Charles Darwin, bilim dünyasında yeni bir ihtilal yaratacak olan 5 yıllık ünlü seyahatinden sonra 1836’da İngiltere’ye döndüğünde 27 yaşındaydı ve bilim tarihinin en parlak mesleklerinden birinin şimdi başındaydı. Canlı ömrün oluşmasının ve gelişmesinin temel taşlarını keşfetmiş, jeolojide ve biyolojide yüzyıllar sürecek yeni bir ufuk açmıştı. Lakin seyahat dönüşü biraz yorgundu…Kalp çarpıntısı, titreme, nefes darlığı ve baş dönmesi üzere rahatsızlıklardan şikayetçiydi. Sonlanmasına yol açacak rastgele bir olay rahatsızlıklarını daha da artırıyordu. Bir vakitlerin korkusuz gezgini 2 yıl sonra meskeninde yalnız bir hayatı seçti. Konutundan sırf çok gerekli olduğu vakitlerde, o da, camları simsiyah aracıyla ayrılıyordu. Darwin hastalığının gerçek nedenlerini asla öğrenemedi. Devrin tabipleri, hastalığa çok farklı teşhisler koydular. Hatta zayıf hudut sistemi yahut karmaşık süperegosundan bile kaynaklanabileceğini ileri sürdüler. Doğal, bunların hiç biri değildi.
Darwin’de agorafobik tasalar vardı. Pekala agorafobinin kökeni genetik mi? Barcelona’daki Tıbbi ve Moleküler Genetik Merkezi’nde vazifeli Xavier Estivill başkanlığındaki bir takıma nazaran, Darwin’in açık alan dehşetinin (agorafobi) tek bir nedeni vardı: Sahip olduğu ve herkeste olmayan bir küme gen. Ünlü Cell mecmuasında yayımlanan makalesinde Estivill, neredeyse her fobi ve panik bozukluğun kaynağının, 60 genden oluşan tek bir alanda (stretch) bulunduğunu öne sürmüştü.
Anksiyete bozuklukları, Estivill’in dikkatini, Antoni Bulbena’nın çalışmalarını incelerken çekmişti. Bulbena, Barcelona’daki del Mar Hastanesi’nde çalışırken, çift eklemli hastaların, başkalarından 16 kat daha fazla sinirsel bozukluklardan şikayetçi olduklarını saptamıştı. İşte Estivill, bu bulgulardan etkilenmiş ve Barcelona yakınlarındaki küçük bir kasabaya yerleşmişti. Orada, her iki rahatsızlığa da sahip olan ailelerden DNA örnekleri topladı ve onlarda ortak özellikler aramaya başladı. Bu tip mukayeseli bir araştırma ekseriyetle geniş bir genom tahlili gerektirmekteydi. Karşılıklı DNA segmanlarını eşleştirmek ve ortak sekansları (sıra) saptamak hayli güç bir süreçti. Lakin Estivill kısa yolu seçti: 10 hastanın kan ve sperm hücrelerini genetik anomaliler/bozukluklar açısından test etti. Aradığını 15. kromozomda buldu. Çift eklemli şahısların yüzde 87’sinde ve telaştan şikayetçi köylülerin yüzde 90’ında, 60-genlik bir dizi kopyalanmıştı. Birebir test birbiriyle akraba olmayan köylüler ortasında da tekrarlandı. Dertle genetik bozukluk ortasındaki irtibat daha da güçlüydü. Genel nüfusta, kelam konusu genetik dizinin kopyalanma oranı yüzde 7’yken, korku bozukluğundan şikayetçi olanlarda bu oran yüzde 97’ye çıkıyordu.
Estivill, ‘‘Sonuçlar karşısında çok şaşırdım. Bozukluk aslında birçok genden kaynaklanıyor olmalıydı” diyor. Oxford Üniversitesi’nde moleküler biyolog olan Jonathan Flint, Estvill’in sayılarının yanlışsız olması halinde, bunun psikiyatrik bir bozuklukla genler ortasında en bariz irtibatın kurulacağını söylüyor.
Ohio Üniversitesi Kaygı ve Gerilime bağlı Bozukluklar Kliniği’nde psikolog olan ve on yıldır telaşla irtibatlı genleri araştıran Brad Schmidt, ‘‘Panik bozukluk ve fobilerin, bu derece kolay olabileceğine inanmam çok güç oldu. Lakin bilim tarihi, hayli karmaşık gözüken ancak aslında çok kolay olduğu anlaşılan durumlarla dolu” dedi.
Estivill saptamalarında haklıysa şizofreni, obsessif-kompulsif bozukluklar ve depresyon üzere başka kalıtsal rahatsızlıkların kökeninde de kromozomlardaki değişiklikler yatıyor olabilir. Bu durumda astımdan kalp hastalığına kadar bütün rahatsızlıkların nedeni kopyalama üzere düzenekler olabilir. Kopyalama bölgesini saptayan Estivill, bir adım daha atarak, bir ya da iki gen tarafından kodlanan en az bir hudut reseptörünün kopyalanmasıyla hastalarının dertleri ortasında temas kurdu. ‘‘Bölgedeki bütün genleri saptamadık. Lakin, bu genin, beynin endişeyle bağlı bölgelerinde kıymetli bir rol oynadığını düşünüyoruz.” dedi.
