Hem ayrılanlar için, hem çocuklar için, hem de ailelerin başka üyeleri için boşanma tatsız bir durumdur.
Boşanma, devamı mümkün olmayan, tıkanmış bir bağdan çıkış olarak görülebilir lakin boşanma muhakkak birinci tahlil yolu olarak düşünülmemelidir. Boşanma en son başvurulacak tahlil yolu olarak görülmelidir. Her iki tarafın da görüş birliğinde olmadığı boşanmaların çoğunlukta olduğunu biliyoruz. Boşanma kaçınılmaz ise, çocukların hayatında ortaya çıkan bu dönüm noktasının ve akabinde gelen yeni hayatın onlara en az hasarı vermesi ve geliştirici olması nasıl sağlanabilir?
Her aile kendine hastır. Herkesin durumu farklıdır, kendine mahsustur. Hiçbir boşanma birbirine benzemez; zira iki aile asla büsbütün birebir değildir. Çocukların birçok anne-babalarının boşanmasına reaksiyon verirler, boşanma sürecinde ıstırap duyarlar ve tasa yaşarlar. Çocuklar açısından boşanma sözü bile son derece sarsıcıdır. Bu nedenle boşanma kararı almaya çalışan anne babalar boşanmanın çocuk üzerindeki tesirlerini çok düzgün düşünmelidirler. Anne ve baba boşanmadan sonra çocuk açısından gerekli hassasiyeti gösterebilirse, çocukların birçok boşanmanın getirdiği değişimi kabullenmeyi öğrenecektir. Anne-babanın birbirleriyle uygun irtibat içinde olmaları ve çocuklarına karşı değişmeyen bir sıcaklık ve sevgi hissetmeleri, çocuğun boşanma sürecine ahengini kolaylaştıracaktır.
Boşanmadan sonra hayat devam eder. Boşanmadan sonra, hayat herkes için devam edecek. Üstelik, boşanan eşler artık karı-koca olmasalar bile, şayet çocukları varsa “akraba” olarak kalacaklar. Ortadaki kan bağı, okula başlangıçlarda, mezuniyetlerde, sünnetlerde, düğünlerde, acılarda, hayatın başka beklenen ve beklenmeyen dönüm noktalarında müsabakayı mecburî kılacak. Boşanmanın çocukları örselemeden gerçekleşmesi pek mümkün değildir. Fakat çocuğun boşanma sürecinden en az ziyan görmesi için anne baba elinden geleni yapmalıdır.
BOŞANMA ÖNCESİ HAZIRLIK
Boşanma çocuğu nasıl tesirler?
Boşanma çocuk açısından, ailenin bir manada yok olması ve ebediyyen kaybedilmesi olarak görülebilir. Kimi bağlar sürmekle birlikte, içine doğduğu aile artık yoktur. Bu durum kayıp ve keder hisleri uyandırır. Boşanmanın çocuklar üzerinde yarattığı tansiyonun ne derecede olacağı ve ne kadar süreceği birçok etkene bağlıdır.
Boşanma çocuğa nasıl söylenir?
Ayrılık ya da boşanma hakkında çocuklarınızla konuşarak başlayın. Çocuklarınızın neleri anlayıp anlayamayacağı konusunda düşünün. Açık ve dürüst olun. Bilhassa onları direkt etkileyecek değişiklikler ve ileride olacaklar hakkında bilgi sahibi olmaları rahatlatıcıdır.
Değişikliklerin adım adım, yavaş yavaş gerçekleşmesini sağlayın. Tıpkı anda birçok değişiklik yapmayın. Bu, çocuğunuzun boşanma esnasında ve sonrasında kendisini daha inançta hissetmesini sağlar.
Çocukların boşanma sürecinde sık sorduğu sorular:
-Neden boşanıyorsunuz?
-Sen ve babam/annem tekrar bir ortaya gelecek misiniz?
-Benim yüzümden mi boşanıyorsunuz?
-Okulumu değiştirmek zorunda kalacak mıyım?
-Annemi/babamı ne sıklıkta göreceğim?
