Bu terapinin dayandığı bilişsel-davranışçı kurama nazaran, hastanın meseleleri ve hastalık belirtileri, geçmiş
hayat tecrübeleriyle nedensel ilgi içinde olan bozulmuş niyetler, hisler ve davranışlarla
alakalıdır.
Bilişsel süreçler insanın dış dünyayı; etrafında olup biten olayları, kendi ömrünü ve ilişkilerini
anlamasını sağlar. Bilişsel yapı bu yanıyla kişinin dış dünyayı gözlemlemekte ve değerlendirmekte
kullandığı öznel bir süzgeçe benzetilebilir. Kişi dünyayı yani etrafındaki şahısları, olayları, durumları
algılar ve akabinde bunlara mana verir ve yorumlar yapar. İnsanın dünyaya bakış usulünü ve yorumlarını
belirleyen bilişsel yapıda yer alan temel sayıltı ve inançlar çarpık yahut fonksiyonel olarak bozuk olduğunda
kişi meseleler yaşamaya başlar. Buna nazaran insanların yaşadıkları problemler geniş ölçüde gerçekliğin yanlış
sayıltılar ve değerlendirmeler sonucunda çarpıtılmasına bağlıdır. Yani şahısları rahatsız eden duygusal
zahmetler direkt olayların ve yaşananların kendisinden değil bunların algılanma ve değerlendirilme
biçiminden kaynaklanır. Bilişsel terapi işte bu sorun doğuran anlamlandırma ve yorumlama biçimlerinin
yerine daha gerçeklikle daha uyumlu ve fonksiyonel olanları göstermeye çalışır.
Bilişsel kurama nazaran hastalık belirtileri, fonksiyonel olmayan bilişler sonucu ortaya çıkar. Bu kurama nazaran,
tıpkı vakitte hastalık belirtisi de olan sıkıntılı davranışlar (örneğin, çok sık el yıkama) engellenirse ve
bu davranışlar ile ilgili fonksiyonel olmayan (yanlış) inançlar değiştirilirse hastanın belirtileri ortadan
kalkacaktır. Bu nedenle, seanslarda niyet ve hislerin güzelleştirilmesine çalışılırken seanslar
ortasındaki müddetlerde hastadan kimi uygulamalar (ev ödevleri) yapması, sıkıntılı davranışları yapmaması
istenir.
Bilişsel davranışçı terapide sıkıntılı niyetler ve inançlar terapi sürecinde olumlu yönde
değiştirilebilirse olumsuz his ve davranışlarında düzeleceğine inanılır. Ayrıyeten özgül fobi tedavisinde
olduğu üzere birtakım problemlerde “davranışçı” teknikler bilhassa tesirlidir. Örneğin, bireyi, korkulan durum ya da
obje ile evre etap karşılaştırarak bu obje ya da duruma karşı duyarsızlaşmasını, artık kaygı
yansısı oluşturmamasını sağlamak üzere.
Bilişsel-davranışçı psikoterapi, telaş bozuklukları (panik bozukluk, toplumsal fobi, özgül fobi, travma sonrası
gerilim bozukluğu, sıhhat anksiyetesi), obsesif kompulsif bozukluk, depresif bozukluk ve cinsel işlev
bozukluklarının tedavisinde epeyce faydalıdır. Bunların dışında kullanıldığı öbür durumlardan kimileri,
hipokondriyazis (hastalık hastalığı), imtihan telaşı, yeme bozuklukları/obezite, sigara bağımlılığı,
internet/bilgisayar bağımlılığı, kumar bağımlılığı üzere sıkıntılardır.
