Türkçe’de iki uçlu duygulanım bozukluğu da denen, daha bilinen ismiyle manik-depresif hastalık, kişinin ruhsal durumunun bir uçtan öbür uca gerçek olağan dışı değişikliğini söz eden psikiyatrik bir hastalıktır. Bu ucun bir tarafında mani öteki tarafında depresyon yer alır. Bu yazıda bu hastalığın manik kısmını gözden geçireceğiz. Memnunluk ve keder hayatın gidişatı içinde faklı heyecanlar ve zorluklar yaşadığımızda hissettiğimiz doğal hislerdir. Lakin bipolar bozuklukta bu hisler çok abartılı olur. Kişinin aile, iş, toplumsal ömrüne ziyan verebilir ya da hukuksal problemlere yol açabilir. Kimi vakit da hastaneye yatarak tedavi olmayı gerektirebilir.
MANİK PERİYODU NASIL TANIRIZ
Manik devir; kabarmış, taşkın ya da çabuk öfkelenilen olağan dışı, farklı bir duygudurum devrinin süreklilik göstermesi ile tanınır. Bu olağan dışı duygudurum periyodu en az 1 hafta sürer.
Manik devirde bipolar bozukluk teşhisini koyabilmek için aşağıdaki belirtilerin en az 3’ü bulunmalıdır:
- Benlik saygısında abartılı artma ya da büyüklük düşünceleri (kişiler kendilerini dünyanın doruğunda hissettiklerinden bahsedebilirler)
- Uyku ihtiyacında azalma.
- Basınçlı konuşma, her zamankinden daha konuşkan olma, husustan mevzuya atlama
- Zihindeki niyetlerin güya birbiriyle yarışıyor üzere gerisi sıra gelmesi
- Dikkat dağınıklığı
- Amaca yönelik etkinliklerde artma.
- Kötü sonuçlar doğurabilecek etkinliklere çok katılma (aşırı para harcama, fikirsizce cinsel teşebbüslerde bulunma ya da gereksiz iş yatırımı yapma) Bu rahatsızlık mesleksel hayatta,toplumsal etkinliklerde ya da diğerleriyle olan alakalarda bozulmaya yol açar. Kişinin kendine yahut diğerine ziyan vermesine pürüz olmak için hastaneye yatışı gerekebilir.
Bipolar bozukluğun en sık görülen tipleri ; bipolar I ve bipolar II dir. Bipolar I; mani ve depresyon döngüleriyle Bipolar II; hipomani ve depresyon döngüleriyle karakterizedir. Hadiselerin % 50-60 ‘ında bir depresyonun çabucak akabinde manik periyot başlar ve depresyon hikayesi olmayan mani hayli azdır. Manik devrin en göze çarpan belirtileri; hastalar başlangıçta toplumsal, sempatik, kendine güvenen, epey konuşkan insanlardır, konuşmalarını kesmek güçtür.
Konuşmaları latifelerle, alakasız hususlarla dolu olabilir. Hastalığın şiddeti arttıkça konuşmalar daha yüksek sesle, süratli, takibi sıkıntı olabilir. Çabuk öfkelenip, saldırgan ve tehditkar hale gelebilirler. Ayartıcı, hiperseksüel olabilirler. Rengarenk göze çarpıcı giyinip, abartılı makyaj yapabilirler.
Fazlaca etkin, öforik hissederler. Birden fazla projeye dahil olup, planlamadan gerekliliği ve olabilirliğini hesaplamadan, büyük paralar harcayabilirler. Çok fazla ve gereksiz alışveriş yapıp borca girebilirler. Bipolar bozukluğu fark etmek için uyku nizamı değişiklikleri bize ipucu olabilir. Mani devrinde uyku müddeti çok azalır. Bireyler 2-3 saat uyku ile kendini dinlenmiş ve enerjik hissederler. Hastalığı tetikleyen nedenlerden biri uyku uyanıklık döngüsündeki bozulmadır. Manik ataktan evvel görülen bu belirti bize atağın geldiğini uyarma açısından kıymetlidir. Hadiselerin %50-60’ında bir depresyonun çabucak akabinde manik periyot başlar. Manik periyodu takiben de ruh halinde bir düşüş yaşanabilir. Hastalar büyük bir ıstırap, üzüntü hissedip, tüm etkinliklere karşı dileklerini kaybederler. Bazen de kendi içlerine çekilip intihar niyetleri geliştirebilirler. Manik ve depresif periyot ortasında duygudurum olağan yahut olağana yakın olabilir.Bu periyotta günlük hayatlarını, işlerini problemsiz devam ettirebilirler.
