Kaygı, bunaltı, iç derdi nedeni bilinmeyen, içten gelen, meçhul, endişe, kahır, berbat bir şey olacakmış
tasası ile yaşanan bir histir.
Kaygı ve Kaygı
Dehşet bilinen bir dış tehlikeye karşı ortaya çıkan fizyolojik ve duygusal cevapları tanımlar. Telaş ise
belirtileri endişeye benzeyen lakin nedeni belirlenemeyen yahut nedeni bilinçdışı olan belirtileri tanımlar.
DSM IV SINIFLAMASI
• Panik Bozukluk
− Agorafobili olan
− Agorafobisiz olan
• Toplumsal Fobi
• Özgül Fobi
• Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu
• Akut Gerilim Bozukluğu
• Yaygın Anksiyete Bozukluğu
• Genel Tıbbi Duruma Bağlı Anksiyete Bozukluğu
• Husus Kullanımına Bağlı Anksiyete Bozukluğu
• Öbür Türlü İsimlendirilemeyen Anksiyete Bozukluğu
Anksiyetenin Nedenleri
Genetik faktörler
Biyokimyasal salgıların etkileri
Ruhsal kuramlarına nazaran anksiyete
PSİKOLOJİ KURAMLARINA NAZARAN ANKSİYETE
Psikoanalitik yaklaşım: Anksiyete temelde bir iç çatışmanın (intrapsişik) eseridir. Çatışma benlik ile
altbenlik, ya da benlik ile üstbenlik ortasında oluşmaktadır. Benlik ortasındaki çatışmayı çözerek dürtüyü
bastırırsa (represyon) sorun çözülür. Çözemezse, bunu tehlike olarak algılar ve anksiyete doğar.
Bilişsel (kognitif) yaklaşım: Anksiyetenin nedeni olayın kendisi değil, kişi tarafından nasıl yorumlandığı,
nasıl algılandığıdır. Olayların, çarpıtılmış fikir örüntüleriyle algılanması sonucunda anksiyete ortaya
çıkar.
Davranışçı yaklaşım: Anksiyetenin öğrenilmiş bir karşılık olduğunu ileri sürer. Birey anksiyete uyaranından
uzak durarak anksiyeteyi gidermeye yahut azaltmaya çalışır.
BELİRTİLER
Fizyolojik Belirtiler
Kardiyovasküler sistem: Çarpıntı, kan basıncı değişiklikleri, soluk renk ya da yüzde kızarma
Teneffüs sistemi: Nefes darlığı, hava açlığı, boğazda düğümlenme, boğulma hissi
Gastrointestinal sistem : Yutma zahmeti, bunaltı, kusma, ishal, karın ağrısı
Genitoüriner sistem : Sık idrara çıkma, cinsel isteksizlik
Cilt belirtileri : Terleme, kızarma, sıcak basması
Nörolojik : Tremor, parestezi, anestezi, başdönmesi, bayılma hissi yahut bayılmalar, kas gerginliği, motor
huzursuzluk.
Öteki belirtiler
Kişi “sanki” ile açıkladığı algısal sapmalar yaşar (sanki etraf değişiyor gibi).
Etraftaki objeleri uzakmış üzere ya da bulanık görme
Etrafın olduğundan farklı ve gerçek dışı görülmesi
Kıymetli olan şeyleri hatırlayamama
Fizikî ziyan görme ya da vefat korkusu
Konsantrasyon güçlüğü
Denetimini yitirme korkusu
Aklını yitirme korkusu
PANİK BOZUKLUK
Panik Atağı
Panik atak birdenbire ve beklenmedik biçimde ortaya çıkan , 1⁄2-1 saat müddetli, bedensel belirtilerin eşlik ettiği
ağır bir anksiyete nöbetidir.
