denli değil mi” “sen ne düşünüyorsun bu konuda” ya da zorlayıcı olmayan soruları tahtada çözmesi istenerek derse ilgisi ve iştiraki arttırılabilir. Ders anlatırken daha sık göz teması kurmak ve ortada yanına gelip dokunsal uyaran vererek “seni önemsiyorum ve yardımcı olmak istiyorum, bana eşlik eder misin” hissini vermiş olursunuz. Şayet ilaç kullanması gerekirse ve okulda da alması gereken bir ilaçsa öğretmeni bu hususta hatırlatıcı olursa ilaç ahengine katkıda bulunmuş olur. Hem ailenin hem de öğretmeninin, çocuğun ihtarlara karşın devam eden davranışlarını cezalandırma konusunda, içinde bulunduğu durumu dikkate alarak acımasız ve katı kurallara maruz bırakmamak gerekir. Her seferinde tekrar açıklamalar yaparak kararlılığınızı gösterirken “seni de anlıyorum lakin uğraşını görmeye muhtaçlığımız var” iletisini vermeniz gerekir. Daha bir çok bağlantı teknikleri ile DEHB’ li çocuğun hayatını ve eğitim öğretim sürecini yönetmesine katkıda bulunabilirsiniz. “Tıpta hastalık yok hasta var” prensibi üzere her DEHB’li çocuğun kişilik özellikleri, yapısı dikkate alınarak farklı kurgulamalar yapılabilir. Lakin esasen genetik ve biyolojik bir durum olduğu göz önüne alındığında ilaç tedavisinin ehemmiyeti açığa çıkmaktadır. Yedi yaşından evvel teşhis konulsa dahi çok önemli bir hiperaktivite olmadıkça ilaç tedavisine başlanmaz. Gerektiği durumlarda okul çağı ile ilaç tedavisine başlanılır.
DEHB’de kullanılan ilaçlar için hakikat bilinen yanlışlar yüzünden tedavi imkanı olduğu halde aileler tarafından yok sayılması ve ötelenmesi hem çocuğa hem de aileye büyük ziyan vermektedir. Bu olumsuz mitlerin başına ilacın bağımlılık yaptığı gelir. Bu türlü bir bağımlılık kelam konusu olmadığı üzere ilaç kullanımının olmadığı DEHB’li çocuklarda, ilaç kullananlara nazaran hususa yönelimin arttığı yani unsur bağımlılığının daha çok görüldüğünü gösteren araştırmalar vardır. Bunun en büyük sebepleri hazza yönelimin yönetilemediği, dışlanmaya ve okulun dışında kalma, okulu bırakma üzere durumlarda husus kullanımına yönelmenin artmasıdır. Unsur kullanımı haz veren bir şey üzere görünürken tıpkı vakitte dikkatin toplanmasında da tesiri olabileceğinden (sigaradaki nikotin, kahvedeki, koladaki kafein gibi) DEHB’li biri için karşı konulamaz hale gelebilir. Birebir vakitte DEHB’li biri hayatındaki olumsuz gidişe ve gerilimi yönetme konusunda baş etme sistemi olarak disfonksiyonel olan unsur kullanımıyla meseleden kaçış, öteleme üzere durumlara maruz kalır. Evvel haz odaklı toplumsal içici üzere kulanım, sonra maddeyi berbata kullanma yani baş etme ismine kullanılırken, kaçınılmaz son olan unsur bağımlılığına yani artık onsuz yapamamaya başlar. Husus yoksunluğu ruhsal ve fizyolojik olduğundan ona ulaşmak için hem sıhhatini hem de geleceğini tehlikeye atar. Stumulan olarak isimlendirilen DEHB’de kullanılan kırmızı reçeteli ilaçlar önünde kırmızı üzere alarm veren bir algı ile “bağımlılık” ve “tehlikeli” imajı çizmektedir. Halbuki bağımlılık yapan bir ilaç kullanılmadığında yoksunluğa bağlı onsuz yapamama olması gerekirdi. Bu ilaçların istenirse ya da gerek duyulmaz ise kullanılmayabildiği, tatillerde ilaç tatili de yapılabildiği bilinmektedir.
Bu hastalık güya yeni çıkmış üzere; “daha evvel DEHB mi vardı?” “Büyüyünce geçer, sünnet olunca geçer, evlenince geçer, okul başlasın geçer, ceza ver geçer” üzere geçiştirmelerle o yıllarının olumsuzluklarını geleceğine taşımış olmaktayız. İlaç kullanmayanlarda ilişkisel ve öğretim hayatlarındaki zorluklarla baş etme zahmetleri öbür ruhsal hastalıklara (depresyon, bipolar bozukluğu, telaş bozuklukları vs..) taban hazırlar. Bu ilaçlar yerine koyma tedavisi olarak bilinen ilaçlar olup nitekim muhtaçlığı olanların kullanması gereken ilaçlardır. Hekim muayenesi olmadan bir ekip hastalıklar ekarte edilmeden teşhis koyup tedaviye kalkışmak hakikat olmaz. “Zihin açıyormuş” “sınav-iş performansını arttırıyormuş” üzere telaffuzlarla ilacın suistimal edilmemesi gerekir. İlacın kullanımı ile ders başarısı yükselen çocuğun özgüveninde de dolaylı olarak artış olur. Tabi bu da olumlu hisleri besleyeceği için bağlarında düzelme, toplumsal dayanağında artış olmaktadır. Tembel, haylaz, yaramaz üzere yakıştırmaların yerini olumlu geribildirimler almaya başlar. Terapi şartlarını ve aile dayanağını olumlu istikamette tesirler. İlacın fizikî gelişimi durdurduğuna bağlı telaffuzlar hakikat olmadığı üzere, hastalığın kendisinin gelişimi geciktirdiği ve bir müddet sonra olağan istikrarın kurulduğuna bağlı yayınlar bulunmaktadır.
