Nasıl bir beşerde; sağlıklı ve işlevsel olabilmek için kandaki şekerin olağan bir aralıkta olması gerekmektedir. 70-110 ortası üzere. Tansiyonumuzda en çok 140/90 olmalıdır. Bedenimizde, da gerilim belirli bir aralıkta bulunur. Buna eustres yani olağan, fonksiyonel gerilim denir. Dersini çalış-işe git diyen bize motivasyon sağlayan otonom hudut sistemimizin yönettiği OTOMATİK bir sistemdir. Bedenimizi ve benliğimizi hayatta ve ayakta bırakacak olan ve asla susturulamayacak olan ALARM SİSTEMİMİZ.
Bizler; ormandaki atalarımızın en atik, en korkak, en şühpeci, en cesaretli olanlarının torunlarıyız. Genlerimiz bu özellikleri bizlere aktardı. Çevresel şartlar günümüzde gerilim oranımızı artırıp tasamızı yükseltmektedir.
Tasa, tasa, anksiyete, tıpkı his durumundan bahsediyor. Bazen iç çatışmalar bazende dış çatışmalar tasa doğurur. Distres fazladan kaygı güç kaybıdır. Beden şuurlu emeline olduğu üzere bilinçsiz tasa dert ve öfkeyede güç harcar.
Bireyde özgüven düşüklüğü ortalıkta tehlike olmasada “beceriksizim” üzere otomatik niyetler, kolay bir fonksiyon ile gereksiz alarm çalmasına savunucu bir tutunma ve uygunsuz karşılık vermeye sebep olur. Örneğin en küçük bir iş görüşmesinde son derece eğitimli bir gencin eli ayağı birbirine dolaşır ve performansını sergileyemez.
Freud; açığa çıkamayan dürtüler anksiyete yaratır demiştir. Dürtüleri daima bastıran üst benlik (ahlak vicdan) benliği, kimliği, toplumsal prestiji korur lakin tasa ortaya çıkar. Dürtüleri erteleme işini sonsuza dek yapamayız bir an evvel deva bulunmalıdır. Yoksa daima bastırdığımız hisler sebebi ilede “kontrolumu kaybedersem” telaşı yaşarız.
Ayrılık anksiyetesi birinci doğumla oluşur. Sevgi ve yakınlık ile özgürlük ve bağımsızlık ortasında seçim yapmakta zorlanan çocuk kaygı başlar.
Birtakım olay ve dürtülerin daima olarak şuurdan uzaklaştırılması FARKINDALIĞIN DENETİM ALTINA ALINMASI yani SEÇİCİ DİKKATSİZLİK yahut YER DEĞİŞTİRME ve ÇÖZÜLME (disosiyasyon) gerektirir. Örneğin öfkelendiğimiz kişinin isminin unutulması yahut eşine kızıp çocuğunu azarlayan anne, trevmatik bir olayı hatırlayamama üzere.
Çocuklukta sık sık uzun müddet anne ve babadan ayrılıklar yaşamış ve travmatize olmuş çocuklar büyüyünce anksiyete bozukluklarına adaydırlar.
Şartlanmış anksiyete; çocukken yaşanılan travmaya emsal yaşantılar ve misal hisler buyuyuncede anksiyete çağırır. Ömrün manası; bizim ona yüklediğimiz manadır. Anksiyete yaratan OLAY DEĞİL, bizim olaylara yüklediğimiz manadır. Anksiyete-kaygı beynimizde etrafta değil. Beyin çekirdeğimiz AMİGDALA dehşet ve anksiyete kaynağıdır. Sağlıklı anksiyete üretici ve yaratıcı, çalışkan yapar. En bilinen anksiyete bozukluğu çeşidi panik bozukluktur. PANİK BOZUKLUKTA, çevresel patoloji çocuklukta çok fazladır. Çocukluk endişeleri akranlarına nazaran daha fazladır.
AGORAFOBİ uçağa metroya binememe, kalabalık yerlere girememe formunda gözlenen korku bozukluğu çeşididir. Endişe yada anksiyeteye alt beynimiz saldır yada kaç komutu ile karşılık verir. Bizlerde en âlâ kaçanların torunları olduğumuz için tasadan kaçıp sığınağımıza (evimize) kapanıyoruz.
GENELLEŞMİŞ ANKSİYETE BOZUKLUĞU; daima olarak iş, aile, çocuklar, gelecek üzerine DENETİM EDİLEMEYEN ve kişiyi işinden gücünden geri bırakan, 6 aydan uzun süren dert hastalığıdır.