DSM-4’e nazaran panik atağın teşhis ölçütleri
Çarpıntı, kalp atımlarını duyumsama yada kalp suratında artma, göğüste sıkışma olması
Nefes darlığı yada boğuluyormuş üzere olma durumu, soluğun kesilmesi
Bulantı yada karın ağrısı
Titreme yada sarsılma
Vefat korkusu
Derealizasyon yada depersonalizasyon
Uyuşma yada karıncalanma duyumları
Terleme, üşüme ürperme yada ateş basması
Denetimini yitireceği yada çıldıracağı korkusu
Baş dönmesi, sersemlik düşecekmiş yada bayılacakmış hissi
Agorafobi
Agorafobi bireyin rastgele bir yerde panik nöbeti geçirme ve ordan çıkamama, tıkanıp kalma, hiçbir
seçeneği olmama kaygısıdır.
DSM-4’e nazaran panik atağın yada panik gibisi semptomların çıkması durumunda yardım
sağlanamayacağı yada kaçmanın güç olabileceği yerlerde yada durumda bulunmaktan doğan anksiyete
durumudur.
Panik Bozukluk
beklenmedik panik atakların olması ve diğer atakların olacağına dair daima korku duyma, atağın yol
açabileceği sonuçlarla ilgili olarak ıstırap duyma ile açıklanabilir. Agorafobisi olan ve olmayan olarak iki
tipi vardır. Olguların %75’ine değişen derecelerde agorafobi eşlik etmektedir.
Yaşam uzunluğu yaygınlığı % 1.5-1.7
Sıklıkla geç ergenlik periyodunda ya da 30’lu yaşlarının ortalarında görülür.
Kadınlarda 2-3 kat fazladır.
Çarpıntı, terleme, titreme, nefes darlığı, boğulma hissi, göğüs ağrısı, bulantı, baş dönmesi, sersemlik,
denetimini kaybedeceği korkusu, çıldıracağı korkusu, mevt korkusu, uyuşma ve karıncalanmalar, üşüme,
ürperme, etrafın değiştiği hisleri.
İlk panik atak sıklıkla bizatihi ortaya çıkar. Rastgele bir uyarılma, fizikî idman, emosyonel
travma, kafein, alkol, unsur kullanımı üzere durumlar birinci atağı tetikleyebilir
Ana belirti mevt, denetimini yitirme ve çıldıracağı dehşetidir. Bu kaygının kaynağı meçhuldür.
Ataklar dışında atakların yineleyeceği korkusu yani beklenti anksiyetesi vardır.
Ataklara karşı Panik Bozukluğu hastalarının aldığı önlemler
İşe gitmemek
Cinsel ilgi, konut işi, yürüyüş vb. üzere efor
gerektiren işlerden kaçınmak.
Ataklar sırasında bayılma ölme, fenalaşma
halinde olacaklar için tedbir alma: Bacakları
görünmesin diye etek yerine pantolon giyme, çalınmasın diye takı takmama ya da yanında fazla para
bulundurmama.
Atak geliş durumuna nazaran az ya da çok yemek yeme.
Atakları engelleyebilmek emeliyle alkol, unsur ya da ilaç kullanma.
Atakları önleyeceğini düşündüğü şeyleri yanında taşıma (su, şeker, bisküvi, kolonya, XANAX)
Atak sırasında gerekli olabileceğini düşündüğü şeyleri yanında bulundurmak (Evin, eşin, Doktorun
telefonu.)
Atak sırasında yardım alabilmek için bütün gün hastane bahçesinde geçirmek ya da hastaneye
gelebilmek için mazeretler yaratmak.
Güzergahını tabip, acil servis yahut eczane bulunan yerlerden seçmek.
Denetim kaybı ve çıldırmaya karşı:
Evdeki bıçakları kilit altında tutmak.
Çocuklarından uzak durmak.
Balkon kapısını ve dış kapıyı kilitli tutmak.
Muhtemel intihar kaynakları olabilecek ilaç, çamaşır suyu vb. malzemeyi kilit altında tutmak.
TEDAVİSİ
ilaç tedavisi en az bir yıl sürmektedir bunun yanında davranışçı-bilişsel formülde kullanılır. Solunum
antrenmanları faydalı olabilir. Agorafobide duyarsızlaştırma fayda sağlayabilir.
