Önceleri manik depresif bozukluk yahut manik depresyon ismiyle bilinen bipolar bozukluk, tıpkı şeker yahut kalp hastalığı üzere tıbbî bir hastalıktır. Kişinin beynini, hasebiyle da his durumunu tesirler, riskli davranışlar nedeniyle alakalara ve mesleğe ziyan verir ve tedavi edilmediğinde intihara neden olabilir. Bipolar bozukluk, maniden depresyona kadar uzanan ruh halindeki çok değişiklikler olarak tanımlanır. Dramatik ruh hali değişimleriyle birlikte, bipolar bozukluğu olan hastaların fikirlerinde bozukluklar da olabilir. Kişinin algılarında çarpıklıklar ve toplumsal işlevselliğinde azalmalar görülebilir.
“Manik” terimi çok hareketli, enerjik, konuşkan, umursamaz, güçlü öforik (neşe) bir periyodu tanımlar. Mani periyodunda kişinin fizikî aktivitelerinde ve konuşmalarında artış, uyku gereksiniminde azalma, dikkat dağınıklığı, ağır duygulanım, uçuşan kanılar, güçte artma, vurgulu konuşma, her şeyi başarabileceği inancı, engellendiği vakit çabuk öfkelenme ve telaş gözlemlenebilir. Mani çok ağır ise halüsinasyonlar (özel güçler, sesler, parlayan renkler, ışıklar vs.) da görülebilir. Sonra, apansızın bu yükseklerde uçan ruh hali karanlık bir ruh haline dönüşebilir, yani depresyon devri başlar. Bu devirde keder, kendini boşlukta hissetme, ümitsizlik, ilgi azalması, zevk alamama, iştahta artma ya da azalma, hatırlama ve karar vermede zorluk, çok kilo alma ya da çok kilo verme, uykusuzluk ya da çok uykululuk, hareketlerde yavaşlama, ajitasyon (huzursuz halde dolaşma), değersizlik ve suçluluk hisleri, odaklanmada zorlanma, mevt kanıları üzere durumlar gözlenir. Bu bir evvelkine büsbütün zıt olan ruh hali “depresyon” olarak tanımlanır. Mani ve depresyon periyodunun yanında bir de “hipomani” devri vardır. Bu devirde manide görülen belirtiler mevcuttur lakin bu belirtilerin görülme mühleti daha kısadır ve kişinin genel fonksiyonelliği çok fazla etkilenmez.
Bu yükselmeler ve alçalmalar her beşerde değişiklik gösterdiğinden, bipolar bozukluk teşhis edilmesi güç olan bir rahatsızlıktır. Ruh hali değişiklikleri çok hafifçe çok fazlaya kadar yayılır ve dakikalardan saatlere kadar uzanan bir vakit diliminde basamaklı yahut apansız gerçekleşebilir. Kimi insanlarda ise mani yahut depresyon haftalarca, aylarca hatta yıllarca sürebilir. Bu ruh hali oynamaları ortasında, bipolar bozukluğu olan kişi uzun bir periyot boyunca olağan ruh hali de sergileyebilir. Bipolar bozuklukta her vakit dramatik ruh hali değişiklikleri görülmez, esasen birçok insan bunlarla rahatça başa çıkar. Kişi manik devirlerde çok yaratıcı olabilir, bu yüzden işlerin mükemmel gittiğini bile düşünür. Mani artarak kötüleştikçe, tehlike ortaya çıkar. Değişiklik çok dramatik olabilir ve felaketle sonuçlanabilir. Kişi umursamaz davranışlarda bulunabilir, çok para harcayabilir, rastgele cinsi münasebette bulunabildiğinden cinsel açıdan riskler oluşabilir. Depresif devirler de birebir derecede tehlike taşıyabilir ve kişi daima intiharı düşünebilir.
BİPOLAR BOZUKLUĞUN TÜRLERİ
Bipolar I Bozukluğu: En az bir mani periyodu vardır. Bu mani periyodunun öncesinde ya da sonrasında depresyon periyodu olabilir.