Telaş bozuklukları kümesine toplumda konuşamama, yazamama, yiyeyememe üzere semptomlarla kendini gösteren TOPLUMSAL ANKSİYETE (sosyal fobi), örümcekten, yılandan, kediden, kandan, karanlıktan, böcekten, yükseklikten korkan, ÖZGÜL FOBİ bozukluğu denir.
Korkularını vücutlarıyla tabir eden SOMATİZASYON, HİPOKONDRİYASİZ bozuklukları kültürümüzde yaygın görülen hastalıklardır.
Anksiyete (kaygı) bozukluğunu taklit eden bedensel hastalıklar hipertiroidi hipotiriodi (tiriod hormonların düşmesi yahut yükselmesi) yani guatr hastalığı, kalp mitral kapakta çökme (MVP), kan şekerinin düşük olması, alkol ve unsur mahrumluk periyotları, kalbi besleyen damarlarda daralma ve tıkanma (kroner arter hastalıkları), feokromasitoma üzere böbrek üstü bezi hastalıkları birtakım beyin hastalıklarıdır.
Bedensel hastalıklar; korkuyu çağırır, telaş bedensel hastalığı prognoz (gidişini bozar) psişik sorunlar uzun vadade psikosomatik hastalıklara dönüşür (astım, ülser, egzama, kolit, adet düzensişzlikleri gibi) korkulu kişer fizikî ağrılarında daha yüksek hissederler.
Bilhassa erkekler korkularını; öfke, şiddet, alkol, unsur, sigara, kumar, çok cinsellik masturbasyon ile tabir edebilirler. Bazende iş kolik olurlar. Bayanlarda korkularını; çok konuşma hengame, ağlama nöbetleri, çok alışveriş, sigara alkol, artmış yada azalmış cinsel aktivite, fazla yemek, internet bağımlılığı formunda ortaya koyabilirler. Son kelam tasa; bedensel, ruhsal, ekonomik, işte, konutta, ailede kayıptır ve tedavi edilmelidir.
Panik Bozukluk
Panik atak, bir semptomdur; tıpkı başağrısı üzere nasıl başağrısı, migrenin, beyin tümorunun, sinüzitün belirtisi olabileceği üzere panik atakta paranoid bozuklukta şizofrenide travma sonrası gerilim bozukluğunda vs. pekçok psikiyatrik hastalıkta bir semptom olabilir.
Panik bozukluğu bir hastalıktır. panik ataktan ayıran teşhis kriteri beklenti anksiyetesinin olması ve tekrarlanmasıdır. Beklenti anksiyetesi, yeni bir panik atak beklentisi ve telaşıyla panik ataklar yaşamaktadır. Panik bozukluk, panik atağa nazaran düzgünleşme süreci daha uzun ve daha kronik olabilmektedir. Panik atakta beklenti anksiyetesi yoktur. Panik bozukluk, bir anda ortaya çıkan, ani patlamalar ile bir başlangıç göstermektedir. Hastanın sonraki ataklarla ilgili beklenti kaygısı yaşayıp agorafobili (kaçınma davranışı) sergileyebildiği bir bozukluktur.
Panik bozukluk, birinci basamak sıhhat hizmeti veren kurumlara başvuran hastalar ortasında sıkça görülmektedir. Dünya Sıhhat örgütünün yaptığı milletlerarası bir araştırmada ICD-10’a nazaran panik bozukluğunun birinci basamak sıhhat kurumlarında başvuran hastalar ortasındaki hayat uzunluğu prevalansı %3,4 ortaya çıkmıştır (Wiley, 1995). Panik bozukluğu hastaları, genelde dâhiliye ve kardiyoloji üzere başka kliniklere sık başvururlar. Kardiyoloji uzmanlarına başvuran hastaların %16’sının, hiperventilasyon şikâyetleri nedeniyle hastaneye başvuranların yaklaşık %35’inin panik bozukluğu tanısı aldığı ortaya çıkmıştır (Dunitz, 1999).
Panik bozukluğu daha sık 17-30 yaşlar ortası ortaya çıkmaktadır. 45 yaş sonrası ortaya çıkması enderdir. 45 yaş sonrası hastalarda daha çok biyolojik bir rahatsızlık panik atağı ortaya çıkarmaktadır. Bu durum uzman bir psikiyatri tarafından değerlendirilecektir. Panik bozukluk erkeklere oranla bayanlarda daha sık ortaya çıktığı belirlenmiştir.
Panik atakları ortaya çıkmaları konusunda farklılık göstermektedir. Durumsal bir belirti olmadan ortaya çıkan panik atakları, “beklenmedik” panik ataklarıdır. Belirli bir duruma maruz kalmakla ortaya çıkan “durumsal yatkınlık gösteren” panik atakları olarak tanımlanmıştır. Başka bir panik atak tipi ise durumsal bir uyaranla karşılaşılmasının sonrasında ortaya çıkan “durumsal” panik ataklarıdır (Tükel, 2002; 1).
