Toplumumuzda anne ruh sıhhatinin ehemmiyeti biliniyor mu? Türkiye’de annelerin ruh sıhhatleri ile ilgili istatistiki bilgileri öğrenebilir miyiz?
Ülkemizde anne sıhhatine bilhassa son 10-15 yılda büyük ehemmiyet verildiğini ve bu mevzuda değerli iyileştirmeler yapıldığını memnuniyetle görmekteyiz. Ne yazık ki annelerde ortaya çıkan ruhsal sorunların uygunlaştırılması konusunda şimdi gereğince ilerleme sağlanmış değil. Umuyoruz ki, bu mevzunun değeri daha çok anlaşıldıkça, sıhhat otoritelerimiz tarafından ruhsal hastalıkların önlenmesi ve tedavisi konusunda da kayda paha iyileştirmeler yapılacaktır.
Ülkemizde, dünyanın öteki bölgelerinde olduğu üzere, ortalama her 5 bayandan 1’ i gebelik ve doğum sonrası periyotta ortaya çıkan bir ruh sıhhati sorunu yaşamaktadır.Ülkemizde 1 yılda 133.000 ila 270.000 annenin doğum sonrası depresyon ya da anksiyete bozukluğu yaşadığı kestirim edilmektedir. Tekrar tedavi edilmemiş depresyona bağlı anne vefatları de keder verici durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Oysaki tüm bunlar tedavi edilebilir hastalıklar olup üstte bahsedilenler büsbütün önlenebilir sonuçlardır. Maalesef gebelik ya da doğum sonrası 1 yıl içerisinde ruhsal hastalığı olan her 10 anneden 7’si tedavi alamamaktadır. Bu şahıslar çoğunlukla yaşadıkları durumun bir hastalık olduğunu bilememekte ve teşhis konulamamakta yahut bazen de gereksinimleri olan yardımdan alıkoyan eleştirilme yada suçlanma korkusu ya da önerilecek ilacın bebeğe ziyan vereceğini düşünmeleri nedeniyle tedavi için başvurmamaktadırlar.
Anne ruh sıhhatini etkileyen faktörler neler?
Annenin içinde bulunduğu etrafın özellikleri, gebelik ve doğum sonrası devirde gereksinimi olan dayanağı alabileceği kaynaklar ve şahısların niteliği, bunların yanı sıra annenin bedensel sıhhati ve gebeliğin seyri de anne ruh sıhhatini etkileyen faktörlerdir. İçinde bulunulan etraftaki fizikî ve ekonomik şartlar, kişilerarası bağların niteliği ruh sıhhati açısından her vakit değerli olmakla bir arada anneliğin getirdiği muhtaçlıklar, roller, sorumluluklar bu faktörleri daha da tesirli hale getirmektedir. Örneğin ekonomik zahmetlere bağlı olarak gereğince beslenemeyen ve gebelik takiplerini yaptıramayan bir annenin hem gebelikle bağlantılı problemler yaşaması hem de bu badireler nedeniyle ruh sıhhatinin etkilenmesi beklenebilir bir durumdur. Yeniden annenin gebelik sırasında şeker hastalığı yada kansızlık üzere bir hastalık yaşıyor olması hem bu hastalıklara bağlı ruhsal sorunlara hem de ortaya çıkardığı riskler hasebiyle ruhsal sorunlara yol açabilir. Ayrıyeten gebelikte çok bulantı-kusma, düşük tehdidi, erken doğum riski üzere durumlar da annenin ruhsal durumunu olumsuz etkileyen bedensel faktörlerdir. Anneliğin getirdiği farklılıklar bazen zorlayıcı olabilmekte ve bunların üstesinden gelmede anne yakın etrafındaki bireylerden takviye alma gereksinimi hissedebilmektedir. Bazen yakın etrafında pek çok insan olsa da bu şahıslar annenin gereksinimi olan dayanağı anlayamamakta yada bazen takviye olduklarını düşünerek zahmetleri artırabilmekte ve bu durumlar annenin ruhsal sıhhatinin bozulmasına katkıda bulunabilmektedir. Olağan bir de doğum sonrası uykusuzluk, yorgunluk üzere faktörler de anne ruh sıhhatine olumsuz tesiri olabilecek değerli başlıklar içinde yer almaktadır.