Bipolar II Bozukluğu: Mani devri yoktur. En az bir hipomani devri ve en az bir depresyon periyodu vardır. Depresyon ağırdır ve iş gücü kaybı çok uzun periyodiktir.
Siklotimi Bozukluğu: Hipomani ve depresyon belirtileri vardır lakin devir biçiminde değildirler (kısa müddetli dalgalanmalar olarak görülürler). Depresyon hafiftir. Bu hastalık kişilik yapısı zannedilebilir.
Bipolar bozukluk çoklukla 15-24 yaş ortasında görülür ve hayat boyunca sürer. Çocuklarda ve 65 yaş üstünde nadiren yeni teşhis edilmiş mani görülür. Belirtilerin şiddeti bipolar bozukluğu olanlarda değişiklik gösterir. Kimilerinde birkaç belirti varken, başkalarında çalışma ve olağan bir hayat sürme kabiliyetlerini bozan birçok belirti olur.
Daha önemli bir formu olan bipolar I bozukluğu olanların yaklaşık %90’ı en azından bir kere psikiyatrik hastaneye yatırılmıştır.
Bipolar bozukluğu olan üç şahıstan ikisi hayatları boyunca iki sefer yahut daha fazla hastaneye yatırılmıştır.
Mani hali çok ağır olan hastalar ekseriyetle riskli davranışlardan ve intihar kanısından uzaklaştırılmak için hastaneye yatırılır.
Tedavi edilmediği takdirde bipolar bozukluğun nüksetme oranı yüksektir.
Bipolar bozukluğu olanların aileleri için de durum muadil bir zorluk yaratır. Bu, aileler tarafından kabul edilmesi en sıkıntı olan ruhsal hastalıktır. Örneğin, aileler şizofreniyi daha kolay kabul eder, bunun bir hastalık olduğunu anlarlar. Ama kişi çok üretkenken, aniden mantıksız ve saçma sapan davranmaya başladığında, bu durum ailede daha büyük bir hasara yol açar. Bu durumda yapılacak en güzel hareket bir psikiyatriste görünmektir. İster bipolar bozukluk, ister öbür bir ruh hali ile ilgili bir sorun olsun, tedavi her vakit mevcuttur. Değerli olan sorunu fark etmeniz ve yardım aramanızdır. Unutulmamalıdır ki “sağlam baş yastık istemez”.
Sebebi
Öbür ruh hali bozuklukları üzere, bipolar bozukluğa neden olan şey de tam olarak bilinmemektedir. Lakin bipolar bozukluk ailelerde kuşaklar uzunluğu görülme eğilimi göstermektedir ve bipolar bozukluğun birçok olayda kalıtım yoluyla geçtiği düşünülmektedir. Bipolar bozukluğu olan bireylerin üçte ikiden fazlasının bipolar bozukluğu yahut depresyonu olan en az bir yakın akrabası vardır. Bu da genetik faktörlerin değerli olduğunu düşündürmektedir. Ama yeniden de, bu hastalığa sâhip bireylerin çocuklarında hangi oranda görüleceği bilinmemektedir. Sorumlu olan genler şimdi tam olarak tespit edilememiştir, lakin çalışmalar bütün süratiyle devam etmektedir ve bu çalışmaların sonucunda bipolar bozukluk için daha düzgün ilaçların tasarlanacağı ve muhtemelen gen tedavisine (yani, genetik bilgilerin beden fonksiyonlarını denetim etme biçimini değiştiren tedavilere) katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Ayrıyeten tedavi edilmemiş bir duygudurum bozukluğu hastası, kendini ilaçla yahut unsur ile rahatlatmaya ve uykuya dalmaya çalışırken basitçe bağımlı olabilir. Bu bireylere salt alkol ve unsur bağımlılığı tedavisi uygulanması kâfi değildir. Altta yatan bipolar bozukluğunun tedavisi ve korunması uygundur.
Tedavisi
İlaç tedavisinin yanında başa çıkma maharetlerini arttırmak hedefiyle destekleyici bilişsel davranışçı terapi uygulanır. Kişinin ailesine de psikoeğitim verilmelidir.
UZM DR ZEYNEP PINAR
