Türkçe’de bunama demektir. Unutkanlıkla birlikte marifetlerde gerileme, konuşma bozuklukları ve huy değişiklikleri görülür.
Bunama neden olur?
Yaşla birlikte bütün organlarda bozulmalar meydana gelir. Beyin de yaşlanır ve çeşitli nedenlerle yıpranır.
Kaç çeşit bunama vardır?
Başlıca üç cins bunama vardır. Bu üç tıp bunama sıklıkla bir ortada görülür.
Bunama denilince birinci akla gelen Alzheimer Bunamasıdır. Çoklukla 70’li yaşlarda unutkanlıkla başlar. Nedeni tam olarak bilinmemektedir ancak beyin hücrelerinin bir kısmı öncelikle etkilenir. Birinci etkilenen bu hücreler, çalışmasını sürdürmesi için asetil-kolin denilen iletici bir unsura gereksinim duyar. Bunamada kullanılan ilaçlar birinci olarak bu maddeyi destek eder.
İkinci en sık görülen bunama tipi damarsal bunamadır. Damarsal bunamaya serebro vasküler demans denir. Yaş ilerledikçe damarlar da yaşlanır ve damar sertliği yahut damar kireçlenmesi denilen bir durum ortaya çıkar. Tüm bedendeki damarlar etkilenir fakat kalp ve beyin damarlarında görülen tıkanıklıklar çabucak belirti verir. Damar sertliğine neden olan yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kan yağlarında yükseklik ve sigara damarsal bunama riskini artırır. Beyni besleyen damarların sertleşmesi sonucu beyindeki hücreler ölmeye başlar. Bazen bu tıkanıklıklar birdenbire gelişerek felç ya da inmeye neden olur. Sinsi gelişen damar tıkanıkları ise daha sık görülür ve yavaş yavaş bunamaya yol açar.
Üçüncü sıradaki bunama Levy Cisimcikli Bunama olarak bilinir. Parkinson Hastalığına benzeyen belirtilerle başlar ve unutkanlık eklenir. Bazen birinci görülen belirtiler huy değişiklikleri ve uygunsuz davranışlardır. Hastanın yürümesi de bozulur ve sık sık düşmeye başlar.
Alzheimer Bunaması yahut Levy Cisimcikli Bunama sıklıkla damarsal bunama ile birlikte görülür.
Bunama önlenebilir mi?
Bunamayı geciktirmek mümkün olabilir. Fakat bu rahatsızlıkta da genler değerlidir. Bilhassa Alzheimer ve Levy Cisimcikli Bunamada soyaçekim daha kıymetlidir. Damar sertliğinin önlenmesi tüm bunamalar için kıymetlidir. Bu nedenle nizamlı spor, fazla kilodan kaçınma, sigara kullanmama ve şeker hastalığı ya da yüksek tansiyonun tedavi edilmesi her türlü bunama için hami olabilir.
Bunların dışında tertipli idman yapmanın beyinde yeni hücre oluşmasını artırdığı bilinmektedir. Yeni bir lisan öğrenme, müzik aleti çalma yahut dans öğrenme üzere maharetler de bunamayı geciktirmede yardımcı olur. Daha uzun müddet okul hayatı olan bireylerin daha geç bunamayla karşılaştıkları bilinmektedir.
Unutkanlığım var, bunadım mı?
Hatırlamamız gereken çok sayıda şifre, tanıdığımız çok sayıda insan, bulmamız gereken karmaşık ve kalabalık yollar bundan yüz yıl evvel yoktu. Hayat daha sakindi ve aklımızda tutmamız gereken daha az şey vardı. Günümüzde hayatın çok süratli olması, hatırlamamız gereken bilgilerin fazla olması ve gerilimli ömür unutkanlığa neden olmaktadır. Bu tipten bir unutkanlık bunama demek değildir.
Bununla birlikte unutkanlık ileri yaşlarda bunamanın sıklıkla birinci belirtisidir. 65 yaş üzerinde unutkanlığı olan bireylerin bir psikiyatri ya da nöroloji uzmanıyla görüşmesi unutkanlığın nedenini anlamak için uygun olacaktır.
Bunama nasıl anlaşılır?
İlerlemiş olan bunamayı tanımak kolaydır zira ileri derecede bir unutkanlık vardır.
Bunamayı erken evrede tanımak daha zordur. Birinci olarak unutkanlığa yol açabilecek nedenleri araştırmak gerekir. Tiroid hormonlarına bakılarak guatr hastalığı olup olmadığı araştırılmalıdır. Vitamin eksiklikleri, kalp hastalıkları yahut beyin tümörleri de bunamaya misal bir imaj oluşturabilir. Bunamadan kuşku edilmesi durumunda kan analizi ve beyin görüntüleme ile bir araştırma yapılmalıdır. Şayet bu durumlardan birisi varsa tedavi ile unutkanlık düzelebilir zira bu çeşit durumlar gerçek bunama değildir.
Depresyon yahut telaş da bunamaya misal imaj verebilir. Depresyon ve korku halinin tedavi edilmesi durumunda unutkanlık da azalacaktır. Bu tıp durumlar da gerçek bunama değildir.