Annenin ruh sıhhati ile ilgili yolunda gitmeyen, yardım gerektiğini gösteren işaretler nelerdir?
Genellikle doğumdan sonra üçüncü günde başlayan ‘Bebek hüznü‘ süreksiz ruhsal bir durumdur. Ani ruh hali değişikliği (çok memnun iken apansızın çok üzgün hissetme), hiçbir besbelli neden yokken ağlama, sabırsız, alışılmadık hudutlu, huzursuz, telaşlı, yalnız ve üzgün hissetmek annelik hüznünün belirtileri ortasındadır. Bu belirtiler doğumdan sonra yalnızca bir kaç saat ya da 1-2 hafta sürer ve tesirli bir dayanak ile çözülür. Lakin, bu hisler ve hisler devam ediyor, bir annenin günlük hayatını makus etkiliyor ve anne her zamanki günlük işleri sürdürmesinde zorlanıyorsa, o vakit ruh sıhhati ile ilgili yolunda gitmeyen depresyon üzere bir durum akla gelmelidir.
Bazen de ruhsal hastalıklar kendini içe kapanma, çok az konuşma, bebeği ile ilgilenmeme yada çok bir formda bebeğin sıhhati konusunda kaygı ederek tabip hekim dolaşma, gerçek dışı kanılar, alışılmadık garip davranışlar, konuşmalar formunda gösterebilir. Bu durumlar daha ağır bir ruhsal hastalığa işaret olabilir ve vakit geçirilmeden tedavi yapılmalıdır.
Depresyon derecesinde olmasa da kendini âlâ hissetmeyen anne daha yeterli hissetmek için neler yapmalı? Mutsuz, yetersiz, öfkeli hisseden anneler için tahlil teklifleri neler?
Anneler vakit zaman kendilerini mutsuz, yetersiz ve öfkeli hissedebilir. Bu yeni duruma alışmaya çalışan bir kişi için epeyce beklenebilir bir durumdur. Annenin işlerini ve eski ilgilerini engelleyecek seviyede olmadığında ve 2 haftadan daha uzun sürmediği durumlarda bir hastalık olarak nitelendirilemez. Lakin tekrar de kimi durumlarda bu belirtiler gitgide artabilir ve hastalık durumu ortaya çıkabilir. Bu durumun üstesinden gelmede aşağıdaki teklifler yardımcı olabilir:
-
Ne kadar güç olduğunu önemsemeksizin olağan aktivitelerde bulunmaya çalışın. Örneğin; kıyafetlerinizi giyinip, yürüyüşe çıkın yahut telefonda sizi anlayabilecek birileriyle konuşun
-
Bebek arabası ile gezintiye çıkın
-
Arkadaşlarınız ve ailenizden bebek bakımı için yardım isteyin
-
Akşam uygun saatte yatın ve gündüzleri uyumamaya çalışın, bebek nedeniyle uyuyamıyorsanız uykusuzluğun üzerinizdeki olumsuz tesirlerini anlatarak eşinizden yahut yakınlarınızdan takviye almaya çalışın
-
Bebekleri olan annelerin kümelerine katılarak başka annelerle buluşun,
-
Bebeğinizle eğlenceli aktiviteler yapmaya çalışın,
-
Mutluluk verici, eğlenceli müzikler dinleyin,
-
Sizi memnun eden insanların farkına vararak onlarla daha çok vakit geçirin,
-
Sizi hüzne sevk eden durumların farkına varmaya çalışın,
-
Sürekli gelen çok düşünülmeden inandığınız olumsuz niyetlerinizin farkına varın,
-
Kendinizle konuşmalar yaparak size yararı olmayan fikirlerle baş etmeye çalışın,
-
Ev içinde yahut maddi sıkıntılarınız varsa tahlil bulmaya çalışın yahut birinden yardım isteyin,
-
Hissettikleriniz hakkında sizi anlayacak birileriyle konuşun, zira problemler paylaştıkça hafifler.
