http://www.zeyneppinar.com/genel-anksiyete-bozuklugu-2/ ‘dan alıntıdır.
GENEL ANKSİYETE BOZUKLUĞU
Gerilimli bir durumla karşı karşıya kaldığımızda ya da baskı altındayken kalbimizin süratle çarpması ya da vakit zaman kaygılı ve gergin hissetmek olağan bir durumdur. Bunu her insan vakit zaman yaşar. Anksiyete vücudun tehlikeye karşı verdiği olağan bir yansıdır. Her ne kadar bireyde güzel hisler yaratmasa da aslında anksiyete makus bir şey değildir. Belirli bir seviyede anksiyete kişiyi uyanık fiyat, yaptığı işe odaklanmasını ve motive olmasını sağlar. Fakat şayet anksiyete sürekliyse, gereğinden fazlaysa, kişinin günlük aktivitelerini ve öteki beşerlerle olan bağlarını etkiliyorsa, o vakit artık olağan huduttan çıkılmış demektir, bu durumda anksiyete bozukluklarından kelam edebiliriz.
Yaygın Anksiyete Nedir?
Anksiyete Türkçedeki karşılığıyla telaş yahut telaş, şahısta her an makûs bir şey olacakmış hissi,örneğin her an makus bir haber alacağı yada kendisinin veyahut yakınlarının başına makus birşey geleceği kaygısı ile giden bir bunaltı duygusudur.
Kişi sıklıkla günlük olaylar karşısında beklenenin üstünde yüksek bir tasa seviyesi yaşar. Zihni çoğunluklafelaket senaryoları ile doludur. Örneğin çocuğu meskene bir saat gecikmeyle gelmiştir, lakin bu gecikme “mutlaka çocuğa otomobil çarpmıştır”, “birileri çocuğa bir şey yapmıştır” tipinden korku içeren kanılarla karşılanır. Kişi olaylar karşısında hafif bir tedirginlik hissinden panik derecesine kadar değişik yoğunluklarda dert yaşayabilir. Duruma yaygın telaş bozukluğu denmesinin nedeni kişinin yalnızca muhakkak durumlarda değil, çabucak her durumda (belirli bir yer, vakit yada duruma bağlı olmaksızın) az yada çok telaş yaşamasıdır. Panik bozukluğundan bu istikametten ayrılmaktadır.
Aslında tasa günlük hadiselerde herkesin karşılaştığı bir ruh halidir, ve çok boyutlara ulaşmadıkça bir teşvik aracı olarak insanlara yardımcıdır. Dert, kişinin günlük aktivitelerini aksatacak hale gelerekbaşlı başına bir sorun meydana getirdiğinde artık hastalık ismini alır, ve tedavi edilmelidir.
Yaygın anksiyete bozukluğu olan kişi uzun süren, denetim etmekte zahmet çektiği bir kaygı durumu yaşar. Bu telaş huzursuzluk yahut kendini tetikte hissetme, çabuk yorulma, odaklanma zahmeti, unutkanlık hissi, sonluluk, kas gerginliği ve uyku bozukluğu belirtilerinin tamamı yada bir kısmı ile birlikte bulunur. Kişinin yaşadığı bu sorunlar kişinin hayatını olumsuz istikamette etkilemektedir.
Bu sık rahatsızlık çoklukla 20’li yaşlardan evvel başlayarak, dalgalı bir seyir izler. Duruma eşlik edebilecek psikiyatrik bozukluklar öbür telaş bozuklukları, depresyon ve alkol bağımlılığıdır.
Şayet aşağıdaki semptomlardan bir birçoklarına sahipseniz ve bunlardan kendi iradenizle kurtulamıyorsanız, bir anksiyete bozukluğuna sahip olabilirsiniz:
Devamlı olarak gergin, telaşlı ya da sonlu misiniz?
Anksiyeteniz iş, okul ya da aile yaşantınızı olumsuz etkiliyor mu?
Mantıksız olduğunu bildiğiniz ama kurtulamadığınız endişeleriniz var mı?
Kimi davranışlar makul biçimde yapılmadığında makus şeylerin olacağı fikriniz var mı?
Tasa yarattığı için birtakım günlük aktivitelerden kaçındığınız oluyor mu?
Ani ve beklenmeyen panik ve kalp çarpıntıları yaşıyor musunuz?
