Kaygı (Anksiyete) Bozukluğu Nedir?
Anksiyete, tasa manasına gelmektedir. Telaş aslında hepimizin vakit zaman hissettiği olağan bir histir lakin ne zamanki bu telaş sizin hayat kalitenizi etkilemeye başlar o vakit anksiyete bozukluğundan kelam etmeye başlayabiliriz. Bir imtihana girerken ya da topluluk önünde bir konuşma yapmaya hazırlanırken telaş hissetmek olağandır lakin kişinin korkusu hayatına yayılmış durumda ise, örneğin kişi telaşlarından ötürü mesleksel olarak ya da aile yaşantısında zorlanıyorsa, ya da korkuları onun aklını günün büyük bir kısmında meşgul ediyorsa, beşerler ortasındaki lişkileri de bu tasalardan etkileniyorsa, tasalar, kaygılar denetim altında tutulamıyor, size hiç yapmayacağınız şeyleri yaptırıyorsa bir uzmana başvurmalısınız.
Günümüzde maalesef anksiyete bozukluğu artarak ilerlemektedir. Bugüne baktığımızda hayatımızda evvelden olmayan bir sürü şey girdi. Örneğin sosyal medya. Şahıslar toplumsal medyada diğerlerinin memnun olduğu, gezdiği, tatil yaptığı, yalnız olmadığı anları görünce kendileri ile ilgili dert duyma oranları artıyor. Tekrar günümüzün büyük sorunu olan işsizlik, ekonomik korkular şahıstaki anksiyete düzeyini yükselten ögeler ortasındadır. Kurumsal firmaların artması, kurumsal hayattaki bireylerin kendilerini bir rekabet ortamının içinde bulması, gerilimli ömür şartlarının artması da bir faktördür. Çevresel faktörler de ehemmiyet taşımaktadır, bilhassa büyükşehirlerde yaşayan şahıslar hava kirliliği, trafik üzere hayat kalitelerini düşüren bir sürü sorun ile karşı karşıyadır. Hasebiyle anksiyete bozukluğunun artmasına şaşmamak gerekmektedir.
Kaygı (Anksiyete) Bozukluğunun Çeşitleri Nelerdir?
Anksiyete bozukluklarının en yaygın görünenleri; panik atak, yaygın anksiyete bozukluğu, toplumsal fobi, obsesif kompulsif bozukluklar ve travma sonrası gerilim bozukluğudur. Hepsinden kısa kısa bahsetmek gerekirse;
Panik atak: Ağır kaygı ve panik nöbetleridir. Birden fazla vakit apansız olur fakat bazen de besbelli bir tetikleyici vardır. Atak boyunca kaygı o kadar yüksek düzeydedir ki kişi öleceğini ya da denetimini büsbütün kaybedeceğini düşünür ve bir kere olduktan sonra daima “ya bir daha olursa” diye bir korku taşımaya başlar. Atak müddetince kişi bunun yalnızca bir atak olduğunu, korkulacak birşey olmadığını kendi kendine söylemeli ve geçmesini beklemelidir. Ruhsal belirtilerin yanında bedensel belirtiler de olduğu için hastalar genelde bedensel sorun olduğunu düşünür ve öncelikle öteki branştan tabiplere başvururlar. Yaşadıklarının ruhsal bir sorun olabileceğini akıllarına getirmezler yahut kabul etmek istemezler. Panik atak uzmanlar tarafından tedavi edilebilen bir hastalıktır. Panik atak nöbetleri genelde birdenbire ortaya çıkar, atak ortaya çıktığında bunu durduracak bir yol yoktur. Ayrıyeten tasanın şiddeti ile yaşanılan durum ortasında genelde irtibat yoktur. Bu nöbetler genelde birkaç dakikada geçer, lakin bazen daha uzun müddet devam eden nöbetler de olabilir. Artık sayacağım belirtilerden en az 3-4 adedinin tıpkı anda olması gerekmektedir.
Çarpıntı, Terleme, Nefes darlığı, Boğuluyormuş üzere hissetme, Titreme, Baş dönmesi, Bulantı, Yaşadıklarının gerçek olmadığı hissi, Ateş basması yahut üşüme hissi, Vücudu uyuşuyormuş üzere hissetme, Göğüs ağrısı, Vefat korkusu, Aklını yitirme yahut çıldırma korkusu ..
Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Bu da yeniden çok sık görülmekte olan bir telaş bozukluğudur. Gerçek bir neden yokken ya da nedeni olsa bile durumla uygunsuz olan, çok olan denetlenemeyen nitelikteki tasa, hastalığın temel belirtisidir. Aslında kişi tasalarının çok olduğunun farkındadır, lakin dert durumunu denetleyemez ve bir türlü sakinleşemezler. İşte bu denetlenemez boyutta olan telaş hali en az altı ay boyunca çabucak hergün vardır ve gün boyunca sürer. Yaygın anksiyete bozukluğuna genelde nedensiz yorgunluk, baş ve kas ağrıları, terleme, tahammülsüzlük, bulantı, sıcak basma, sersemlik hissi üzere kimi fizikî şikayetler de eşlik eder. Bu rahatsızlık da tıpkı panik atak üzere tedavisi olan bir hastalıktır.