Panik Bozukluğunun Belirtileri
Panik bozukluğunun iki biçimde belirtilerini sıralayabiliriz:
Fizikî belirtileri:
1.Kalp çarpıntısı, kalp atım sayısının hissedilmesi ve yüksek sayılara ulaşması,
2.Göğüste tartı hissi,
3.Nefes daralması,
4.Göğüste basınç ve ağrı hissi,
5.Boğulma hissi,
6.Baş dönmesi ve düşecekmiş üzere olma, bedende dengesizlik,
7.Göz kararması,
8.Hipertansiyon (tansiyon yüksekliği)
9.Vücut ısısının düşmesi yahut yükselmesi, bilhassa kulak ve yanaklarda sıcak basması,
10.Vücutta çok titreme,
11.Mideye bir şey çöküyor hissi,
12.Avuçlarda terleme,
13.Bulantı yahut ishal,
14.Ağız kuruluğu,
15.Boğazda yumruk hissi,
16.Gerçekdışı hislere kapılma,
17.Net düşünememe,
18.Kısmen felç olma hissi,
Panik bozukluğun ruhsal belirtileri, temel dehşet mevt olmak üzere aşağıdaki hisler biçiminde sıralanabilir:
1.Ölüyorum,
2.Kalp krizi geçiriyorum,
3.Aklımı kaçırmak üzereyim,
4.Kontrolümü kaybedeceğim,
5.Nefes alamayacağım ve öleceğim,
6.Felç geçiriyorum,
7.Tansiyonum çok yükseldi, beyin kanaması geçireceğim,
8.Nabız sayma, dakikada 80 üzeri ve 60 altında kalp atışında dehşete kapılma,
9.Yüksek tansiyon hastası yahut kalp hastası olduğunu düşünme,
Agorafobi
Yapılan birtakım araştırmalarda panik bozukluğunda agorafobinin, panik ataklarla birlikte seyrettiği ileri sürülmektedir. Bugün psikiyatri teşhis kriterleri içerisinde, agorafobi olmadan da panik ataklarının olabileceğidir.
Panik bozukluğu tanısı alan hastaların birçoğunda kaçınma davranışları eşlik etmektedir. Panik atak esnasında kaçmanın mümkün olamayacağını yahut yardım alamayacağı yerlerden kaçınma davranışında bulunmaktadır. Agorafobisi olan hastaların kaçınma gösterdikleri durumları şu formda belirtilebilir: Alışveriş merkezleri, metro, metrobüs, köprüler, vapur, trafikte kalma, uçak seyahati, uzun otobüs seyahati, kuaföre gitme, hastaneye gitmeme, tansiyon ölçtürmemek, semt pazarlarında dolaşamamak, kalabalık caddelerde kaçınma üzere kaçınma davranışları sergilerler.
Kimi beşerler için agorafobi çok hafif bir durumdur; örneğin, sırf uçak seyahatlerinde panik atakları yaşayacaklarından korkabilirler; kimilerinde ise kaçınma davranışı görülmemektedir. Birtakım hastalarda ise agorafobi çok ağır geçmekte, kişinin meskenden dışarı çıkmasını bile etkileyebilmektedir. Panik bozukluğu olan birçok hasta, bu iki durumun karışımını yaşamaktadır (Köroğlu, 2006; 15).
Panik atakta tanısı almış hastalarda agorafobi %50 ile %70 oranında görülmektedir. DEPAM’ın 5000 kişi üzerinde yaptığı bir araştırmada, panik bozukluk hastanın yüzde 65’inde agorafobi saptanmıştır (Kaya, 2010; 112).
Panik Atakları ile Agorafobi İlişkisi
Panik bozukluk ile agorafobi bağı hakkında birçok araştırma yapılmıştır. Panik bozuklukta agorafobi eşlik ediyorsa genelde tedavi daha uzun ve sıkıntı olmaktadır. Yapılan birçok araştırmaya nazaran; panik atakla bir arada agorafobi olmayanların daha kısa müddette tedaviye cevap verdikleridir.
