Son yıllarda boşanan çiftlerin sayısında besbelli artışlar oluyor. 1975’den bu yana bir milyonun üzerinde çift boşandı. Evliliklerin yarısı birinci 7 yıl içinde sona ermekte. Her yıl yarım milyondan fazla çocuğun anne-babası boşanıyor.
Aile içi uyuşmazlıklar denetim edilmez boyuta ulaştığında,“çocuklar için” evliliği sürdürmeye çalışmak çocuklara faydadan çok ziyan getiriyor. Birlikte olmaktan mutsuz, birbirini tüketen ancak çocukları için ayrılmayan bir çift çocuklar için nitekim de ziyanlı olabiliyor. Elbette boşanma sürecinden çocuklar olumsuz etkileniyor, meseleler yaşayabiliyor. Her çocuk anne ve babasını bir ortada görmek ister, lakin; “Ne şartta olursa olsun evli kalmak gereklidir” yaklaşımı çocuk ruh sıhhati açısından hakikat bir yaklaşım değil.
Birçok vakit çiftler boşanmakla ilgili tasa ve kaygılarını görmezden gelerek boşanmamak için çocuklarını mazeret ederler. Boşanma bilhassa toplumumuzda bayan için toplumsal statüde değişiklik, maddi zorluklar, konutundan vazgeçmek, yalnız yaşamak durumunda kalmak üzere önemli zahmetleri getirir. Erkekler için ise alışkın olduğu aile tertibinden uzaklaşmak ve yalnız kalmak üzere zorluklara hamiledir. Ayrıyeten çift kendi içinde ayrılmaya hazır olmayabilir. Ve çocuk mazeret edilir. “Onun ruhsal durumu bozulur” “Ona artık asla söyleyemeyiz”
Çocuklara, “Biz boşanacağız” demek için ülkü bir yaş yoktur. Fakat her yaş çocuğu nazaran boşanma kararını söyleme biçimlerinde, yapılması gereken ve gerekmeyenlerde farklılıklar olabildiği üzere, çocukların reaksiyonları de yaşlarına nazaran farklılıklar gösterir. Anne- baba bu haberi verdiklerinde nelerle karşılaşabileceklerini bilirler ve bu duruma karşı yapmaları gerekenleri yerine getirebilirlerse, çocuklar boşanma sürecini çok daha kolay atlatır. Ve hatta problemli, çatışmalı lakin evli bir aile içinde yaşamaktansa, sağlıklı boşanma süreci geçirmiş bir anne babaya sahip olmak pek çok çocuğun ruh sıhhatini daha olumlu tesirler.
Sürekli hengamenin olduğu ortamlarda çocuk anne babasının ruhsal durumunu okumayı, ne vakit ortada olmaması gerektiğini, mutsuzken ve kızgınken anne babasına nasıl yaklaşması gerektiğini bilir. Buna karşın anne babadan biri meskeni terk edene kadar boşanma olayını tam olarak algılayamaz ya da algılamak istemez, hele anne-baba çocuğun önünde tartışmıyorlarsa çocuğun durumu algılaması daha da güç olacaktır.
Boşanma kararı başlangıç evresinde çocuğun itimat hissini sarsar, güveneceği iki kişi artık bir ortada olmayacaktır. Çocuklar başlangıçta kendilerini mutsuz hissederler, olayları protesto etmeye çalışırlar. Sonraki kademede içlerine kapanabilir, daha çok hüzün yaşarlar, neşesizleşirler, uyku problemleri olabilir, yeme tertipleri bozulabilir. Daha sonrasında ise husustan uzaklaşmaya başlarlar. Meskenden giden kişiyi reddetmekle birlikte bir yandan da onu çok özlerler. Zira bir diğer anne ya da babaları yoktur. Babanın yokluğu erkek çocuklar için daha sıkıntı yaşanır, güçlü erkek modelinden uzak kalmış olurlar; baba olma ve karşı cinsle alaka üzere mevzularda mihmandarsız kalmış üzeredirler. Saldırgan dürtülerini denetimle ilgili uygun erkek davranışını öğrenmekte zahmet çekebilirler. Kız çocukları ise karşı cinsle bağda zorlanabilir.