Anksiyete Bozukluklarının Belirtileri Anksiyete bozuklukları tek bir bozukluktan daha çok birbiriyle bağlı bir çok durumdan oluşmasına karşın, şahıstan bireye farklı belirtiler gösterebilir. Biri ani anksiyete ve panik atakları ve kalp çarpıntısı yaşarken, bir diğeri otomobil kullanırken bir endişeye kapılabilir; birinin aklına daima denetim edemediği kanılar gelirken bir öteki kişi ise daima her hususta ve her durumda telaş duyabilir
Lakin birçok insanın tehdit edici bulmadığı durumlarda hissedilen devamlı ve şiddetli kaygı ya da kaygı bütün anksiyete bozukluklarında ortak olan kıymetli bir semptomdur. Anksiyetenin duygusal semptomları
Çok korku
Bir işe konsantre olmada güçlük
Sonluluk ve gerginlik
Her vakit en kötüyü düşünmek
Asabiyet
Acelecilik
Daima tehlikede olma düşüncesi
Anksiyetenin fizikî semptomları
Kalp çarpıntısı
Terleme
Mide bulantısı ya da ağrısı
Sık tuvalete gitme ya da ishal
Nefes almada güçlük
Titreme ve tikler
Kaslarda kasılma
Yorgunluk
Uykusuzluk
Enteresan bir nokta da tasa seviyesi yüksek şahısların huzursuzluk ve dert hissinin yanı sıra daima tansiyon tipi başağrıları, yaygın beden ağrıları, bulantı, midede şişkinlik üzere şikayetler çekmeleridir. Bu nedenle hastaların bir kısmı öncelikle psikiyatrist dışındaki tabiplere başvururlar.
Korku hali ile deney hayvanlarında görülen “savaş yada kaç” refleksi ortasında benzerlikler kurulmaktadır. Önemli bir tehditle karşı karşıya kalmış bir hayvandakine benzeri olarak, kişi yaşamsal bir tehlike algılamakta, buna gerek ruhsal gerekse bedensel yollarla karşılık vermektedir. Böylesi bir durumda kişinin otonom hudut sistemi aktifleşmekte; sirkülasyon ve teneffüsü hızlanmaktadır. Kişi bunları titreme, huzursuzluk, kas gerginlği, nefes darlığı, çarpıntı hissi, ellerde, ayaklarda üşüme, ağız kuruması, bulantı ve midede şişkinlik olarak algılamaktadır. Göründüğü üzere beyin ve vücut daima birlikte çalışmakta; belirtiler en bariz olarak vücut yoluyla hissedilmektedir.
Yaygın anksiyete bozukluğunun nedenleri
Bir kısım insanın neden daima olarak daha fazla dertli olduğu hala araştırma hususudur. Bu durumun gelişmesine kalıtımsal faktörlerin yanı sıra çocukluk devri ömür tecrübelerinin de etkisiyadsınamayacak seviyededir. Bireylerin kendilerini her an tetikte hissediyor olmaları, yaygın korku hallerinin yanı sıra düşünsel şemalarıyla (felaket senaryoları gibi) da bağlı görünmektedir
Teşhis Daima devam eden kaygı ve telaş hali günlük yaşantıyı etkiliyorsa ya da şahısta daima makus birşey olacağına dair bir his varsa yaygın anksiyete bozukluğundan kelam edilebilir. Yaygın anksiyete bozukluğu en az 6 ay boyunca kişinin daima olarak günlük işlerle ilgili gergin, telaşlı, çok evhamlı olması durumudur. Şahısta çok kaygı, heyecan, konstantrasyon eksikliği, uyku bozukluğu ve kalabalık ortamlara girememe üzere belirtiler bulunabilir.
Yaygın anksiyete bozukluğu teşhisi ruh tabibi tarafından konulmalıdır. Teşhis sürecinde emel belirtilerin bedensel ve öbür ruhsal rahatsızlıklardan ayırt edilmesidir. Bu maksatla detaylı fizik muayene, çeşitli kan tetkikleri, görüntülemeler ve gerekirse başka branş tabiplerinden konsültasyon istenir.
Belli bedensel bir nedene bağlanamayan midede şişkinlik, başağrısı, yaygın kas ağrıları üzere şikayetlerle giden tablolarda tasa bozuklukları akla birinci gelmesi gereken durum olmalıdır.
Tedavi
Yaygın anksiyete bozukluğu tedavi edilmediği takdirde yıllarca sürerek, şahısta değerli bir yeti yitimine yol açar. İleri devirlerde, hastalarda mevcut rahatsızlıklarına ikincil olarak depresyon gelişebilir. Hastalar huzursuzluk ve kasvetleri için kısa periyodik rahatlatıcı tesirlere sahip olduğundan alkol kullanmaya başlayabilirler yahut kullandıkları alkol ölçüsünü artırabilirler. Bu sebeplerle hastalığın daha başlangıçta tedavi edilmesi büyük ehemmiyet taşır.