Yunanca bir söz olan agorafobi merkezi yahut toplantı yeri manasına gelen “agora” sözünden türetilmiştir. Agorafobi, yıllarca birçok müellif tarafından açık alan korkusu olarak tanımlanmıştır. Bu tarifin, klinik olarak yanlış olduğu belirlenmiştir. Marks, agorafobinin toplu kalabalık alanda bulunma yerlerinden korkma olarak tanımlamıştır. Agorafobiyi dış uyaranlara bağlı, fobik bir hastalık olarak belirtmiştir (Marks, 1970; 538-553). “Klinik müşahedeler, agorafobinin toplu bulunulan yerlerde olmaktan kaygı kadar, ruhsal güvenlik sağlayan, alışık olunan etraf ve insanlardan uzak olmaktan kaygıyı da kapsadığını ortaya koymaktadır. Sahiden de, agorafobiklerin basitçe “güvenli bölgelere” (ev, alışık olunan etraf vb.) çekilmelerinin mümkün olmadığı durumlardan korkma eğilimleri dikkat caziptir (Tükel, 2002; 2).”
Beklenti Anksiyetesi
Birinci panik atak sonrası hastaneye taşınan hasta, daha sonrası için gergin ve telaşlıdır. Hasta tıpkı formda yeni bir atak geleceği tasası içinde kahır içindedir. Bu telaşlı bekleyişe, “beklenti aksiyetesi” denir (Kalyoncu, 2011). Hastalar, atak sonrası ortaya çıkabilecek sonuçlar hakkında ağır telaş yaşarlar. Beklenti anksiyetesi sonucu gelişen huzursuzluk, tasa ve yeni bir panik korkusu; hastada yeni bir panik atak geçirme riski ortaya çıkarmaktadır ( Tükel, 2012).
Beklenti anksiyetesinin 3 öğesi vardır:
1.Yeni bir panik atak geleceği korkusu olan kaygılı bekleyiş, ağır olumsuz fikirler.
2.Yine panik atak geçireceğim, yeniden savunmasız kalacağım.
3.Korkulu bekleyiş eğilimi bedensel belirtilere odaklanma.
Epidemiyoloji
Panik bozukluğu hayat uzunluğu yaygınlığı %0,7-2,0 olarak bulunmuştur. Panik bozukluğu sıklıkla 17-30 yaş ortasında çıkmakla birlikte daha sonraki periyotlarda de başlayabilmektedir (Tükel, 1997 s, 12). Bayanlarda erkeklere oranla 2-3 kat daha fazla görülmektedir (Kalyoncu, 2011 s, 94).
Yapılan kimi araştırmaların bulgularına nazaran panik bozukluk hastası çocuk ve ergenlerin %18 on yaşından evvel panik atak belirtileri başladığı bilgilerle ortaya çıkmıştır (Gökler, 2005; 83-91). On ile on yedi yaşlarında örneklemlerle yapılan bir çalışmada ise panik bozukluk yaygınlığı %0,6 ortaya çıkmıştır (Aysev ve Taner, 2007).
Eştanı Tanı
Eşlik Eden Psikopatolojiler
Panik bozukluğu, öteki psikiyatrik rahatsızlıklarla birlikte sık olarak görülmektedir. Öteki anksiyete bozuklukları, fobiler ve depresyon, popülâsyona nazaran panik bozukluk hastalarında daha fazla görülmektedir (Aysev ve Taner 2007).
Panik bozuklukta depresyon (% 50–65), yaygın anksiyete bozukluğu(% 25), toplumsal fobi (% 15–30), özgül fobi (% 10–20), obsesif-kompulsif bozukluk (%10–20), Panik bozukluğundaki atakların bir anda ortaya çıkması, öteki hastalıklarda olan bulguların olmayışı, panik bozukluğunu öbür psikiyatrik rahatsızlıklardan ayırmaktadır (Tural, 2012 s, 19).
Etiyoloji
Psikanalitik Görüş
Psikanalitik kuramlar, panik atakların anksiyete uyarıcı dürtülere, karşısında başarısız bir savunmadan ötürü ortaya çıktığı sav edilmektedir. Agorafobinin ortaya çıkmasında çocukluk devrinde yaşanan ebeveyn kaybı ve ayrılık telaşının kıymeti belirtilmektedir. Toplumsal ömür içinde yalnız kalmak ve terkedilme derdi, çocukluk dertlerinin tekrar ortaya çıkmasına yol açar. Çocukluk periyodu ayrılık anksiyetesinin tekrar ortaya çıkması nedeniyle bastırma, yer değiştirme, kaçınma üzere kimi savunma düzenekleri devreye girmesine neden olur. Çocukluk devrinde yaşanan ayrılık korkusu çocuğun gelişmekte olan hudut sistemini etkileyebilir. Gelişme periyodunda etkilenen hudut sistemi, yetişkinlikte kişiyi anksiyeteye yatkın hale getirebilir. Nöröfizyolojik taban üzerine, çevresel faktörler ve gerilim etkileşimi sonucu panik ataklar ortaya çıkabilmektedir (Kaplan ve Sadock, 2004).
