İki uçlu bozukluk (bipolar bozukluk, eski ismiyle manik-depresif hastalık) iki farklı hastalık periyotlarıyla karakterize bir ruhsal bozukluktur. Bu hastalık periyotlarından bir adedinde taşkınlık (mani), başkasında ise çökkünlük (depresyon) bulunmaktadır. Birbirlerine zıt üzere görünen bu iki hastalık periyodu yatışma ve alevlenmelerle seyreder. Hastalık devirleri dışında ise hasta çabucak büsbütün olağana döner. Birtakım hastalarda ise günlük ömrü kısmen etkileyen kalıntı belirtiler görülmekle birlikte, hastalar düzelir.
Hastalık periyotlarını ele almak gerekirse, mani yahut taşkınlık devri duygudurumun çok yükseldiği, hastanın çok coşkulu olduğu devirdir. Bu devirde hastada abartılı kıymetli kanılar yahut ayağı yere basmayan projeler, kendini olduğundan çok daha yüksekte hissetme, büyüklük niyetleri, niyetlerin hastanın zihninde adeta yarışı, kendini çok enerjik hissetme, uyku ihtiyacında azalma, hatta uyku ihtiyacını inkar etme, sonuçlarını düşünmeden heyecanlı yahut eğlenceli faaliyetlere kalkışmak (çok fazla para harcama, çok süratli otomobil kullanma) görülen belirtilere örnektir.
Diğer yandan depresyon yahut çökkünlük devri ise üstte yazılan durumun tam zıddıdır. Depresyonda ise hastada mutsuzluk, karamsarlık, ümitsizlik, özgüvende azalma, değersizlik hissetme, abartılı suçluluk yahut pişmanlık hisleri, evvelden zevk aldığı faaliyetlerden zevk alamama, iştahsızlık yahut uykusuzluk üzere değişiklikler, mevt ve intihar kanıları, vücudunda nedeni açıklanamayan ağrılar ortaya çıkabilir.
İki uçlu bozukluk toplumlara ortası farklılık göstermemekte ve ortalama olarak %2-3 civarında görülmektedir. Erken bayan oranı eşittir ve ortalama başlangıç yaşı 20–25 ortasındadır.
Hastalığın ortaya çıkma nedenleri ortasında genetik etkenler azımsanmayacak orandadır ve ortalama olarak 2/3 oranında genetik nedenler sorumlu tutulmaktadır.
Nedenlerden bir başkası ise beyinde hücreler ortası iletiyi sağlayan kimyasal hususların taşınmasında yahut seviyelerinde ortaya çıkan değişikliklerdir ve beyinde iletiyi bozarak fikir, bellek, öğrenme ve duygudurumun düzenlenmesini tesirler.
Stresli yahut travmatik olaylar da iki uçlu bozukluğun birinci hastalık periyodunun ortaya çıkmasına neden olabilir yahut ilerleyen nedenleri tetikleyebilir. Bu kimi vakit ailede görülen bir mevt, işini kaybetmek, doğum yahut taşınma üzere olaylardır.
İki uçlu bozukluğun seyrindeki en kıymetli özelliklerden birisi ise mevsimsellik göstermesidir. Mevsimsel özellik olarak hastalar ilkbahar – yaz aylarında taşkınlık, coşkunluk yaşarken, sonbahar – kış aylarında ise çökkünlük, sakinlik içinde girerler. Bilhassa ilkbahardan yaz aylarına geçiş hastaların alevlenmesi açısından en riskli periyot üzere görünmektedir. Hastaların yaklaşık dörtte biri bu mevsimsel özellik nedeniyle içinde bulunduğumuz ilkbaharın son günleri, yazın birinci günlerinde kötüleşirler. Kötüleşme yaşanan bugünlerde hastalarda dürtüsel, tepkisel davranışlar, saldırganlık eğiliminde artma, öfke patlamaları, çok para harcama, taşkınlaşma azımsanmayacak orandadır. Bunların yanı sıra vakit zaman intihar eğilimi, daha doğrusu kendine ziyan verme davranışı da görülebilir. İntihar bu devir için çok yüksek oranlarda olmasa bile, artmış risk tarafından dikkatli olmakta fayda vardır. Hatta bu mevsimde hastaların dikkatleri daha bozuk olur. Sonuç olarak, bu mevsim hastaların hastalanma eşikleri izafî olarak düşük olmaktadır ve buna bağlı olarak da hem kendisine hem etrafındaki bireylere ziyan verme riski taşıyan davranışlar gösterme riski taşırlar.
