Demanskelime manası olarak zihnin yitirilmesi, bozulması manası taşırken halk ortasında bunama olarak isimlendirilmektedir. Demans; kişinin günlük ömür aktiviteleri olan işini yapabilme, konut işleri
olan yemek yapma, tamir etme, mesken eşyası kullanma, hobileri ile ilgilenme ve öz bakımı olan yıkanma,giyinme üzere temel yetilerde bozulma şiddetine nazaran bir seyir gösterir. Demans hastası birinci vakitlerde unutkanlıklarından utanma, kendi kusurlarını kapama eğiliminde oldukları için yakınları tarafından lakin güzel bir müşahedeyle fark edilebilirler. Birinci olarak genelde isimleri unutma, bireyleri karıştırma ve yakın hafıza ile ilgili bilgileri kaybetme ve kaydetme kusurundan ötürü yakınları tarafından “yaşlılık işte” üzere değerlendirilip önemsizleştirilir. Daha sonraları yemeğin yapılışındaki eksiklikler ya da yemeği ocakta unutmak üzere mutfak kazalarının yanında evvelce yapabildiği tamir işlerini yapamama, meskenin yolunu şaşırma ya da tarafını bulamayıp kaybolması ile başlayan unutkanlıkları ön plana çıkar. Hareketlerde ya da konuşmada yavaşlama, maharetlerin azalmasına bağlı sonlanma, öfkelenme, uyku iştah seviyesinde bozulma ve nihayetinde öz bakımın yeterlice azalması ve yardımsız günlük gereksinimlerini karşılayamamaya bağlı sıkıntılar görülür. Bu durum hem kendisini hem yakınlarını çok sıkıntı bir sürecin beklediğinin habercisidir.
Demansa has belirtiler güçsüzlük, hissizlik, görme alanı kayıpları üzere klasik nörolojik muayeneyle bulgularını ortaya koymaya alıştığımız belirtiler değil; daha çok beynin zihinsel fonksiyonların yürütüldüğü alanlardaki yıkıma bağlı unutkanlık, konuşma bozukluğu, istikamet bulma zahmeti, yargılama-problem çözme zahmetleri, tanıma bozukluğu, el hünerlerinde bozukluk, kişilik değişiklikleri, telaş, tasa, huzursuzluk, saldırgan hal, hezeyan ve halüsinasyonlar üzere belirtiler olacaktır.
Demans Sendromu’nun belirtileri, üç ana kategoride sınıflanabilir:
1. Bilişsel,
2. Davranışsal,
3. Fonksiyonel (günlük hayat aktiviteleri).
Bilişsel belirtiler ortasında mutlak olmasa da en sık rastlanılan belirti bellek (hafıza) alanına aittir. Hasta ya da yakını birebir soruların, birebir hususların tekrarlanması, özel eşyanın kaybedilmesi, randevuların unutulması, yemeğin ocakta, ocağın açık unutulmasından yakınmaktadır. Görsel-mekansal fonksiyonlara ilişkin bozulma kendini evvel yabancı yerlerde, giderek bildik yerlerde taraf bulma zahmeti ve bazen kaybolma biçiminde gösterir. Lisan bozukluğu erken periyotta isimlendirme zahmeti, söz hazinesinde daralmayla başlayıp, giderek Alzheimer Hastalığı’nda daha bariz olan anlamanın da bozulduğu bir akıcı konuşma bozukluğu, ya da ilerleyici konuşma bozukluğunda daha bariz olduğu üzere gramer yapısının da bozulduğu bir tutuk konuşma bozukluğuna dönüşür. İlerleyici konuşma bozukluğu olan bir hastanın söz bulma zahmeti olan temel yakınmasının da sıklıkla hasta ve hasta yakını tarafından “unutkanlık” olarak tabir edileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Praktik maharet bozukluklar nedeniyle, kolay şimdiki aygıtların (tarak, makas, diş fırçası, sofra aygıtları, vb.) kullanması bozulabilir. Objeleri beş duyu tarafından algılayabilir lakin isimlendirilip, tanımlandırılması zahmeti yaşayabilir. Örneğin kalemi gösterdiğimizde görür fakat kalem olduğunu tanıyamaz ya da telefon sesini duyar fakat telefon sesi olduğunu bilemez, çok yakından tanıdığı birinin yüzüne bakar fakat kim olduğunu çıkaramaz. Yürütücü fonksiyonlar alanındaki bozukluk nedeniyle hasta zihinsel esnekliğini kaybetme eğilimindedir; birtakım tabirleri ya da atasözlerini yorumlayamazlar, davranışlarını planlamakta, kişisel ve toplumsal sıkıntılar üzerine akıl yürütmekte, günlük hayatta karşılaştığı sorunlara uygun tahliller üretmekte zorlanırlar.