Biyolojik Etkenler
Panik bozukluğun biyolojik tesiri üzerine yapılan araştırmalarda, limbik sistem ( beklenti anksiyetesi üzerinde tesiri olduğu belirtilmekte), beyin sapı (locus seruleus noradrenerjik nöronları ve orta raphe çekirdeğinin serotonerjik nöronları), prefrontal korteks (fobik kaçınma ortaya çıkmasından olasılıkla sorumluğu) üzerine odaklanmıştır (Kaplan ve Sadock, 2004; 189-219). Bu araştırmaların sonuçları göstermiştir ki; panik bozuklukta, biyolojik nedenler son derece değerli olduğu ortaya çıkmaktadır.
Genetik
Çeşitli araştırmalar sonucu panik bozukluğun, genetik yatkınlığın temel teşkil ettiği çevresel şartların ve genetik yatkınlığın etkileşimi sonucu ortaya çıktığı savunulmaktadır. Az olmakla birlikte ikizler üzerinde yapılan çalışmalarda, panik bozukluğu gelişmesinde genetik etkenlerin rolünü desteklemektedir (Tükel, 1997).
Öğrenme kuramları
İnsan ömründe öğrenme, hayatın kendisi olup; yaşadığı tecrübe ve bilgilerin sonucudur. Bazen olumlu öğrenmelerin aykırısı olan olumsuz öğrenmelerin oluşturduğu yanlış uyaranlar, bizi panik bozukluk hastalarını atak yaşamasına yol açmaktadır. Panik bozukluğun yaşattığı yanlış uyaranlarla olumsuz niyet ve hislerin tesiri altına gireriz.
Öğrenilmiş çaresizlik, panik bozuklukların tedavisi önünde büyük bir manidir. Seligman’nın yaptığı deneylere dayanarak beşerdeki panik bozuklukların, depresyonların, fobik ve obsesif-kompulsif bozuklukların tabanında öğrenilmiş çaresizlik durumu olduğunu belirtmektedir (Köknel, 2007; 47). Panik bozuklukta var olan, öğrenilmiş çaresizlik hastanın daima tasa ve endişe yaşamasına neden olmaktadır. Hasta, bu çaresizliğin farkında olmayabilmektedir.
Bilişsel Model
Bilişsel kurama nazaran; panik bozuklukta temel anahtar, felaketleştirme senaryolarıdır. Yaşanan birinci panik ataktan sonra hastalar, bilişsel çarpıtmalar yapmaktadır. Clark’a nazaran, panik bozuklukta yaşanan bedensel belirtiler (felaketleştirici) biçimde yorumlanması (örn. kalp çarpıntısını kalp krizi olarak yorumlaması) panik atakları ortaya çıkarmaktadır (Tural, 2012).
Panik bozuklukta bilişsel çarpıtmalar bir kısır döngü yaratmaktadır. Bu kısır döngü hastayı daha da telaşlı yapmakta, yeni panik atakları yaşamasına neden olmaktadır.
Erken Ömür Olayları
Panik bozukluk hakkında yapılan kimi araştırmalar, erken hayat devirlerinde ebeveyn kaybı, cinsel taciz ve tecavüz, fizikî makûs davranmalar üzere olaylar tesirli olduğu belirtilmektedir. Bir çalışmada, panik bozukluk tanısı alan hastalarda %8’inin cinsel, %12’sinin fizikî makûs davranıldığı ortaya çıkmıştır (Breier et al. 1985; 787-797).
Ayrılık Anksiyetesi
Panik bozukluk hastalığın oluşumunda, çocukluk devrinde yaşanan ayrılık anksiyetesinin tesirli olduğu ileri sürülmektedir. Panik bozukluk tanısı almış hastalar üzerine yapılan kimi araştırmalarda, çocukluk periyodu ayrılık anksiyetesi yaşadıkları ortaya çıkmıştır (Aysev ve Taner, 2007).
Gerilimli Hayat Olayları
Panik bozukluk tanısı almış hastalar üzerinde yapılan birtakım araştırmalar sonucunda, panik bozukluk başlangıcının öncesinde hastaların gerilimli ortamlarda bulundukları ortaya çıkmıştır. Bu gerilimli ömür olayları, hastalığın başlamasına yer hazırlamaktadır.
Bu çalışmaların birinde hastaların yaklaşık 2/3’ünde, hastalık başlamadan evvelki 6 ay içerisinde gerilimli durumlar yaşadıkları ortaya çıkmaktadır (Breier et al. 1985; 787-797). Çalışma sonuçlarına nazaran; görülen gerilimli ömür olayları, yakın birinin kaybı (%17), iş hayatı ile ilgili sıkıntılar (%17), sevilen şahıstan ayrılma (%14) üzere sonuçlar çıkmıştır (Tükel, 2014 s, 4). Bu olumsuz gerilimli hayat olayları, gelişebilecek panik bozukluk için ruhsal ve norobiyolojik yer olduğu belirtilmektedir (Sevinçok ve Akoğlu, 2001; 215-227).