Depresyonda olan anneler kendi durumlarının farkına varabilir mi, evet ise nasıl? Bu durumda neler yapmalı?
Aslında bir şeylerin yolunda gitmediğini birinci fark eden annelerin kendisidir. Ancakeleştirileceği yahut yetersiz sanılacağı yada bu durumun tahlili olamayacağı kanısıyla birden fazla defa bu yaşadıklarını paylaşamayabiliyorlar. Bazen de paylaşsa bile öteki şahıslardan nasihat dışında tesirli dayanağı alamayabiliyorlar.
Bunlara karşın yeniden de anneler kendilerinde aşağıdaki belirtileri hissederlerse ve bu durum 15 günden uzun sürer ve işlerini yapmaya mahzur olacak kadar ağır olursa kesinlikle bir psikiyatri uzmanına başvurmalıdırlar. Depresyon tedavi edilebilir bir durumdur. Tedavi edilmezse hem anne hem de bebeği için makûs sonuçlar kaçınılmazdır.
-
Hissedilen Hisler: ıstırap, mutsuzluk, bunaltı, ümitsizlik, çaresizlik
-
Davranışlar: Fazla bir şey yapmamak, yataktan çıkmamak, insanlardan uzaklaşmak, bebeğe bakım vermekten kaçınmak, şahsî hijyene itina göstermemek
-
Bedensel yansılar: Yorgunluk/enerji kaybı, gerginlik, kilo kaybı, erken uyanmak, konsantrasyon zahmeti.
-
Düşünceler: ‘’Amaç ne? Ben faydasız bir anneyim, herkese yük oluyorum, kimsenin rahatını kaçırmak istemiyorum’’, formunda kanılar ve intihar fikirleri
-
İnanışlar: ‘’Ben makûs bir anneyim, başarısızım, değersizim, hiçbir şey güzele gitmeyecek, kimsenin umurunda değilim.’’
-
İlişkiler: Gergin münasebetler, içe kapanma, etraftan uzaklaşmak, bebek ile bağ kurmakta zorluk.
Annenin ruh sıhhati ile ilgili babaya düşen vazifeler neler? Babalara bu mevzuda neler söylemek istersiniz?
Annelerin en kıymetli dayanakları babalardır. Her ne kadar birtakım babalar yakın akrabalardan alınan takviyenin kâfi olduğunu düşünse de babanın takviyesinin yeri başkadır ve anne ruh sıhhati için de çok değerlidir.
Mümkün hayli anne ile yaşadıkları, hisleri konuşunda konuşun, kendi hislerinizi da paylaşın.
Anneler bütün gün meskende olsalar bile bebek bakımı ve eklenen öteki sorumluluklar nedeniyle gün içinde çok yorulmaktadırlar. Bütün günü bebeği ile geçiren anneye bebek ile meşgul olmadığı vakit dilimleri oluşturun. Bu mühletler birinci başlarda çok uzun olmayabilir ancak sizin bebeğe göz kulak olduğunuz 15 dakikalık bir dışarıya çıkma bile anne için çok manalı olacaktır.
Anneler geceleri bebek de sık uyandığı için uyku kesintileri yaşamakta ve bu durum onların ruh sıhhati üzerinde olumsuz tesirde bulunabilmektedir. Anne emzirse bile ortada kalkarak bebeği anneye vermek ve emzirme sonrası gazını çıkarmak bu esnada annenin uykusunun çok kesintiye uğramamasını sağlamak küçük ancak kıymetli bir takviyedir. Böylelikle anne de bu paylaşımın verdiği hisle kendini daha âlâ hissedecektir. Yeniden mama ile beslenen bebeklerde gece beslenme saatleri konusunda işbölümü yapılarak anneye takviye sağlanabilir.
Bazen babalar bebek olduktan sonra annenin ilgisinin azaldığından yakınabilmektedir. Unutmayın sizin bebekle ilgilendiğiniz her dakika annenin dinlenmesi ve sizinle daha sıcak bağlar oluşturması için birer fırsattır.