İnsan, temelde bir sistemler bütünü. Bu sistemlerin bir kısmı şuurlu denetimimiz ile fonksiyon görmekte, bir kısmı da biz hiç farkında olmadan büsbütün otonom bir halde çalışmakta. Kimileri doğumda tam gelişmiş iken kıymetli bir kısmı da doğumda tam gelişmemiş olup vakit içinde gelişmekte ve farklılaşmakta. Bu gelişme sürecinde dış etraf ve maruz kalınan uyaranlar bilhassa belirleyici olmakta. Yani insan, donanımda var olan potansiyelleri vakit içinde eklenen yazılımlarla işleyen sistemlerden oluşmakta.
Canlılığını sürdürebilmesi için elzem olan teneffüs, deveran, sindirim ve boşaltım sistemleri ile donanımlı olarak dünyaya gelen insan yavrusunun birinci ve en değerli misyonu hayatta kalabilmek. Hayatta kalabilmek için bir diğerine, kendinden güçlü ve akıllı bir bireye muhtaç. Doğunca çabucak yanında olabilme ihtimali en yüksek olan kişi ise annesi. Böylelikle birinci sefer anne ile etkinleşen ve hayat uzunluğu da sürecek olan bağlanma sistemi devreye girmekte. Bağlanma figürü olan kişi, gereksinim duyulduğunda sığınılan korunaklı bir liman, gerektiğinde dış dünyaya açılan inançlı bir üs olmakta.
Hayatta kalabilmeye ve temel gereksinimlerin karşılanmasına yönelik olan bağlanma sisteminin devreye girmesi, güvenlik ve bakımın sağlanması sonrasında sıra, bir sonraki basamağa gelmekte. Daha özerk olmak, gelişmek ve büyümek için dış dünyayı keşfetmek. Gerektiğinde dönebileceği annenin inançlı kollarından yavaş yavaş uzaklaşmakta ve dünyayı tanımaya başlamakta artık çocuk. Bu birinci çocukluk yıllarında; dokunma, görme ve işitmeyi sağlayan sistemler daha ön planda ve daha gelişmeye açık. Beyinde de bu uyaranları alan, kıymetlendiren ve tanıyan bölgeler daha faal, daha gelişmiş. Bu nedenle de bilhassa birinci çocukluk yıllarında tensel temas, sesli ve görsel uyaranlarla sevginin iletilmesi, yani hissetmek ve hissettirmek, sağlıklı ve inançlı bir gelişimin harcını oluşturmakta.
Öte yandan, dış dünyayı keşfe çıkmak otonomi ve gelişmeye katkı sağlasa da tehlikelerle müsabaka riskini de beraberinde getirmekte. Hayatta kalmak ve canlılığı sürdürmek yeniden en birincil misyon elbette, hasebiyle bu sırada tehlikelere de hazır olmak gerek. Gerektiğinde korunaklı limana dönülse de hayatta kalmanın talihe bırakılmayacağı açık. İşte bu nedenle dış dünyada keşifler başlarken vücutta de tehlike anında çabucak reaksiyon verilmesini sağlayan bir tehdit-alarm sistemi çok erken çocuklukta devreye girmekte. Bu alarm sistemi, tehdit olabilirliğine dair en ufak bir sinyal olduğunda çabucak devreye girmekte. Düşünmek için bir vakit olmadığından ve derhal reaksiyon verilmesi gerektiğinden, bu sistem şuurlu denetim merkezlerine müracaattan çalışmakta. Bu nedenle de tehdit algılanan durumlarda daha ani yansılar verilmekte ve bu reaksiyonlarda de mantıktan fazla savunma ve korunma yansısı ön plana çıkmakta. Nelerin olup bittiği ve sonuçları da lakin olay bitince fark edilmekte. Bilhassa erken çocukluk periyodunda ve tehlike durumlarında bu korku-alarm sistemi vücudu pek çok tehlikeden korumakta. Bununla birlikte tehdit sinyalleri küçük düşme, aşağılanma, kıymetsiz hissetme üzere ağır duygusal acının hissedildiği durumlarda da beyinde korku-tehdit-alarm sistemini uyarmakta ve kişinin ani reaksiyonları vakit zaman sonradan kendisini de üzecek durumlara yol açabilmekte. Bu sistem beyinde daha ileri yaşlarda gelişmeye başlayan mantık sistemlerine nazaran daha süratli gelişmekte ve bu yüzden bilhassa ağır duygusal çalkantıların olduğu gençlik devrinde daha sık meseleler yaşanmasına sebep olmakta.