Bazı durumlarda ise depresyon, dert, huzursuzluk ve gerginlik unutkanlıkla birlikte bunamanın birinci belirtisi de olabilir. Bu türlü bir kuşku varsa hastaya tedavi başlanarak uzun devirde karar vermek daha hakikat olacaktır.
Beyin sinemasından bunama anlaşılır mı?
Bunamanın birinci periyotlarında Alzheimer Bunamasını anlamak çok güçtür. Hastalık ilerledikçe beyefendisinin iç bölgelerinde değişiklikler görülmeye başlar. Hastalığın ağırlaştıkça beyinde küçülme gözlenir.
Damarsal bunamada ise beyin küçülmese de beyindeki damar tıkanıklıkları ve beslenme bozuklukları beyin MR’ı ile saptanabilir.
Bunama için bir test var mı?
Bunama teşhisini koymak için test kaide değildir. Hastalığın ileri evrelerinde unutkanlığın tartısı zati teşhis koymaya çoğunlukla kâfi olur. Yeniden de hastalığın seyrini izlemek için çeşitli testler yapılabilir.
Hastalığın erken evresinde bunamayı tanıyacak testler rutin olarak uygulanmamaktadır. Bilimsel araştırma maksadıyla Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Kısmındaki SoCAT laboratuarında Alzheimer ile ilgili ileri testler yapılmaktadır. SoCAT laboratuarında yapılan testler tüm dünyada şu anda yapılan en ileri testlerdir lakin bilimsel araştırma maksadıyla uygulanmaktadır.
Bunama nasıl tedavi edilir?
Bunamada öncelik asetil-kolin unsurunun yetersizliğini azaltmaya yöneliktir. Bu maksatla asetil-kolin esteraz inhibitörleri olarak bilinen ilaçlara başlanır. Bunamayı durdurmak bugünkü tedavilerle mümkün değildir ve beyin her geçen gün yıpranmaktadır. Bu nedenle yıpranmayı da geciktirmek maksadıyla memantin isimli gözetici bir ilaç da tedaviye eklenir.
Hastada birtakım durumlarda huy değişiklikleri, huzursuzluk ve uygunsuz davranışlar da görülür. Bu durumda tedaviye anti-depresan ilaçlar eklenir. Anti-depresan ilaçlar hastayı uyutmak ya da uyuşturmak gayesiyle verilmez ve hastanın depresyonda olması da gerekmez. Bu çeşit ilaçlar bunamadaki uygunsuz davranışları özel bir sistem ile engelleyebilmektedir.
Bunaması olan yaşlılar için nasıl tedbirler alınmalıdır?
Bunama tedavi edilebilir bir durum değildir ve her geçen gün hastanın durumu berbata masraf. Bu nedenle hastanın hayatını kolaylaştıracak tedbirler vakit kaybetmeden alınmalıdır.
Unutkanlık nedeniyle hasta kaybolabilir. Kaybolması durumunda bulunabilmesi için daima giydiği kıyafetlerine kimlik bilgileri ve yakınlarının telefon numarasını yazmak faydalı olur.
Bunama başlayan bireyler yaşadıkları ortam değişince huzursuz olurlar ve hastalıkları daha süratli ilerleyebilir. Bu nedenle mesken değişiklikleri yahut seyahatlerden mümkün olduğunca uzak durmak faydalıdır. Emsal biçimde bunama hastasına bakan şahıslar de sık sık değişmemelidir. Bu çeşit değişiklikler baş karışıklığı ve huzursuzluğa neden olur.
Bunamanın ilerleyen periyotlarında tuvalet ve banyoyu karıştırma görülebilir. Hasta tuvaletin yerini unuttuğu için muhtaçlığını uygunsuz bir yerde görebilir. Paklığını sağlayamadığı için çarçabuk hastalanabilir. Tedbir olarak büyük harflerle tuvalet ve banyo kapılarına yazılar asılması uygun olur. Balkon ve sokak kapıları da kilitli tutularak kayıp ya da düşmelere karşı tedbir alınmalıdır.
Yaralanması durumunda farkında olmayacağı için yaraları mikrop kapabilir. Bu nedenle sık sık bedeni denetim edilmeli ve temizlenmelidir.
Bunamanın ilerleyen periyotlarında yenmeyecek şeyler, bozuk yahut kirli besinleri yeme nedeniyle zehirlenmeler görülebileceğinden hastanın tuvalet ve çöpe erişimine dikkat edilmesi gerekir.
Bunaması olan hastanın yakınlarına teklifler nelerdir?
Bunaması olanlara bakan şahısların çok büyük bir kısmında depresyon görülür. Bakımı üstlenen kişinin üzerindeki yükün paylaşılması ve nefes alma imkanı sağlanması gerekir. Bakımı üstlenen kişinin tertipli spor yapmak üzere dışarıda vakit geçirmesi, beslenmesine dikkat etmesi ve depresyon belirtileri varsa tedavi için başvurması önerilir.