Estivill, bir farenin içine bir genin kopyasını yerleştirdi. Farenin daha çabuk korktuğu ve öteki farelerle yahut parlak ışıkla karşılaşınca süratle koştuğu gözlemlendi. Benzeri bulgular, telaşa bağlı bozuklukların düzeltilmesinde kullanılabilir. Yeniden de tam bir tedavinin bulunması daha vakit alacak. Öte yandan telaş bir dereceye kadar insanlara faydalı da olabilir. Michigan Üniversitesi’nde psikiyatrist Randolph Nesse, ‘‘Endişe, ileri derecede gelişmiş bir savunma düzeneğidir ve bizi, uçurumlardan yahut aç aslanlardan uzak meblağ.’’ diyerek telaşın aslında büsbütün yok olmaması gereken bir şey olduğunu söz etti.
Darwin bile çektiği acıların birtakım faydaları olduğunun farkına varmıştı. Darwin ölmeden evvel şöyle diyordu: ‘‘Rahatsızlıklarım tahminen ömrümden birtakım yılların eksilmesine yol açtı fakat toplumun dikkatimi dağıtmasını da önledi.” Kimi araştırmacılara nazaran, şayet Darwin’in dikkatinin ağırlaşmasını sağlayan panik bozukluk olmasaydı, tahminen de hiçbir vakit ‘‘Türlerin Kökeni” yazılmayacaktı.
Estivill, aslında gen sistemimizde bilinen kopyalama sisteminden daha farklı bir mekanizmayı da keşfetmiş oldu. Birçok genetik bozukluk, muhakkak bir kromozomun belli bir noktasının mutasyona (değişime) uğramasından kaynaklanıyor. Örneğin, kistik fibrosis’e, ciğerlerdeki sıvıyı çok akışkan hale getiren mutasyonlu bir gen sebep oluyor. Genlerdeki değişimler bir sefer ortaya çıkarlarsa değişmeden sonraki kuşaklara aktarılırlar. Estivill’in bulduğu kopyalanma ise farklı çalışıyor. Kopya dizilerinin kromozom üzerindeki yeri değişmiyor, lakin dizi ya karşıt dönüyor ya da tekrar düzenleniyor. Daha da ilginci, bu değişiklikler birebir bireyde hücreden hücreye de farklılık gösterebiliyor. Estivill, bu olayı şöyle açıklıyor: Kopyanın kendisi aktarılmıyor lakin sadece kopyalama eğilimi aktarılıyor. Estivill genetik hastalıklarla ilgili büsbütün yeni bir sistem ortaya koyuyor. Yüzde 30’u panik atak. Her 10 şahıstan birinde ortaya çıkan panik bozukluklar ve fobilerin tedavisi için her yıl binlerce dolar harcanıyor. ABD’de kalp krizi nedeniyle acil servisi arayanların yüzde 30’unun asıl problemleri panik atak. Pekala, panik atağa eşlik eden bu agorafobi nasıl bir tablo sanki?
AGORAFOBİ NEDİR?
Agorafobi genel manasıyla alan dehşetidir. Panik bozukluk yaşayan bireylerde sıklıkla görülür. Agorafobili kişi kendi denetimini kaybeder, öleceğini ya da delireceğiniz düşünür. Göğüs ağrısı, baş dönmesi, titreme, mide bulantısı, terleme ve nefes alamama üzere meseleler yaşar.
Agorafobili kişi kendini en rahat meskende hisseder. Halka açık yerlerde bulunmaktan, alışveriş yapmaktan, seyahat etmekten korkar. Kalabalık ortamda bir sıkıntıyla karşılaştıkları vakit yardım bulamayacaklarını düşünürler ve bu durumdan hayli tasa duyarlar. Bu kaygıları yüzünden toplumsal bir alana gittikleri vakit yanında kesinlikle çok güvendikleri biri olsun isterler. Yanındaki kişinin varlığı onlara bir meseleyle karşılaştıkları vakit daha kolay çözebilecekleri itimadını verir.
Agorafobi nedenleri nelerdir?
1 – Agorafobi hudut sisteminde meydana gelen problemlerden kaynaklı oluşabilir. Bu durum biyolojik nedenlerden kaynaklıdır.
2- Aile bireylerinde agorafobili birinin olması bu rahatsızlığın görülme ihtimalini fazlaca artırıyor. Bu durum genetik etkenlerden kaynaklıdır.
3- Kişi ruhsal travma yaşatacak rastgele bir taarruza uğrama, yakınını kaybetme üzere bir durum yaşadıysa agorafobiye neden olabilir. Bu durum da psikososyal etkenlerden kaynaklıdır.
Agorafobi nasıl tedavi edilir?
Agorafobili bireye gerçek bir yaklaşım sergilemek gerekir. En hakikat tedavi usulü bir terapiste görünmektir. Agorafobi anksiyete ilaçları ve antidepresanlar ile tedavi edilebilir. Agorafobi tedavi süreçleri birden fazla vakit olumlu sonuç verir. Tedavi formülünün tesiri hastanın durumuna nazaran değişiklik gösterebilir.