-Arkadaşlarımı görebilecek miyim?
-Büyükannemi ve büyükbabamı görebilecek miyim?
-Fakir mi olacağız?
-Tatillerimi kiminle geçireceğim?
Aynı vakitte çocuklarınızla, boşanma sonrası onların aile içindeki rollerinin değişip değişmeyeceği hakkında konuşun. Şayet siz tekrar çalışmaya başlayacaksanız yahut iş saatleriniz değişecekse, konutta onların yardımına ne kadar gereksinim duyacağınızı belirtin (sofrayı kurma, kendi odalarını temizleme gibi…) Lakin çocuklarınızdan eski eşinizin yerini almalarını beklemeyin, bu manaya gelebilecek sözlerden kaçının: “Artık bu ailenin erkeği sensin” yahut “tek desteğim sensin”. Şayet hayatınızdaki değişiklikler baş edemeyeceğiniz bir hale gelirse bir psikoloğa başvurun. Psikolog, hislerinizi çözümlemenize ve olaylarla başa çıkmanıza yardım edebilir.
Çocuğunuza boşanma konusunda dürüst davranın.
Boşanma esnasında çocuğunuzu ilgilendiren her hususta sizin ve eski eşinizin tıpkı fikirde olması kolay olmayabilir. Çocuklarla ayrılık hakkında konuşmadan evvel birçok kararı vermiş olmanız onlar için en güzeli olacaktır. Neler olup bittiği konusunda onlara açıkça ve basitçe bilgi verin. Bu değişikliklere alışmanın vakit alacağını, lakin yeni aile sistemi içinde de hayatın olağan bir halde devam edeceğini vurgulayın.
Çocuklarınızın hislerini anlamak için elinizden gelenin en uygununu yapın.
Durum sizin için sıkıntı ise, çocuklarınız için daha güç olacaktır. Onları hislerini tabir etmeleri için cesaretlendirin. Olaydan etkilenen herkesin hissettikleri hakkında konuşması işe fayda, yaşanan tansiyonu azaltabilir.
BOŞANMA AŞAMASI
Boşanma evresinde çocuklarınız anne ve babanın her birinden özel ilgi görmek ve kendilerine vakit ayrılmasını isteyebilirler. Bu herkes için, ancak bilhassa çocuklar için güç bir süreçtir. Aşağıdaki teklifleri aklınızda bulundurun:
Kızgınlığınız ya da türel uğraş çocuğunuzun gereksinimlerini göz arkası etmenize sebep olmasın. Çocuklar boşanmış anne-baba ortasında geçen tartışmalara dolaylı yahut dolaysız şahit olmamalıdırlar. Anne babadan her ikisi de geri adım atabilmeli ve uzlaşmaya razı olabilmelidir. Uzlaşmakta zorlanıyorsanız, bilhassa boşanmanın erken evresinde bir arabulucudan yararlanın; bu avukatınız, saygın bir aile büyüğü ya da psikolog olabilir.
İletişim. Eski eşinizle bağlantı halinde olmanız ve işbirliği yapmanız çocuklarınızın uygunluğu için gereklidir. Unutmayın, her ikiniz de çocuklarınızı yetiştirmekle yükümlüsünüz. Anne-babalar bazen çocuğun bakımıyla ilgili sorunları, çocuğu eski eşlerine götürdüklerinde yahut teslim alırken tartışırlar. Şayet bu cins yüz yüze konuşmalar tartışmayla sonuçlanıyorsa, bu bahisleri telefonla görüşün, yahut elektronik posta kullanın. Süregelen uyuşmazlıkları çözmek için bir ruhsal danışmandan yardım isteyin.
Görüşme ve velayet düzenlemeleri herkesçe kabul edilebilir olmalı. Uygar kanundaki kararlar, anne-babalara çeşitli görüşme-velayet düzenlemeleri yapma konusunda muhakkak esneklikler sağlamaktadır. Velayetin fiziki boyutu çocuğun yaşadığı yere bağlıdır. Yasal velayet anne-babaların çocuklarının eğitimleri, tıbbi tedavileri vb. temel hususlarda kelam hakkına sahip olmalarıdır. Yasal uyuşmazlıkları önlemek gayesini güder; şayet çiftler kendileri uygun bir “yasa” da anlaşabilirse, ülkü olan budur. Lakin, inanç bağının zedelenmişliği, karşılıklı mutabakatların ömrünü kısaltır, kontrolünü de imkansızlaştırır.