- Mani ve Hipomani ortasında ne fark vardır?
Mani periyodu; en az 1 hafta süren (hastaneye yatırılmayı gerektirmişse rastgele bir süre) yukarıdaki belirtileri yaşar ve bunun yanı sıra hastalığa psikotik belirtiler de (hallüsünasyonlar, hezeyanlar, paranoya) eşlik edebilir. Hipomani de ise belirtiler 4 gün ya da daha kısa periyodiktir ve hastaneye yatışı gerektirecek kadar ağır değildir. Bu belirtiler kişinin her zamankinden daha fonksiyonel ve üretken olmasına yol açabilir. Güç artışı, konsantrasyonun daha âlâ olması, daha toplumsal olma vb) Hastalığın bu kademesi bazen hastaya cazip gelip, tedaviye devam etme isteğini azaltır.
BİPOLAR BOZUKLUK KİMLERDE GÖRÜLÜR
Bipolar bozukluğun hayat uzunluğu görülme sıklığı % 1-2 dir. Bayan ve erkekler ortasında eşit sıklıkla görülmekle birlikte önemli bipolar bozukluk bayanlarda daha sıktır. Süratli döngülü olarak isimlendirilen yılda dörtten fazla manik atak geçirmekle karakterize bipolar bozukluk tipi yeniden bayanlarda daha fazla görülür. Bipolar bozukluğu olanların birinci derece biyolojik akrabalarında duygudurum bozukluğu genel topluma nazaran daha sık görülür. Kalıtım yoluyla geçebilen bir hastalık olduğu bilinmekte bir arada kesin bir kalıtım sistemi ise tanımlanamamıştır. Genetik yatkınlığı olan bireylerde gerilim, önemli hayat travmaları, uyarıcı ilaç ve unsurlar, uykusuzluk hastalığın açığa çıkışını tetikleyebilir. Hiçbir laboratuvar bulgusu bipolar hastalık yahut manik-hipomanik devir için teşhis koydurucu değildir. Tek bir mani periyodu olan kişilerin %90’ından fazlasında yenileyen duygudurum periyodu olur. Bipolar bozukluk sıklığı gelir seviyesi yüksek olan ülkelerde, gelir seviyesi düşük olan ülkelere nazaran daha yaygındır. Ayrılmış, boşanmış ya da dul kalmış şahıslarda, evli ya da hiç evlenmemiş şahıslara nazaran daha sık görülür. Ortalama başlangıç yaşı hem bayan hem erkekler için 20 li yaşlar civarıdır. Bipolar I bozukluk (mani ve depresyon atakları ile giden tip) genelde tekrarlayıcıdır. Tek bir manik devir geçirenlerin büyük bir kısmı sonrasında yine depresif yahut manik periyot geçirebilir. Zorlayıcı ömür olayları, uyku-uyanıklık nizamındaki değişiklikler, alkol yada psikoaktif unsurların kullanımı hastalığın gidişatını tesirler, güzelleşme sürecini bozar ve uzatır.
YENİ BİR ATAK ÖNLENEBİLİR Mİ ?
Bipolar bozukluğun bir kısmının mevsimsel özelliği olmakla birlikte; örneğin bahar ayları ile başlayan manik periyotlar üzere, ekseriyetle yeni bir atağın ne vakit başlayacağı varsayım edilemez. Bununla birlikte akut atakların ortaya çıkışını azaltmak için birtakım tedbirler alınabilir. Hastalığı benimseyip sistemli bir ömür usulü sürdürmek, gerilimden kaçınmak, alkol ve psikoaktif unsurlardan uzak durmak, uyku sistemine ve mühletine dikkat etmek, önerilen tedaviyi doz atlamadan takip etmek v.b.
TEDAVİ
Tedavinin akut ve esirgeyici tedavi olmak üzere iki kısmı vardır. Hastalık belirtilerinin ağır olduğu akut devirde, bu belirtileri denetim altına almak ve süratle yatıştırmak hedeflenir. Bu periyotta bazen hastaneye yatış da gerekebilir.Koruyucu tedavide ise, hastalığının tekrarlamasını engelleme hedeflenir. Bipolar bozukluğun tedavisinde 3 küme ilacın yeri vardır. Bunlar; duygudurum düzenleyicileri, antipsikotikler ve antidepressanlardır. Eğitim ve psikoterapi de hastalığın tedavisinde ve tekrarların önlenmesinde kıymetlidir.
