İki uçlu mizaç bozukluğu, iki uçlu his durum bozukluğu ya da manik- depresif bozukluk isimleri ile de anılmaktadır. Tekrarlayıcı depresif, manik yahut mikst (karma) ataklarla seyreden ve bu periyotlar dışında hastaların büsbütün olağan olduğu bir psikiyatrik hastalıktır. Hastalığın bir tarafında mani (taşkınlık), öbür tarafında depresyon (çökkünlük) vardır. Bireyin his durumunda, gücünde ve işlevselliğinde alışık olmadık seviyede dalgalanmalara neden olabilir.
Bipolar bozukluk farklı hastalık tabloları ile ortaya çıkabilir. Bunlar; mani, hipomani, depresyon ve karma devirlerdir. Her birinin kendine ilişkin belirtileri mevcuttur.
Mani devri: Çok hareketli, enerjik, konuşkan, umursamaz, riskli davranışlara eğilimin arttığı bir devridir. Bu devirde ağır alışveriş isteği yahut dürtüsellik oluşabilir. Hastanın çok sevinçli ve coşkulu olduğu bir devirdir. Kişinin özgüveni çok artmıştır. Niyetler zihninde yarışıyordur, her şeyi yapabileceğini düşünür, çok az uyur fakat yorgun hissetmez, odaklanamaz, çok konuşur, müzik söyler, çok para harcar, cinsel ilgi ve isteği artar, kolay öfkelenir.
Hipomani dönemi: Hipomani, maninin daha az şiddetli halidir. Hipomani devrindeki şahıslar enerjik, üretken, memnun hissederler ancak birebir vakitte günlük ömürlerini sürdürürler ve gerçeklikle bağlarını koparmazlar. Bu halin olağan dışı olma durumu, kişinin kendisi tarafından ve etrafındakilerce fark edilmeyebilir fakat hipomani durumu ekseriyetle toplumsal alakalarını, iş hayatını bozan makûs kararlarla sonuçlanabilir. Hipomaniyi çoğunlukla manik ya da depresif periyot takip eder.
Depresyon dönemi: Mani periyodunun tam zıddıdır. Kişinin özgüveni çok düşmüştür, umutsuz, mutsuz, karamsar, bedelsiz hisseder, zevk alamaz, suçluluk ve pişmanlık hisleri, vefat ve intihar fikirleri ağırdır. Sonluluk, baş karışıklığı, öfke, kapana kısılma hissi ortaya çıkar. Bu bir evvelkine büsbütün zıt olan ruh hali depresyon olarak tanımlanır.
Karma devir: Bipolar bozukluk, hem mani ya da hipomani, hem de depresyon belirtilerinin birlikte görüldüğü ve ‘karma dönem’ (mixed episode) denilen formda de kendini gösterebilir. Bu periyotta, depresyonla birlikte ani öfkelenmeler, sonluluk, telaş, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı ve fikir karmaşası görülür. Yüksek güç ve beraberinde çökkün his durumun bir arada seyrettiği karma periyotta intihar riski yüksektir.
Bipolar bozukluk toplumda %1-2 oranında görülmektedir. Çoklukla 20-25 yaşlarında başlayan hastalık, bayan ve erkekler ortasında eşit oranda görülür. Küçük bir küme hastada ise 50’li yaşlar üzere daha ileri yaşlarda başlar. Etyolojik nedenler ortasında genetik ve nörotransmitter sistemdeki değişiklikler kıymetlidir. Ömür içindeki stresörler (ölüm, göç, iş kaybı gibi) hastalığı tetikleyebilir. Farklı yaşayan ve boşanmış şahıslarda daha sık izlenir.
Ailede hastalık hikayesi riski artırır ve daha erken yaşta başlangıç ile bağlantılıdır. Bipolar bozuklukta çoklu gen transferinden kelam edilmektedir.
Bipolar bozukluk mevsim geçişlerinden etkilenir. Hastaların ¼’ü yılın makul aylarında hastalanma eğilimi gösterir. İlkbahar-yaz aylarında manik atak, sonbahar-kış aylarında depresif atak ortaya çıkabilir.
Tedavi
Tedavide, ilaç tedavisi (antipsikotikler, duygudurum düzenleyicileri) en kıymetli yeri kaplar. Atak tedavi edildikten sonra, kesinlikle kollayıcı tedavi uygulanmalıdır. Hastalığın birinci yıllarında ataklar ortasındaki müddet uzun iken, bilhassa gereğince tedavi edilmeyen olgularda ataklar ortasındaki müddet kısalma eğilimi gösterir.
Akut periyotta tedavi emelleri manik alevlenmeyi yatıştırmak, davranış denetimi sağlamak, uykuyu düzenlemek, epizodu sonlandırmaktır.
İdame tedavi emelleri ise atak tekrarlarını önlemek, depresyona kaymayı engellemek, sağlıklı ruhsal hayatı sürdürmektir.
İlaç tedavisinin yanında, hastalıkla ilgili detaylı bilgilenme, nizamlı yaşama, gerilimle baş etme, alkol-madde kullanımından uzaklaşma bahislerinde danışmanlık vermek değerlidir. Gece uykusunun kıymeti vurgulanmalı; uykudaki bozulmanın atağın habercisi olduğu kadar atağı da tetikleyebileceği belirtilmelidir.
Atak öncesinde, uyarıcı belirtileri fark etmek, erken teşhis ve tedavi açısından çok kıymetlidir. Hastalık, hasta ve yakınları tarafından ne kadar yeterli bilinirse, uyarıcı belirtiler de o kadar süratli fark edilir.