Tarafların ‘iyiniyeti’ni sağlayacak ve denetleyecek tek öge çocukların faydası olacaktır. Görüşme nizamı ve kararların nasıl alınacağı konusunda detaylı düzenlemeler yapılabilir. Çocuklar anne ve babalarında dönüşümlü olarak ve eşit mühletlerle kalabilir, yahut hafta içi-sonu, okul zamanı-tatil formunda ayarlamalar yapılabilir. Çocukların maddi, duygusal ve eğitimsel problemleriyle her iki ebeveynin de faal olarak ilgilenmesi sağlanır. Acil kararlar konusunda anne ve babanın birbirini yetkilendirmesi ile süratli karar verilmesi gereken durumlarda, bir irtibat aksaklığında, gereksiz gecikmeler önlenir. Çocuğun çıkarının korunabilmesi sağlanır.
Çocuklarınızın eski eşinizle ilgisine hürmet gösterin. O sizin “eski” eşiniz olabilir, lakin çocuğunuzun “eski” annesi ya da babası değil. Öbür ebeveynle çocuğunuz ortasındaki alakaya hürmet gösterin. Onunla kendilerini hatalı, ya da size karşı sadakatsiz hissetmeden vakit geçirebilmelerine müsaade verin, yalnızca müsaade vermeyin, bunun gerçekleşmesini sağlayın. Eski eşiniz çocuklarınıza bakmayı mutlaka reddetmediği sürece, fikir ayrılıklarınızın çocuklarınızı ondan uzak tutmasına müsaade vermeyin. Hem annesiyle, hem de babasıyla kuvvetli sevgi bağları oluşturmuş bir çocuk geleceğe en âlâ halde hazırlanır.
“Ben terkedilecek bir çocuğum”. Çocuklarınızı, kimle yaşıyor olursa olsunlar, sevginizin değişmezliğine ikna edin. Öbür tarafı tercih ettiği, onu daha çok sevdiği üzere sitemler, onun sizi kaybetme korkusunu kamçılayabilir. Çocuklar çoğunlukla anne-babadan biri onları terk ederse, oburunun de terk edeceğini düşünürler: “ben terk edilecek bir çocuğum” fikrine kapılabilirler.
Boşanma sonrası çocuklarınızın gündelik programlarının sade ve evvelden muhakkak olmasını sağlayın. Çocuklar ayrılık ve boşanma sürecinde çok fazla değişim yaşarlar. Değişimin sarsıcılığını azaltmak için günlük alışkanlıklarını pek değiştirmeden muhafazaya çalışın. Boşanma sonrasında, anne-baba kendini suçlama eğilimine girebilir. İşlerin denetimini çocuklara vererek kendini bağışlatacağını bilinçli-bilinçsiz düşünen birçok anne-baba vardır. “Sen nasıl istersen öyle…” yaklaşımı, varsayımların tersine, çocukta gerginliği ve tedirginliği arttırıcı bir tesir yapar. Gereksiz bir sorumluluk duygusu yaratır.
Güvenilir ve dengeli olun. Çocuklarınızla her dakika birlikte olmasanız da, annesi/babasısınız. Çocuklarınızın onlardan beklentilerinizi bilmeleri ve ona nazaran davranmaları gerekir. Başka yaşayan anne-babalar, çocuklar için muhakkak ve dengeli kurallar koymaya çalışırsa, çocuklar çelişkiye düşmezler.
ÇOCUKLAR NASIL REAKSİYON VERİRLER?
Ayrılık / boşanma yaşayan ailelerde, çocukların hissettiklerinin iyisi-kötüsü, doğrusu-yanlışı nedir, bunu tam belirlemek mümkün değil. Çocuklar yaşlarına, cinsiyetlerine, duygusal durumlarına ve aile dayanağına bağlı olarak farklı reaksiyonlar gösterebilirler.