Sosyal Fobiler: de anksiyete bozukluklarının bir cinsidir. Toplumsal fobinin en değerli özelliği hastanın öteki beşerlerle birlikte rastgele bir faaliyette bulunurken çok dehşet ve korku hissetmesidir. Toplum içindeyken çoklukla yargılanma yahut eleştirilmekten korkarlar. Toplumsal fobisi olanlar öbür beşerlerle birlikte iken konuşma, yemek yeme, bir şey içme üzere bir faaliyette bulunduklarında aptalca yahut utandırıcı şeyler yapacakları telaşını duyarlar. Utandırılmamak, aşağılanmamak, eleştirilmemek için herşeyi kusursuz ve eksiksiz yapmaya çalışırlar, bu nedenle toplumsal ortamlarda davranışlarını kısıtlarlar ya da toplumsal ortamlara girmemeye çalışırlar. Ayrıyeten bu esnada hissettkileri anksiyete belirtilerinin (titreme, sesin yetmemesi, konuşurken ses titremesi, kızarma, terleme gibi) dışardan görüleceği kanısı bile kaygıya yol açabilir. Hakikat terapi prosedürleri ile toplumsal fobinin üstesinden gelmek de mümkündür.
Obsesif kompulsif bozukluğu: yeniden bir anksiyete bozukluğu cinsidir. Kişi tekrarlanan fikir ve davranışlar döngüsüne adeta hapsolmuştur. Bu bireylerde yineleyen ve gerilim yaratan fikir ve kaygılar vardır ki biz bunlara obsesyon diyoruz. Obsesyonlar huzursuzluk ve gerilim yarattığı için kişi kendini birtakım hereketlerle rahatlatır. İşte bunlar da kompülsiyonlardır. Bir örnek vermek gerekirse, kişinin bir yerden kendisine pislik ya da mikrop bulaşacağı fikri onun obsesyonudur, kendini rahatlatmak için daima ellerini yıkaması ya da daima her şeyi ıslak mendil ile silmesi kompülsiyondur. Obsesif-kompülsif bozukluğu olan bireyler saplantılarının ve takıntılarının gerçek dışı yahut manasız olduğunun farkında olabilirler, ancak kendilerini durduramazlar.
Son olarak Travma Sonrası Gerilim Bozukluğundan bahsetmek istiyorum. Öncelikle travma nedir ondan bahsedeyim. Kişiyi çok korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan, birçok defa olağandışı ve beklenmedik olayların yol açtığı tesirlere ruhsal travma diyoruz. Kimi bireyler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan ötürü çok gerilim yahut telaş yaşamaya devam ederler. Bu bireyler sık sık olayı tekrar yaşıyor üzere manzaralarını (flashback) görebilir yahut olayla ilgili kabuslar görebilir, rahatlamak, konsantre olmak yahut uyumak üzere kolay şeyler zorlaşır, kendilerini sevdiği şahıslara yabancılaşmış üzere hissederler. Bu durumda travma sonrası gerilim bozukluğundan bahsederiz.
Kaygı (Anksiyete) Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Psikoterapi uygularken aslında biz psikologların iki temel gayesi vardır: Birincisi semptomların ortadan kalkmasıdır. Yani bireydeki o çok korku halinin törpülenmesi, kişilerarası bağlantılarının ya da iş hayatının, aile hayatının düzelmesi, varsa uykusuzluk, halsizlik, başağrıları üzere şikayetlerin büsbütün yok olmasıdır. İkinci ve bence daha değerli olan maksat ise altta yatan ana faktörleri keşfetmek ve tanımlamaktır. Yani bu kişi neden bu hastalığa yakalandı? Bu kısım biraz daha derin bir çalışma gerektirir. Unutmamalıyız ki anksiyete buz dağının görünen kısmıdır ve bizim o görünmeyen, şuur dışında kalmış his ve kanılara inmemiz gerekir. Lakin ve lakin o vakit hastalığımızdan büsbütün kurtulabiliriz. Yalnızca birinci amacımızı yerine getirebildiğimizi varsayalım, danışanımızın şikayetleri ortadan kalmış olsun, artık çok daha az kaygılanan birisine dönüşmüş olsun. En ufak bir tetikleyici ile semptomlar yeri gelebilir. Semptomların geri gelmeyeceğinden emin olmak için şuur dışındaki ana faktörü bulup o mevzuyu çözmek ya da nasıl başa çıkılacağını keşfetmek gerekmektedir. Biraz daha açıklayıcı olmam gerekirse, obsesif-kompülsif bozukluk için verdiğim örneği ele alalım. Kişi kendisini bir yerlerden mikrop bulaşacağından korkmakta o yüzden daima ellerini yıkayıp eşyalarını ıslak mendille silmektedir. Birinci maksat olan semptomları ortadan kaldırmak bu danışanın ellerini olağan derecede yıkamasını ve eşyalarını gereksiz silmemesini sağlamaktır. İkinci ve derin olan maksat ise “kendisine mikrop bulaşacağı” ile ilgili fikrin nereye dayandığıdır.