SOSYAL FOBİ
Sosyal fobinin DSM 4 e nazaran teşhis ölçütleri
Sosyal ortamlarda (özellikle tanımadığı şahıslar, oburlarının yanında, kalabalıkta) bir eylem
gerçekleştireceği vakitlerde olumsuz değerlendirileceğinden, aşağılanacağından, küçük duruma
düşeceğinden çok telaş duyma ve korkmadır. Toplumsal fobi en sık rastlanan anksiyete bozukluğudur.
Korkulan toplumsal durumla müsabaka çabucak her vakit anksiyete doğurur, bu da duruma bağlı ya da
durumsal olarak yatkınlık gösterilen bir panik atak biçimi alabilir. Kişi, dehşetinin çok yada anlamsız
olduğunu bilir. Korkulan toplumsal yada bir hareketin gerçekleştirildiği durumlardan kaçınılır yada yoğun
anksiyete ve ıstırapla bunlara katlanılır.
Sosyal fobinin nedenleri
Psikodinamik teoriye nazaran toplumsal fobinin meydana gelmesinde en değerli nedenler ebeveynlerin aşırı
disiplinli olması ve ailenin işbirliğinden uzak tavırlarının olmasıdır. Belirlenmiş bir genetik nedeni
olmamakla birlikte ailesinde toplumsal fobi olan bireylerin öbür insanlara nazaran üç katı daha fazla risk altında
bulunduğunu araştırmalar göstermektedir.
Görülme sıklığı bakımından erkeklerle bayanlar ortasında bariz bir farklılık bulunmamaktadır. Başlangıç
yaşı 13 ile 19 yaş ortasındadır. Gerilimli ve küçük düşürücü bir olaydan sonra apansız başlayabileceği gibi
başlangıç sinsi bir seyir de izleyebilir. Sıklıkla ömür uzunluğu inişli çıkışlı bir seyir gösterir.
Sosyal fobisi olanlar genelde aşağıdaki durumlarda toplumsal fobi belirtilerini ağır olarak yaşarlar:
Topluluk önünde konuşmak.
Bir işle uğraşırken seyredilmek.
Diğerlerinin önünde yemek yemek-içmek.
Otorite pozisyonundaki şahıslarla temas etmek.
Konuk kabul etmek.
Öbürleri ile tartışmak.
Toplulukta telefonla konuşmak.
Tanımadığı şahısların gözlerinin içine bakmak.
İlgi odağı olmak.
Oburlarının önünde yazı yazmak.
Bu durumlardan birine maruz kalan Toplumsal Fobisi olanlar şu belirtileri göstermektedir:
Çarpıntı
Titreme
Terleme
Kaslarda gerginlik
Midede rahatsızlık hissi
Göğüste problem hissi
Sıcak yada soğuk basması
Başta tartı hissi-baş ağrısı
Toplumsal Fobiklerin özellikleri şöyle sıralandırılabilir:
Yalnız yaşama oranları yüksektir.
Eğitim düzeyleri düşüktür. Bilhassa çok erken başlangıçlılarda okul fobisi üzere olur ve muvaffakiyet düşük
olduğu için eğitimlerini sürdüremezler.
Ekseriyetle ekonomik açıdan bağımlıdırlar yada fobileri münasebetiyle gerçek performanslarını
gösteremedikleri için hak ettikleri başarıyı gösteremez ve ekonomik manada olmaları gereken yerin çok
altında yer alırlar.
Öteki psikiyatrik sorunları vardır.
Toplumsal açıdan toplumdan yalıtılmış bir durumdadırlar.
Vakit zaman yaşadıkları problemler intiharı düşündürebilir.
Toplumsal Fobi ve Korku Oluşturan Durumlar:
Sosyal fobide tasa oluşturan durumlar iki ana gruba
ayrılabilir:
* birincisi toplumsal etkileşim gerektiren durumlar,
* ikincisi ise toplumsal performans gerektiren durumlardır.