Tepki göstermek olağandır, müddeti ve şiddeti değerlidir. Birden fazla çocuk anne-babalarının boşanmasını yahut ayrılığını kabul etmekte zorlanır. Birinci söyleyeceğiniz de bunu saptamak ve onlara açıkça aktarmaktan ibarettir: “Kafan karışabilir, hudutlu, gergin, hırçın olabilirsin. O denli değilmiş üzere yapma, seni geren, üzen durumlar hakkında biraz konuş…”
Tepkiler yaşa nazaran değişir. Yaş, reaksiyonların niteliğini belirleyen en kıymetli gelişimsel etkendir. Yaşa nazaran sıraladığımız aşağıdaki reaksiyonlar, durup üzerinde düşünmenizi sağlayabilir ve bir uzmana müracaatınızı gerektirebilecek durumlar hakkında bir fikir verebilir. Sıraladığımız davranış ve hisler, aşırılık ve süreklilik gösterdiğinde, reaksiyon ziyan verici olmaya başlamış demektir.
5 yaşından küçükler;
-kederli görünebilir,
-başka insanlardan korkabilir,
-anne/babadan ayrılmak istemeyebilir,
-uyku sorunları yaşayabilir,
-yemek sorunları yaşayabilir,
-huysuzluk nöbetlerine girebilir,
-tuvalet eğitimiyle ilgili zorluklar gösterebilir,
-boşanmadan kendilerini sorumlu hissedebilirler (buna bilhassa 3-5 yaş ortasındaki çocuklarda rastlanır).
Okul çağındaki çocuklar;
-karamsarlaşır, içine kapanabilir,
-öfkelenebilir,
-dikkati dağılır, toplanamaz,
-notları düşebilir,
-huysuzluk krizleri geçirebilir,
-sürekli sızlanır,
-saldırganlaşabilir,
-anne-babayı tekrar bir ortaya getirme eforuna girer,
-anne ya da babadan birisinden yana olmaları bekleniyormuş üzere taraf olur.
Ergenlik çağındaki çocuklar;
-İçe kapanabilir,
-mutsuz hissedebilir,
-öfkesini basitçe gösterebilir,
-saldırganlaşabilir,
-vakitsiz yahut riskli cinsel münasebet, uyuşturucu kullanımı üzere davranışlara yönelebilir,
-boşanmanın yaşantısında ekonomik bozulma yaratmasından kaygılanabilir.
BOŞANANLAR NASIL REAKSİYON VERİRLER ?
Eşlerin boşanmanın da, evlenme üzere, vakit gerektiren bir süreç olduğunu ve ayrılığın tamamlanmasının mahkeme süreçlerinden daha uzun sürebileceğini başta kabullenmeleri gerekir. Eşlerin boşanmanın tesirleriyle gayret etme stilleri çocukların buna ahenk sağlama süreçlerini de etkileyecektir. Boşanmaya karşı pek çok yetişkinin gösterdiği en yaygın reaksiyon depresyondur. Depresyondayken, mantığınız, gücünüz her zamanki kadar uygun olmayabilir. Bu tip bir sorunun tedavisinden kaçınmayın. Sizin sağlıklı olmanız bu sıkıntı vakitte çocuklarınıza yardımcı olabilmeniz için koşuldur.
Anne ya da babanın birbirleriyle daima gayret halinde olması çocuklarının boşanma ve ayrılığa ahenk sağlamalarını daha da zorlaştırır.
Gelecek için kelam vermeli mi? “Evlenecek misin, evlendiğin kişi bize ne yapacak? “Bu sorulara çok dikkatli karşılık verilmesi gerekir. Onun çıkarlarını her şeyin üstünde tutacağınıza kelam vermekten çekinmeyin; ve elbette ki bu sözünüzü kesinlikle tutun. Büyük olasılıkla, bir sonraki evlilik kararınızı verirken, çocuğunuza ait durum kıymetli bir rol oynayacaktır.