Güvende ve daha bağımsız bir birey olarak dış dünyayı tanıma sürecinde bir sonraki kademe; öteki beşerlerle bağlantı kurma muhtaçlığı. Bu doğrultuda birey yakın bağlantılara yönelmekte, bu süreçte kendi muhtaçlıklarının karşılanması yanında diğerlerine yardım edebilmeyi de öğrenmekte. Bu yönelme bilhassa kıymetli vazifelerden biri olan çeşidin devamına da hizmet etmekte ve vücutta de buna uyumlu olarak üreme sistemleri olgunlaşmakta.
Daha özerk bir birey olmak ve yakın bağlara yönelmek beraberinde seçimleri ve buna uygun aksiyonların devreye girmesini getirmekte. Bu seçimleri ve aksiyonları bireyin kendisi ve etrafına en uygun formda yapabilmesi için devreye giren sistem ise, merkezi beynin üst ön kısmında olan, denetim ve karar sistemi. Bu sistem, çocukluk devrinde çok az gelişmiş olup ergenlikten sonra daha süratli biçimde olmakla birlikte, 24-25 yaşına kadar gelişmesini sürdüren bir ana kumanda sistemi. Bu sistem olağan koşullarda hayati fonksiyonları sağlayan otonom sistemlerin dışındaki tüm sistemlerin denetimini ve uyumunu sağlamakta. Acil durumlarda korku-alarm sistemi kısa müddetliğine daha ön plana çıkmakla birlikte, tehlike geçince yeniden ana kumanda sistemi his, niyet ve istemli davranışlarımızı yönlendirmekte. Bu sistem hayattaki mana arayışını yönlendiren, buna uygun tercihler yapmayı sağlayan ve bu doğrultuda uygun hareketleri planlayan, organize eden ve harekete sevk eden bir kumanda merkezi olarak fonksiyon görmekte. Bu fonksiyonları yaparken de donanımda var olan potansiyel ve bilhassa çocukluk devrinde en yüklü olarak formatlanan yazılımı kullanmakta. Böylelikle bireye özgün bir kişilik ortaya çıkmakta.
Topluluk önünde, bir iş müracaatında, imtihan kapısında, hastane koridorlarında, ayrılık anlarında, kavuşma anlarında, değişimlerin arifesinde üst karar-kumanda merkezi öbür sistemlerden gelen bilgileri de kıymetlendirerek şuurlu bir halde duruma mana vermeye ve ne yapacağına karar vermeye çalışırken; otonom çalışan sistemler de bunlara ahenk sağlamaya çalışmakta. Her organ adeta bir eyalet ve bu organların çabucak içinde bulunan otonom ganglionlar da eyalet liderleri üzere hareket etmekte. Bu eyalet liderleri organ seviyesinde gerekli süreçleri yapmakta, ana kumanda sistemini, yapması gereken temel fonksiyonlarına ortam sağlamak üzere, her şeyden haberdar etmemekte. Bir örnekle, bir insanın bahçede gül toplarken gerçekleştirdiği tüm aksiyonlar şuurlu olarak yürütülseydi, yalnızca bir gün bu hareket süreçlerini takip etmekle tükenirdi. Şöyle ki; gülden göze gelen ışık kümeleri, o esnada kulağa gelen sesler, gülün kokusu, elimize temasının verdiği his bunların hepsi farklı ve birbirinden haberdar sistemleri harekete geçirmekte. Örneğin gülün kokusu, evvel burun kökü ile beyin kavşağında koku sonuna ilişkin olan ve uçları soğan kökleri üzere beyinden buruna yanlışsız sarkan uzantıları uyarmakta. Bu ihtar ile koku yollarında ağırlaşan hücreler ortasında bir irtibat başlamakta. Bu irtibatla hücre içine giren hususlar hücrenin elektriksel yükünü değiştirmekte böylelikle kimyasal olarak başlayan tesir elektriksel tesire dönüşüp ilgili hudutları uyarmakta, bu hudutlar de etkiledikleri alanda ilgili beyin bölgelerini haberdar etmekte. Koku dış uzayla kendi uzayımız ortasındaki en mükemmel ve en gerekli bilgi akışını sağlayan, sürdüren ve denetleyen kablosuz bir irtibat sistemi üzere çalışmakta. Bu bağlantı ağı, besin seçimi, eş seçimi ve iş seçimi ve hatta yerleşilecek alan seçimini bile etkileyebilmekte. Sonuçta görülen, işitilen, tadılan, dokunulan, koklanılan her bir obje ile ya derin bağlantı kurulmakta ya karşılık verilmemekte ya da ona karşı hal alınmakta. Bunlardan bilhassa yanıt verilmeyenler ya artık alışılanlar yada üst kontrol-karar merkezince artık umursanmayanlar olmakta ve birçok defa bu girdi- çıktıların şuurlu olarak farkına varılmamakta.