Ayrıyeten eşlik eden bedensel rahatsızlık bulunsun bulunmasın çok telaş halinin tedavi edilmesi hipertansiyon ve kalp-dolaşım sistemi ile bağlı risklerin azaltılması noktasında kıymetli bir adımdır.
İlaç tedavisi
Yaygın anksiyete bozukluğunun önde gelen tedavisi uygun formda seçilmiş antidepresanlardır. Tedaviye bazen de kısa müddetle benzodiazepin kümesi ilaçlar eklenmektedir. İlaç tedavisi tek başına ya da gereğinde bilişsel-davranışçı (CBT) terapi ile birlikte uygulandığında %90’lara ulaşan oranlarda başarılı olunmaktadır
Psikoterapi
Yaygın anksiyete bozukluğunda tesiri gösterilmiş olan terapi tipi bilişsel davranışçı terapidir. İlaç tedavisine ek olarak uygulanabilecek psikoterapi ile kişinin olumsuz niyet ve davranış biçimlerinin değiştirilmesi ve hastalıkla çaba etmesi için daha etkin olması amaçlanır. Terapi 6-12 seans kadar sürmektedir. Bilişsel davranışçı terapide hasta öncelikle hastalığının ne olduğu ve sebepleri konusunda eğitilmektedir. Bunun yanı sıra nefes idmanı ve çeşitli gevşeme antrenmanları, gerilimle başa çıkma yolları ile kişinin rahatlaması sağlanır. Bunun yanı sıra çeşitli ödevler verilerek kişinin telaş verici durumlara karşı duyarsızlaşması sağlanır.
Stajerlerimın en genç ve çabalı olanı Kübra, hoş özetlemişsin teşekkürler. Kişinin, anksiyete-kaygı-endişe sebebiyle ömür kalitesi düşer, fonksiyonsuz telaş sebebiyle konsantrasyonu o denli düşerki, elindeki işine dikkatini veremez ve iş randımanı düşer. DSM-IV-TR nazaran 1. Çok heyecan duyma, huzursuzluk 2. Kolay yorulma 3. Konsantrasyonda düşme yahut zihni durmuş üzere olma 4. İrritabilite (huzursuzluk) 5. Uykuya dalmada zahmet, bölünen uyku yahut dinlendirmeyen uyku 6. Kas gerginliği. Bu 6 belirtiden 3’ü günlük fonksiyonunuzu bozuyorsa kimseden müsaade almayın psikiyatrik yardım alın. Kas gerginliği, titreme, seğirme (göz etrafı özellikle) kendini sarsak hissetme ve ağrı sızı formunda kendini gösterebilir.
Kişi ile birinci karşılaştığımızda soğuk, terli yahut nemli eller dikkati çeker, basitçe ağzı kurur, bulantı ve ishal, sık sık tuvalate gitme, yutma zahmeti, boğazda yumru hissi şikayetleri olur. Örneğin “yutamıyorum” deyip 8-10 kg. zayıflayan hastalarımız olmaktadır. Abartılı irkilme yansılar olabilir. Çok telaşlar “günlük mesken işleri, çaya gelecek konuklar, randevuya geç kalma korkusu, felaket korkusu, gelecek korkusu, çocukların sıhhati ve geleceği üzerine” olabilir. Dertli büyüyen çocuklar ilerde MÜKEMMELLİYETÇİ özgüveni düşük, muvaffakiyetleri ve öbür tasaları için onay alma arayışı içinde, çok garanti arayışı içinde olabilirler.
Toplumda 1 yılda görülme oranı %3-5 ortası olup hastaların 2/3 bayandır.
Anksiyeteli hasta hakikat söyler lakin anksiyete bozuklukları her kılığa giren bir yalancı olabilir. Fazla çalışan bir tiroid (hipertroidi) tıpkı belirtileri verebilir, yada böbreküstü bezinin çok çalışması sonucu oluşan (feokromasitoma) da birebir belirtiler verebilir. Anksiyetenin fizyolojik belirtileri ile hipertiroidi ve feokromasitoma vs. üzere hastalıkların patolojik belirtileri birbirine karışabilir. Tanıyı mutlak bir psikiyatrist koymalı ve tetkikler istenmeli ondan sonra ilaç ve terapi gelir. Fazla tüketilen kahve kafein kullanımının oluşturduğu anksiyeteye yol açabilir.
Psikiyatri Uz. Dr. Zeynep Pınar
Psk. Kübra DİNÇTÜRK
www.zeyneppinar.com