Sosyal etkileşim gerektiren durumlar: Sohbete katılma (özellikle de karşı cinsle) otorite olan kişilerle
alakalar, parti ve cümbüş üzere toplumsal faaliyetlere iştirak, diğerlerinin önünde yeme ,içme ,yazma,yardım
isteme, yer yahut adres sorma, yeni birileri ile tanışma, göz kontağı gerektiren durumlar, hakkını
savunmayı gerektiren durumlar olarak sıralayabiliriz.
Sosyal performans gerektiren durumlar: Bir topluluk önünde konuşma, konferans verme, sorulara cevap
verme, bir enstrüman çalma spor yapma, genel tuvaletlerde diğerlerinin olduğu bir anda ihtiyacını
giderme olarak sıralayabiliriz.
Sosyal Fobiyle Toplumsal Heyecan Ortasındaki Farklar Nelerdir?
Sosyal heyecanı toplumsal fobiden ayıran en kıymetli özellik, bireyin topluluk önünde bir şeyler yapmaya
devam ettikçe bu bahiste tecrübe kazandıkça toplumsal heyecan azalırken, fobik durumlarda deneyim
kazanmanın heyecan üzerinde tesirli olmaması tersine şahısların bu durumdan şiddetle kaçmaya
çalışmalarıdır. Bu kaçınmanın da kişinin olağan günlük işlerini,mesleki ya da eğitimle ilgili fonksiyonelliğini,
toplumsal etkinliklerini ya da alakalarını değerli ölçüde bozmalıdır ya da kişi fobisi olacağına ait belirgin
bir dert duymalıdır.
SOSYAL FOBİ DE TEDAVİ
Sosyal fobi tedaviye epey uygun karşılık veren ve detaylı tanımlanmış bir rahatsızlıktır. Tedavi sürecinde
ilaç ve psikososyal tedavi yaklaşımları tek tek yahut birlikte kullanılabilir. İlaç tedavisinde ;en çok SSRI
kümesi antidepresan ilaçlar tercih edilmekte olup, yan tesirlerinin azlığı ve uzun müddetli kullanımlara müsait
olmaları nedeniyle avantajlıdırlar. Tabip denetiminde kullanıldığında bağımlılık yapmayan bu ilaçlar, en
az 6 ay kullanılmalı ve tedaviye alınan yanıta nazaran kullanım müddeti tedaviyi yürüten uzman doktor
tarafından belirlenmelidir.
Psikolojik tedavi yaklaşımında; yüklü olarak bilişsel – davranışsal psikoterapiler, toplumsal beceri
eğitimleri, gevşeme antrenmanları, ferdî ve toplumsal aktiflik tedavileri ile küme terapileri
uygulanabilmektedir. Ruhsal tedavilerle bireyler, yanlış niyet ve davranış kalıplarını tanıyabilmekte,
önyargıları ile kendilerine yönelik olumsuz tavırlarını değiştirerek, daha gerçekçi beklenti ve davranış
kalıpları oluşturabilmekte, başa çıkma stratejileri geliştirebilmekte, eksik olan toplumsal becerileri
kazanmakta ve bağlantı güçlerini arttırmaktadır.
ÖZGÜL FOBİ
Özgül fobi, görülen obje yahut durumlardan besbelli, daima ve anlamsız bir formda dehşet duyma
durumu olarak tanımlanır. Endişeye neden olan obje yahut durumun bir istikametinden ziyan görmeye yönelik
bir endişe duyulabileceği korkulan obje ile karşılaşınca denetimini kaybetme, paniğe girme, bayılma gibi
sonuçlardan tasa duyma biçiminde de kendisini gösterebilir . Kişi ekseriyetle bu kadar korkmanın anlamsız
olduğunun şuurundadır. Dehşet yaratan obje yahut durumla karşılaşmaktan kaçınma ve kaçınmanın
mümkün olmadığı durumlarda ise bu duruma lakin çok badire duyularak katlanabilme bu bozukluğun
en tipik özelliklerinden birisidir. Duyulan dehşetin şiddeti uyaranın yakınlığı ve kaçma yolunun olup
olmaması ile çok yakından irtibatlıdır. Yaşanan korku seviyesi birtakım durumlarda panik derecesinde
olabilir. Özgül fobi teşhisinin konulabilmesi için, yaşanan dehşetin bariz seviyede eza yaratması
yahut kişinin mesleksel ve toplumsal fonksiyonlarını Bozacak kadar ağır olması gereklidir.