BOŞANMA ÖNCESİNDE BİR MÜHLET FARKLI KALMAYA KARAR VERDİYSENİZ:
•Çocuğunuza palavra söylemeyin, huzursuzluğunuzu algılayacaktır ve ona güvenmediğinizi düşünecek ve size hislerini açmak istemeyebilecektir.
•Ama çok da fazla detay vermeyin. “Aramız biraz makûs, bu nedenle bir mühlet başka kalarak durumumuzu gözden geçireceğiz, ileride daha detaylı konuşabiliriz” gibi…
•İçinizi dökmeyin. Çocuğunuz sizin sırdaşınız, danışmanınız değildir. Desteğinize ihtiyacı olan kişidir, takviye verecek olan değil. Ayrıyeten aranızı yapmak için her şeyi deneyebilir ve konuttan gidenle ilgili olarak kendini sorumlu ve/veya hatalı hissedebilir.
BOŞANMA KARARINI ÇOCUĞA NASIL SÖYLEYECEKSİNİZ?
– Bu konuşmayı anne ve babanın bir ortada yapması en ideali olacaktır. Anne ve baba bir ortada konuştuğunda konuşma hiç bir vakit bir ebeveynim hakimiyeti altında geçmemelidir. Çocuğunuzun önünde mutsuz olmamaya, denetimi kaybetmemeye çalışın. Çocuk anne-babayı üzgün gördüğünde kimi soruları sormayabilir, kendi hislerini tabir etmeyebilir. Ayrıyeten anne-babanın hisleri çocuğun hislerini etkileyebilir, siz sarsılmış görünürseniz, o da sarsılır.
– Tek taraflı boşanmalarda istenmeyen ebeveynin kendini mağdur göstermesi yanlışsız olmayacaktır, çocuk bu durumda taraf tutmak zorunda kalır ve kendini suçlu- makus hisseder. Eşinize karşı duyduğunuz öfkeyi çocukla paylaşmayın!
– Günlük hayat rutininizi değiştirmeyin. Gerekirse yakınlarınızdan bu bahiste yardım isteyin. Çocuğunuzun alıştığı nizamın bozulmamasına itina gösterin.
NELER SÖYLENEBİLİR?
“Birbirimizi artık sevmiyoruz ve artık birlikte yaşamak istemiyoruz, lakin biz hala senin annen ve babanız. Her ikimiz de seni eskisi kadar çok sevmeye devam edeceğiz. Seninle ilgili bahislere bir ortada olmaya çalışacağız. Birlikte olmasa bile her ikimizi görmeye devam edeceksin”
“Bu çok karmaşık ve sıkıntı bir durum. Biz de kendimizi üzgün hissediyoruz, fakat toparlanacağız. Birbirimize daima hürmet duyacağız.”
“İstediğin vakit bu bahisle ilgili konuşabiliriz. Hatta istersen, sen öteki şahıslarla de bu mevzuyu konuşabilirsin.”
“Üzgün olmakta, ağlamakta haklısın, bizimle tıpkı fikirde olmadığını biliyoruz, lakin bu bizim kararımızı değiştirmez.”
Çocuklar bu açıklamalardan tam olarak tatmin olmayabilir, sorulacak pek çok soruları vardır. Olabildiğince dengeli, net ve kısa cevaplar vermeye ihtimam gösterin. Vakit zaman sabrınız taşabilir, hüzünlenebilir, öfkelenebilirsiniz, lakin bu soruların cevaplarını almak çocuklar için çok kıymetlidir. Hislerinizi kısmen de olsa denetim altına alarak yanıtlamaya çalışın.
ÇOCUK BU SORULARI SİZE SORABİLİR
-
“Evden kim ayrılacak? Ben kiminle yaşayacağım?” Bu sorunun cevabı çocukların en ehemmiyet verdiği husus olduğundan o sormadan bu mevzuya açıklık getirmek değerlidir.
2.“Neden babam (annem) konuttan ayrılıyor? Fazla detaya girmeden cevap vermeye çalışın. “Birimizin gitmesi gerekiyordu. Bu kişinin baban (annen) olmasına karar verdik, lakin babanı(anneni) görmeye devam edeceksin.” Fazla detay çocuğu çaresiz kılabilir. Eski eşinizin gidişiyle ilgili aksilikler varsa bile bunları çocuğunuza aktarmamaya çaba edin, çocuğunuz kendini terk edilmiş hissedebilir. Babasını (annesini) sevmemesi- özlememesi gerektiğini, zira onun terk ettiğini ve bunları hak etmediğini söylemekten bilhassa kaçının, yüzde yüz hakikat olsa bile. Çocuğunuz bir tek baba/annesi var ve onu sevmek ve onun tarafından sevilmek gereksiniminde, ayrıyeten ona karşı yaşadığı hisleri sizinle paylaşabileceğini bilmesi kıymetli, lakin sizin bu tıp olumsuz konuşmalarınız çocuğunuzun hislerini paylaşmaktan çok saklamasına neden olacaktır ve size, kendisine ve hislerine olan inancı sarsılacaktır.