Davranışsal belirtiler ortasında, hastanın yüz tabirinde anlamsızlık, az konuşma, yavaş hareket etme, canlılığını yitirme, dürtü denetimin yitirildiği çok cinsel bağ talepleri, çok yeme ya da hiç yememe, toplumsal ortamlarda uygunsuz davranışlar, küfürlü konuşmalar ya da cinsel içerikli tacizler ve kelamlar. Bunun yanında fikir bozukluklar olan; yakınlarını hırsızlıkla suçlamak, eşinin sadakatsizliği ki bu on yaşındaki çocuğa karşı bile kıskançlık seviyesinde olabilir, terk edileceği ile ilgili yakınmaları, bazen burası benim meskenim değil ve beni zehirleyeceksiniz diye ilaç uyumsuzluğu, oburlarının kendi yakınlarının yerine geçtiği fikri üzere birçok bozukluk görülür.Algı bozukluğu olarak kimsenin görmediği bireylerle konuşuyor ya da görüyor olması, yemeklerin tadında zehir kokusu algılaması görülebilir. Depresyon, korku, huzursuzluk, his durumu ile uyumsuz ağlamalar, gülmeler yanında saldırganlık, hedefsiz hareketler formunda örneğin elle çarşaf katlama hareketleri, odaları dolanma, kapıları açma kapama gözlenebilir.
İşlevsel belirtiler ortasında işini sürdürmek, mesken dışında seyahat, alışveriş, mali işleri (fatura ödemeleri, banka işleri, vb.) çekip çevirmek, günlük aygıtları kullanmak, hobilerini sürdürmek, konut işlerini yürütmek, kendine bakım yahut hijyene (giyinmek, yıkanmak, beslenmek, tuvalet, vb.) ehemmiyet üzere aktiviteleri yerine getirmekte zorlanırlar.
Demansta yıkım süreci özellikleAlzheimerTipi Demans’da; bebeklik, erken- geç çocukluk ve ergenlik halinde insanın gelişimsel sürecinin tam bilakis işlediği söylenir. Buna nazaran Alzheimer Tipi Demans’ın başlama öncesi hastayı büyük ölçüde bağımsız olsa da kimi kararları için erişkin nezaretine gerek duyan ergenegibi. Hafif demanslı, meskeninde ve mesken dışında tanıdık yerlerde belirli bir bağımsızlığı kazanmış, lakin toplumsal münasebetler, muhakeme gerektiren karmaşık fonksiyonlarda hala kontrol gereksinen 7-12 yaşlarındaki okul çocuğunu andırır. Orta demanslı ise kabaca, mesken hayatı ve giyinme, yıkanma, yemek yeme üzere temel günlük hayat olaylarında şimdi nezaret gereken 2-6 yaşları ortasındaki okul öncesi çocuğu üzeredir. Ağır demanslı, hayatını sürdürmek için 24 saat ana-babaya (bakıcıya) tümüyle bağımlı 0-2 yaş bebeğine misal. Ağır kainatın kendisi de, yani giderek tüm motor ve konuşma yeteneklerinin kaybedildiği yatağa tam bağımlı olduğu son periyot yıkımda; oturma, yürüme, konuşma, tuvalet denetiminin geliştiği bebekliğin dinamik gelişiminin tam aykırısı olarak kavranıp alt evrelere ayrılabilir.
Hasta da görülen uyku bozuklukları ise hayal görürken yataktan sıçrama, dövünme, düşme, konuşma, haykırma, uykuya dalma zahmeti, kesintili ahenge, sabah çok erken uyanma üzere belirtileri ile çok gündüz uyumaları görülmektedir.
Alzheimer Tipi Demans tüm demansların %60 ına yakınını kapsadığı için en çok görülenidir. Öbür demans sebepleri ise daha çok tıbbi nedenlerden kaynaklı hastalıklara sekonder görülür. Örneğin beyin damar hastalıklar, Parkinson hastalığı, metabolik hastalıklar üzere.
Alzheimer Demans’ı beyin hücrelerinin nörobiyolojik sebeplerle fonksiyonunu yitirmesi, küçülmesi ve ölmesi ile sonuçlanır Alzheimer Tipi Demans da teşhis klinik muayene ve bir kadro testlerle derecelendirilerek konulur. Bunun yanında destekleyici görüntüleme teknikleri ve laboratuar bulgularıyla teşhis netleştirilir.
Alzheimer Tipi Demans’da kullanılan ilaçlar bu yıkama karşı geliştirilen ilaçlardır. Bu durum da erken teşhis ve tedavinin ehemmiyeti hasta ve hasta yakınları için hayat kalitesini ne kadar etkilediğini gösterir. Bu hastalık süratli ve yıkıcı olduğundan gerekli bakımın da yetersizliği ve bedensel hastalıkların hazırlayıcısı olduğu için mevcut yaşlanma müddetinde kısalmaya sebep olacaktır. Tedavide yaşlanma sürecinin bu hastalıktan olabildiğince az etkilenmesi ve de hastalığın ağır ve kısa vakitte çıkmasını önlemeye yönelik olacaktır.
Hekiminin muayene sonrası uygun ilaç tedavisinin yanı sıra çok değerli olan hasta ve hasta yakınlarına destekleyici ve bilgilendirici terapi eğitimi ile bu hastalıkla nasıl kolaylaştırıcı bir ömür sürüleceği ve hasta bakımın nasıl olması gerektiğinin tedavideki değeri paylaşılır.