Kişi için var olan meseleler, ağır çalışma ya da günlük ortaya çıkan sorunlar; hastanın panik atağını tetikleyebilmektedir. Bu sonuç, günlük olumsuz durumlardan kaçınma eğiliminin ortaya çıkmasına neden olur. Bu kaçınma davranışı agorafobiden farklıdır. Bu davranışlar daha çok “zarar görmekten kaçınma ” eğilimi olarak dikkate alınabilir (Onur vd. 2004; 215-227).
Genetik yatkınlık ve gerilimli durumların yaşanması sonucunda panik bozukluğu tanısı almış hastaların, anksiyete, depresyon ve somatizasyon üzere eş teşhislerin görülme oranı yüksektir (Sevinçok ve Akoğlu, 2001; 215-227).
Gelişimsel Kuram
Psikiyatrist ve Psikanalist John Bowlby tarafından bu kuram geliştirilmiştir. Anksiyetenin tarifi için, içgüdüsel dürtülerin değerine dikkat çekmiştir. En kıymetli içgüdü, bağlılık olduğunu belirtmiştir. Bağlılık ve kaybetme durumu, anksiyeteyi ortaya çıkartır. Anksiyete, endişenin da içerisinde olan karmaşık bir durumdur (Kaya, 2010; 110).
Hastalığın Seyri
Panik bozuklukta hastalığın seyri; hastanın tedaviye ahengi, ilaç artı psikoterapi seçimi, başka yardımcı tedavi seçeneklerinden faydalanması halinde hastadan hastaya farklılık gösterebilmektedir.
Panik bozuklukta başlangıç yaşı ekseriyetle 17-30 yaş ortası olmakla birlikte daha sonraki devirlerde de ortaya çıkabilmektedir. 45 yaş ile çocukluk devri başlaması çok azdır. Panik bozukluk tekrarlayabilen ve süreklilik gösterebilen bir psikiyatrik rahatsızlıktır (Kaplan ve Sadock 1995; 1998; 594-602). Yapılan birtakım çalışmalarda ortalama bir iki yıl ortası %25- %72 oranında düzgünleşme, beş yıl on yıl ortası %10-30’unda tam güzelleşme sağlandığı ortaya çıkmaktadır (Altıntaş, 2006; s, 16).
Panik bozukluk ile birlikte agorafobi olgusu varsa, kaçınma davranışları oluşacağından ötürü agorafobisi olmayanlara nazaran hastalık daha şiddetli ve daha uzun sürmektedir. Agorafobiden görülen kaçınma davranışları, tedaviyle vakitle azalsa bile panik atakları devam etmektedir. Panik bozuklukla birlikte eştanılı depresyon olgularında, hastalık daha uzun periyot sürmekte, anksiyeteyle birlikte daha şiddetli belirtiler, daha sık fobik kaçınmalar ve panik ataklar geçirdiği gözlenmiştir (Noyes, et al. 1990; 809).
Panik bozuklukta hayat kalitesi bozulmuştur. Hastalar fikir, his ve davranışlarda birçok aksilikle karşı karşıyadır. Bu olumsuz süreç hastanın mali durumunu, iş ömrünü, aile alakalarını etkilemekte; hastanın bozulan ömür kalitesi, toplumsal fonksiyonelliğini de bozmaktadır.
Panik bozukluk tanısı almış hastalar, bedensel belirtiler nedeniyle sıhhatle ilgili son derece önemli telaşlarla baş başa kalmaktadır. Panik esnasında yükselen tansiyonu ile ilgili beyin kanaması geçireceği telaşı ve genç yaşta hipertansiyon hastası olduğunu, kalp hastası olduğunu yahut her an kalp krizi sonucu öleceği korkusuyla yaşamaktadır.
Hastalığın tedavisi sonrası, büyük oranda düzgünleşme sağlanmakla birlikte hayatın sonraki evrelerinde panik bozukluğun yenilemesi kelam konusu olmaktadır. Hatta birtakım hastalarda ömür uzunluğu ilaç kullanımı da olabilmektedir.
Ayırıcı Tanı
Hastalara panik bozukluk tanısı konulmadan evvel kesinlikle ayırıcı teşhis yapmak son derece kıymetlidir. Son yıllarda yapılan araştırmalar göstermiştir ki birçok hastada bedensel rahatsızlıklar sonucu panik ataklar gelişebilmektedir (Köknel, 2004; s, 154). Panik bozukluk aşağıda belirtilen kimi bedensel ve ruhsal hastalıklarla karıştırılabilmektedir:
Fiziksel Hastalıklar Ayırıcı Teşhis: Kesilme sendromu (alkol, benzodiazepin, barbitürat) entoksikasyon (alkol, benzodiazepin, amfetamin, kafein,kokain) menopoz, anemi.