Bazen de bu sistemler ya kendi içlerinde ya sistemler ortasında beklendiği biçimde uyumlu çalışmamakta ve bunun sonucunda bedensel hastalıklar diye isimlendirilen şeker hastalığı, kalp hastalığı, kanser üzere hastalıklar ya da ruhsal hastalıklar olarak isimlendirilen depresyon, şizofreni üzere hastalıklar ortaya çıkabilmekte.
Özetle, gelişim sürecinde iz bırakan her şey bu sistemlerde mikro ve makro seviyede depolanmakta ve yazılımın kodlarını oluşturmakta. Sevilen birisiyle birlikteyken hissedilen koku, sesler, manzaralar ya da canı yandığında orada olanlar, düzgün hissettirenler, makûs hissettirenler, kokuları, renkleri, görünümleri, tatları hepsi derlenmekte toparlanmakta ve bilgiye dönüştürülmekte. Bu biçimde yaşanılanların sonraki yaşanılacaklara rehber olması sağlanmakta. Hedef, mümkün olduğunca yeterli ve makûs için ön işaretleri bulmak ve canlılığın devamı ve sonra gelen gayelere ulaşmak için inançlı ve korunaklı bir yer hazırlamak. Bu tabanın temelleri birinci bağlanma figürüyle başlayan ilgi ile atılmakta, sonraki bağlar ve yaşanılanlarla bir biçime bürünmekte. Elbette her bireyin donanımı kalıtım ve anne karnında oluşum süreçlerinden etkilenmekte. Bu donanımın potansiyeli her bireye nazaran de farklılık arz etmekte. Hassasiyetleri ve dirençleri barındırmakta. Bunları daha güçlü ya da daha hassas yapan ise yaşanılanlar, yaşanılanların hafızada bıraktığı izler kısaca sonradan eklenen yazılım. Bu yazılım bilhassa birinci çocukluk yıllarında daha çok hissetme yoluyla, sonra öğrenme ile daha ileriki yaşlarda da anlamlandırma ile şekilleniyor. Davranışları, hisleri, fikirleri etkiliyor. Daha inançlı bağlanma tabanında yaşanılan olumlu çocukluk yılları ve sonrasında maruz kalınan olumlu uyaranlar daha uyumlu ve huzurlu olmayı sağlarken; ihmal ya da acı veren yaşantılar daha inançsız bağlanma tabanında daha sıkıntı bir ahenk sürecine temel oluşturabilmekte. Bu tesirler bazen şeker hastalığı, kalp hastalığı, tansiyon yüksekliği üzere hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırmakta bazen de depresyon, tasa, niyet bozukluklarının olduğu hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırmakta. Uygun haber bunların daha uyumlu bir yaşantı için onarılabilir olması.
Sonuç olarak tüm bu etkileşimler, hastalıkları ortaya çıkaran sistemleri bilme, manaya ve onarma sürecinde, yalnızca bir sistemi değil sistemlerden oluşan ağı ele almamızı gerekli kılmakta. Bu doğrultuda, hastalarımıza ve yakınlarına daha çok yardımcı olmak için; hastalıkların oluşumuna, ortaya çıkmasına, alevlenmesine tesiri olabilecek tüm sistemleri, vücut ve ruh diye ayrıştırmadan, donanım potansiyelleri ve yazılım kodları ile, görünen ve ötesiyle bir bütün olarak kıymetlendirmekte ve anlamaya çalışmaktayız.