Özgül fobinin DSM 4 e nazaran teşhis ölçütleri,
Özgül bir obje ya da durumun (örn. uçakla seyahat etme, yükse yerler, hayvanlar, enjeksiyon
yapılması, kan görme ) varlıgı ya da bu türlü bir durumla karşılasacak olma beklentisi ile başlayan, çok ya
da anlamsız, besbelli ve daima endişe. Fobik uyaranla müsabaka çabucak her vakit birden başlayan bir
anksiyete reaksiyonu doğurur, bu da durumu bağlı ya da durumsal olarak yatkınlık gösterilen bir Panik Atağı
biçimini alabilir. Not:Çocuklarda anksiyete, ağlama, huysuzluk gösterme, donakalma, sıkıca sarılma
olarak dışavurulabilir. Kişi, kaygısının çok ya da anlamsız olduğunu bilir. Çocuklarda bu özellik
bulunmayabilir.
Fobik durum(lar)dan kaçınılır ya da ağır anksiyete ya da meşakkatle bun(lar)a katlanılır.
Kaçınma, ansiyöz beklenti ya da korkulan durum(lar)da kahır duyma, kişinin olağan günlük işlerini,
mesleksel (ya da eğitimle ilgili) fonksiyonelliğini, toplumsal etkinliklerini ya da alakalarını bozar ya da fobi
olacağına ait besbelli bir düşünce vardır.
Özgül bir obje ya da duruma eşlik eden anksiyete, Panik Atakları ya da fobik kaçınma
Hayvan tipi: Hayvanlar ve böcekler temel endişe objeleridir. Genelde çocukluk çağlarında başlar.
Doğal etraf tipi: Fırtına, su, yüksek yerler üzere doğal etraftaki objeler kaygıyı başlatmaktadır. Sıklıkta
çocuklukta başlar.
Kan-enjeksiyon-yara tipi: Çoklukla ileri derecede aileseldir. Kan yada yara görme yahut enjeksiyon gibi
tıbbi süreç yapılması kaygı karşılığını başlatır.
Durumsal tip: Tünel, asansör, uçağa binme, otomobil kullanma, kapalı yerler üzere durumlarla karşılaşılınca
ortaya çıkar. Çocukluk çağında ve yirmili yaşlarda sıktır.
Diğer tip: Boşluk fobisi, çocuklukta masal kahramanlarından ya da yüksek seslerden korkma gibi
Nasıl tedavi edilir?
Fobilerde en sık kullanılan terapi sistemi yüzleştirme (exposure) tedavisidir. Bu sistemde hastanın
dehşet yaratan durum yahut objenin üzerine giderek ortaya çıkan anksiyete ile başa çıkması öğretilir.
Anksiyete ile başa çıkma tedavisinde gevşeme teknikleri ve bilişsel davranışçı tedavilerden yararlanılır.
Terapi kümeleri, aile tedavisi ve ferdi psikoterapiler kullanılan öteki terapi formülleridir. Tedavi süresi
hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve hastanın özelliklerine nazaran değişir. İlaç tedavisine cevap birinci birkaç haftada
alınır. Lakin tam düzelme daha uzun vakitte gerçekleşir. Tedavi ile tam düzelme sağlansa da ilaçlara
bir yıl devam etmek gerekir. İlaçları tabip denetiminde kullanmak ve denetimli kesmek değerlidir. Fobiye
bağlı olarak alkol bağımlılığı gelişmiş ise fobinin tedavi edilmesi ile bağımlılığın tedavisi kolaylaşır. Altta
yatan fobi belirtilerini ortadan kaldırmadan bağımlılıktan kurtulmak zordur.