3.Eski eşinizin çocuğunuzu ve/veya sizi istismar ettiği durumlarda bu durumu çocuğunuzla açıkça konuşun ve onu her biçimde koruyacağınız konusunda teminat verin.
4.“Neden senle değil de babamla (annemle) kalacağım?”
Eşinizin durumunun uygun olmadığı, sizin onu daha çok sevdiğiniz üzere cevaplar vermeyin. “Senin yeterliliğini ve rahatını düşünerek bu kararı aldık.”
5.“Babam (annem) bizden ayrılınca nerede yaşayacak?” Gerektiği kadar bilgi verin, yeni meskenini, oradaki odasını gösterin.
6.“Babamı (annemi) tekrar görebilir miyim?” “İstediğin vakit görebilirsin.”
7.“Bize ne olacak?” Olabildiğince dürüst ve net cevaplar verin. Karşılığı bilmiyorsanız bilmediğinizi söyleyin. Değerli olan çocuğunuzun bu mevzuları önemsediğinizi ve karşılıklar üretmeye çalıştığınızı anlamasıdır.
8.“Evden ayrılınca babam(annem) kendini mutsuz hissetmeyecek mi?” Çocuğunuz aslında kendi hissini anlatmaya çalışmaktadır, bu cins hislerin varlığını reddetmeyin.
ÇOCUĞUN REAKSİYONLARINA NAZARAN NELER YAPABİLİRSİNİZ?
Çocukların hisleriyle başa çıkabilmeleri için onları açığa vurma ihtiyacı içindedirler, hisleriyle yüzleşemezlerse depresyon, tasa, kişilik problemleri yaşayabilirler. Daha fazla talepkar olurlar, daima ilgi isterler. Yalnız kalamazlar ve kendi görmedikleri anlayışı diğerlerine gösteremezler. Sıkça karşılaşılan hisler şu formda özetlenebilir:
Korku: Bilhassa okul öncesi çağda daha besbellidir. “Babam(annem) beni bırakıp gitti ya öbürü de giderse” “Bana kim bakacak?” Ağlama, daima anne(baba) ile olmak isteme, onu gözünün önünden ayırmama üzere durumlar olabilir.
Üzüntü: Bbir ebeveynin hayatından çıkmasından ötürü üzülür ve eski ailesini özler. Yalnız kalmak istemeyebilir, etrafındakilere dostça davranmaz, hüzünlü fotoğraflar çizer, daima hayaller kurar, erkeklerde daha fazla olmak üzere öfkeli olabilirler. Anne/babanın çocuğun hüznünü fark ederek onunla konuşmaya çalışması çocuğu çok rahatlatacaktır.
Öfke: Sık arbede edebilir, onlarla ilgilenen bireylere bağırıp çağırabilir, etrafı kırıp dökebilirler. Büyük çocukların öfkesi daha çok boşanmadan sorumlu olduklarını düşündükleri ebeveyne yöneliktir. Öfke durumun kabullenilmeye başlanıldığını gösteren bir işarettir. Kısa vadede yapılabilecek en yeterli şey, bu öfkeyi kabul edilebilir biçimde dışa vurmalarına müsaade vermektir. “Öfke duymakta haklısın. Seni dinlemeye hazırım.” Birtakım çocuklar öfkelerini içlerine kapanarak yaşarlar, bu durumda öfkelerini kelama dökmeleri için onları cesaretlendirmek kıymetlidir. Öfkeyi görmezden gelmek, davranışın yanlış olduğunu söylemek, onları hislerini bastırmaya zorlamak yapılmaması gereken davranışlardır.