Endokrin hastalıklar: Hipertiroidi, hipoglisemi, feokromositoma, hipoparatiroidi, cushing hastalığı.
Kalp hastalıkları: Paroksismal supraventriküler taşikardi, anjine pektoris, mitral valv prolapsusu
Göğüs hastalıkları: Bronşiyal astım, pulmoner emboli, kronik obstrüktif akciğer hastalığı
Nörolojik hastalıklar: Süreksiz iskemik atak, parsiyel kompleks nöbetler, migren.
Panik atağına neden olan psikiyatrik bozukluklar: Depresyon, agorafobi, yaygın anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, toplumsal fobi, alkol-Madde kullanım bozuklukları, travma sonrası gerilim bozukluğu, manik depresif bozukluk(bipolar hastalık), birtakım Şizofrenik rahatsızlıklar, somotoform Bozukluk, hipokodriasis (hastalık hastalığı).
Panik Bozukluk Tedavisi
Panik bozukluk tanısı almış hastaların yaşadıkları panik atakların bedensel belirtileri, agorafobi (kaçınma davranışları) hasta için katlanılamaz dert durumuna neden olmakla birlikte hastaların hayat kalitelerini etkilemektedir. Panik bozukluk günümüzde tedavisi çok kolay yapılabilen bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Bu tedavi biçimi uzman bir tabibin takibi ve hastanın tedavi sürecine ahengiyle hasta için gerekli güzelleşme sağlanana kadar sürmektedir. Aşağıda panik bozuklukta kullanılan tedavi usulleri açıklanmıştır:
İlaç tedavisi: Panik bozuklukta yaşanan telaş ve ataklar sonucu oluşan rahatsızlık için ilaç tedavisi agorafobi (kaçınma kavranışları), depresyon, obsesif-kompulsif üzere nevrozlarda da kullanılan psikotrop ilaçlardır. Bu ilaçlar merkezi hudut sistemini etkileyen, rahatsızlık nedeniyle bozulan davranışları düzelten ve kişinin fonksiyonelliğini, dış dünyayla bozulan ahengini düzeltmektedir. Bu ilaçlar yeni davranış ve maharet kazandırmayıp bireyde var olan davranış ve hünerleri tekrar düzenlemektedir (Köknel, 2007; 65).
Antidepresanlar: Panik bozukluk hastalarında kullanılan ilaçlar antidepresanlardır. Antidepresanlar çok uzun yıllardır başka psikiyatrik rahatsızlıklarda da kullanılan ilaçlardır. Bu ilaç kümesi panik bozuklukta İNANÇLA kullanılmaktadır. Panik bozukluk hastalarında depresyon belirtileri olsun ya da olmasın panik ve tasanın tedavisinde istenilen sonucu gösterebilmektedir (Köroğlu, 2006; 117).
Tasa giderici ilaçlar: Tasa bozuklukta telaş giderici için verilen ilaçlar benzodiazepin kümesi ilaçlardır. Ülkemizde kullanılmakta olan ilaçların kimileri şunlardır: Alprazolama diazepam ve klonazepam üzere ilaçlardır (Köroğlu, 2006; 120).
Psikoterapiler: Psikoterapinin geniş manası niyet, his ve davranışları, doktor hasta ortak işbirliği kurularak değiştirme ve uygunlaştırma olarak tanımlanabilir (Öztürk, 2008; 685). Hastaların bir uzman tarafından teşhis ve ruhsal durumları kıymetlendirilerek piskanalitik, bilişsel, davranışçı ve hümanist yaklaşımlar olmak üzere farklı psikoterapiler uygulanabilmektedir. Genelde panik bozukluğu ve öbür telaş bozuklukları (anksiyete bozuklukları) için bilişsel-davranışçı terapilerin aktifliği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu yaklaşımın panik bozuklukta ilaç tedavisine ek olarak uygulandığında başarılı sonuçlar elde edildiği ortaya çıkmaktadır. Panik bozuklukta psikoterapi, bilhassa bilişsel-davranışçı yaklaşım ilaç tedavisine ek olarak uygulanması, hastaların güzelleşme mühletini kısaltmakta ve kalıcı sonuçlar elde etmek için son derece kıymetlidir.