İki uçlu bozukluğun tedavisinde ilaç tedavileri değer taşımaktadır. Hastalığın birinci on yılında ortalama bir beşerde görülen hastalık devri sayısı dörttür. Birinci on yılın akabinde, hastalık devirleri ortasında ortalama mühlet yaklaşık 1–2 yıldır. Bozukluk tedavi edilmezse, ortalama bir mani devri birkaç ay sürebilir. Tedavi edilmeyen depresyon periyodunun müddeti ise en az 6 aydır. Hastalık periyotları ortasında birçok kişi olağan duygudurumlarına döner. Bazıları ise çökkün yahut sakin bir duygudurum içerisindedir. Birtakım bireylerin hastalık belirtileri ortasında hiç orta olmazken, bazılarında kısa müddetli ortalar görülebilir. Fakat en çok görülen durum hastalığın birinci yıllarında hastalık periyotları ortasında müddet uzun iken, ilerleyen yıllarda bu müddet giderek kısalma eğilimi gösterir.
İki uçlu bozukluğun muhakkak bir tedavisi yoktur, her hastaya nazaran hekimiyle ortaklaşa olarak bir tedavi programı hazırlanır. Bu tedavi programında ilaç tedavisi yanı sıra ömrün sisteme sokulması, berbat beslenme ve alkol – unsur kullanım alışkanlıklarından uzaklaşma, olumlu düşünme ve davranma marifetlerini geliştirme, gerilimle başa çıkma stratejilerini öğrenme, hastalığın seyri konusunda detaylı bilgiye sahip olma bulunmaktadır. İlaç tedavisi olarak tercih edilen ilaçların başında lityum gelirken, ayrıyeten valproat, karbamazepin üzere antiepileptikler, antipsikotikler kullanılabilmektedir.
İki uçlu bozukluğun tedavisinde hastalık devirlerinin tedavi edilmesi kadar, hastanın tekrar hastalanmasını engellemek ismine hami tedavi de planlanmaktadır.
Hastalara günlük hayatları için birtakım tekliflerde bulunmak gerekebilmektedir:
•Arkadaşlarınız, aile bireyleri yahut eşinizle (şayet varsa) rahatsızlığınızı paylaşın
•Mümkün olduğunca nizamlı uyku uyuyun
•Çok az alkol tüketin yahut hiç tüketmeyin. Uyuşturucudan uzak durun.
•İşte ve meskende geriliminizi azaltın.
•Düzenli beslenin.
•Düzenli idman yapın.
•Nefes idmanları yapın.
•Öfke ve depresyon (çökkünlük) üzere hislerle teker teker başa çıkmayı öğrenin.
Günlük rutinlerinizi belirlemenin size kesinlikle faydası olacaktır. Bu sayede mani yahut depresyon periyotlarını tetikleyen potansiyeli de ortadan kaldırmış olursunuz.
Hastalık devri öncesinde uyarıcı belirtileri fark etmek, erken müdahale açısından epey kıymetlidir. Hastanın arkadaşlarına ve aile bireylerine de bu uyarıcı belirtileri anlatarak, onların da fark etmelerini sağlayabilir.
Bu mevsim geçişlerinde hastaya olabildiğince yakın olmakta fayda vardır. Hastanın uyarıcı belirtilerini yakından takip etmelidir. Bu periyotta hastanın alkol ve başka uyuşturucu unsurlardan uzak durması gereklidir. Kesinlikle uyku tertibini muhafazalı, gece uykusuna itina göstermelidir. Günde sekiz saat uyumak kadar bu uykuyu gece almak da gereklidir. Hasta taşkınlaşmaya başladığı takdirde, süratle yakınlarına ve hekimine ulaşmalıdır. Hastalığın tırmanmasını beklemek hastalığın denetimini çok zorlaştırır. Erken müdahale tedavi karşılığını arttırır. Ayrıyeten yeniden bu mevsimde taşkınlaşma riski nedeniyle kredi kartlarını hastadan uzak tutmak, otomobil anahtarını denetimli vermek, ilgi kurduğu arkadaşlarını takip etmek muhtemel ziyanları maniler.
Bu periyotta uyarıcı belirtiler ortasında:
•Az ahenge yahut uyumama isteği
•Etrafı rahatsız edecek davranışlarda bulunmak
•Çok sayıda niyetin zihinde uçuşması
•Aşırı konuşkanlık
•Kolayca heyecanlanmak yahut huzursuz hissetmek
•Pervasızca para harcamak
•Kilonuzda ve iştahınızda çok seviyede değişiklik bulunmaktadır.