Suçluluk: “Her şeyin nedeni benim, dünya benim etrafımda dönüyor” fikri çocuklarda çok yaygın olduğundan boşanmayı da kendi hataları üzere algılamaya eğilimlidirler. Vakit zaman bu durumu düzeltebileceklerine de inanırlar. Durumun bu türlü olmadığı açıklıkla ve tekraren anlatılmalıdır.
Yalnızlık: Meskende birinin azalması mesken içi sorumlulukları arttırabiliyor, ayrıyeten çocuk meskende daha uzun müddetler yalnız kalmak durumunda kalabiliyor. Küçük çocuklar bu durumla baş etmek için hayali arkadaşlar yaratırlar.
Reddetme: Çocuk; “Biribirlerini istemediklerine nazaran beni de istemiyorlar “ diye düşünebilir. Bu nedenle de “Biz ayrılıyoruz, lakin seninle alakamız hiç değiştirmiyor” sık sık vurgulanmalıdır.
Gerileme: Parmak emme, altına işeme, tutturma, evvelden sevilen bir oyuncağa tekrar bağlanma üzere gerileme belirtilerinin ana nedeni çocukların intikam alma isteği değildir, onlar hisleriyle baş edemiyorlardır.
Uyku sıkıntıları: Yatağa girmeyi reddetme, uykuya dalamama, kabuslar her yaş çocukta gözlenebilen belirtilerdir. Ekseriyetle birinci bir kaç ay içinde ortadan kalkarlar, bu ortada çocuğunuzun eski uyku alışkanlıklarını motamot yerine getirmeye itina gösterin.
Okul sıkıntıları: Okul muvaffakiyetinde düşme, arkadaş münasebetlerinde bozulmalar olabilir. Kimi anne-babalar birinci alışma periyodunda çocuğu okula göndermeyip yanlarında tutmanın daha yanlışsız olacağını düşünebilirler. Fakat bu türlü davranmak çocuğu anne(babaya) daha da bağımlı kılacaktır.
Fiziksel meseleler: Hislerini söz edemeyen çocuklarda baş, göğüs, karın ağrısı, kramplar tedavi gerektirecek şiddette olabilir. Bu şikayetleri ciddiye almak ve gerekli müdahalelerde bulunmak kıymetlidir. Çocukların bu cins şikayetleri ilgi çekmekten çok anne/babasının deva bulması isteğine yöneliktir.
Yeme problemleri: Çocuklar hiç yemek istemeyebilir, çok fazla yiyebilir yahut yalnızca 1-2 çeşit yemek yiyebilir.
Çocukların reaksiyonları büyük ölçüde ebeveynlerinin reaksiyonlarına bağlıdır. Çocuğun bu duruma ahengi velayeti alan ebeveynin ahengiyle yakından ilgilidir. Anne- baba kendi hayatlarını ne kadar çabuk ve uygun biçimde nizama koyabilirlerse çocuklarda yeni sisteme o kadar çabuk ve yeterli biçimde alışır.
•Eski eşinizle ilgili suçlayıcı usulde konuşmazsanız,
•Çaresiz/ümitsiz bir ruh haline bürünmezseniz,
•Hiç bir şey olmuyormuş üzere davranmazsanız,
•Eski eşinize öfkeli olduğunuz anda çocuğunuzun sorularını yanıtlamayı ertelerseniz,
•Yansız olmaya çalışırsanız,
•Yeni yaşantınıza olabildiğince çabuk ahenk sağlayabilirseniz çocuğunuz da sizden olumlu etkilenir ve boşanma travmasını daha kolay atlatır.
Boşanma sürecinde çocuğun velayeti ister sizde, isterse eski eşinizde olsun onunla daha çok vakit geçirmeye çalışın. Zorlamadan hislerini tabir etmelerini teşvik edin, yargılamamaya, önemsemezmiş üzere davranmamaya çalışın. Eski eşinizle sürtüşmeyi en aza indirin ve çocuğunuzla ilgili bahislerde onunla temas edebilecek yakınlıkta olmaya çalışın. Çocuğunuzun hayat rutinlerini olabildiğince alıştığı biçimde devam ettirmesine uğraş edin, boşanmanız kuralların, hudutların bozulduğu manasına gelmez. Vakit zaman yalnız kalmak isteyebilirler, bu ihtiyaçlarına saygılı olun.
Boşanma hem sizin hem de çocuğunuz için bir travmadır ve sizin baş edebildiğiniz oranda çocuğunuz da bu travmayla baş edebilecektir.