Panik bozukluk tedavisinde, psikoterapinin ehemmiyeti şu halde tabir edilebilir: Beyninizi bir bilgisayar olarak düşünün ve bu bilgisayarı kullanmak için klavyeye muhtaçlık vardır. Klavyede hangi tuşa basılırsa, bilgisayar o süreci yapacaktır. Psikoterapist, burada klavyedeki panik tuşunun kıymetini hastaya belirterek bu tuşun beyin üzerindeki tesirini anlatır. Olumsuz niyet; olumsuz duyguyu tetikler, tetiklenen olumsuz fikir ve his somatik belirtileri ortaya çıkarır. Böylelikle süreç panik atakla son bulur. Panik bozukluk tedavisinde uygulanan psikoterapi, klavyede panik tuşuna basılarak yapılan yanlış sürecin sonuçları; olumsuz niyetleri, hisleri ve davranışları düzeltmeyi maksatlar. Beyninizi bir bilgisayar olarak düşünürseniz, psikoterapi; bilgisayarınızı resetler, klavyedeki tuşları, süreçleri öğretmeyi ve uygulamayı emeller.
Panik bozukluk için çok kabaca “korkuda korkma” hastalığı diyebiliriz. Kaygı; tüm canlılar üzere insanları hayatta bırakmak için beynimize kodlanmış bir histir. Korkmamak hiçbir insanın elinde değildir.Önce korkarız sonra aklımız başımıza gelir. Evvel öfkeleniriz yahut kaygılanırız yahut aşık oluruz sonra aklımız başımıza gelir. Beş duyumuz aldığı bilgileri evvel alt beyne gönderir ondan sonra beyin kabuğuna sarfiyat ve değerlendirilmeye alınır. Bu ortada geçen uzaklıkta bu hisleri hissetmememiz mümkün değildir. Bizi insan yapan beyin kabuğumuz (cortex) evvelki bilgi, tecrübe, otomatik niyetler üzere pek çok şeyi göz önünde bulundurarak bir kıymetlendirme yapar endişeye son verir yahut devam ettirir. Dehşetin bedendeki fizyolojik belirtilerini oluşturan sempatik sistem şuurdan ve cortexten bağımsız çalışan bir alarm sistemidir. Bu alarm sisteminin o denli hayati bir işlevi vardırki kapatılamaz. Ancak fizyolojik alarmı susturan parasempatik sistem cortexe bağlı çalışır. Yani korkmak elimizde değil ancak endişeyi yönetmek, kaygının üzerine gitmek bizim algıladığımızı hakikat kıymetlendirmek elimizdedir. Bilişsel davranışçı terapi; otomatik kanılarımızı gözden geçirmek, kaçınma davranışını üstüne gitme (maruz bırakma) üzere sistemlerle panik tedavisinde çok tesirlidir. Relaksasyon idmanı (gevşeme) öğretilerek parasempatiğin vucuduğumuzda yaptığı rahatlatıcı etkiyi, alt beynimize öğretebiliriz. Tüm bunların güzel bir psikiyatrik ve psikoterapötik yardımla olacağı muhakaktır. Kendiliğinizden okuyacağınız bir ferdî gelişim kitabıyla işin içinden çıkamazsınız başınız daha çok karışabilir. Bir sivilceyi parmağınızla yaraya dönüştüreceğiniz üzere panik atağınızın panik bozukluğa dönüştürebilirsiniz. Tekrar alt beynimizin gerilime karşılığı “savaş yada kaç” bazende don kal tepkisidir. Panikte daha çok kaçınma tepkisi sonucu agorafobi gelişir. En son halde meskenden çıkamayan hastaları seçkinde olsa konuta gidip değerlendirdiğimiz olmuştur. Paniğe bazen ilaç kullanma korkusu da ek olurki birinci ilaçlarını tabip denetimi altında alırlar. İlaçlarlada ilgili birkaç şey eklemek isterim. Tabip denetimiyle verilen antidepresan ve anksiyolitiklerden korkmayın. Hakikat doz ve yanlışsız müddetle kullanılırsa ilaçlar dermandır. Yiyecekleri bile gerçek almassak bizim için zehire dönüşebilirler (şeker, tuz, beyaz un, nişasta…) İlaçların birinci evvel yan tesirlerini görmeniz sizi şaşırtmasın ağız kuruluğu, sedasyon, kabızlık, terleme vs. üzere bunlar tehlikesiz, istenmeyen yan tesirlerdir. Hayatınızı engelliyorsa doktorunuza başvurun size tahlil önerecektir. Bilhassa antidepresanların tesir göstermesi için 6-8 haftaya muhtaçlığımız vardır. Fakat 2-3 haftada yanlışsız yolda ilerlediğimizi farkeder güzelleşme ışığını görürüz.
Psikiyatrist Uz. Dr. Zeynep Pınar