http://www.zeyneppinar.com/genel-anksiyete-bozuklugu-2/ ‘dan alıntıdır.
GENEL ANKSİYETE BOZUKLUĞU
Gerilimli bir durumla karşı karşıya kaldığımızda ya da baskı altındayken kalbimizin süratle çarpması ya da vakit zaman kaygılı ve gergin hissetmek olağan bir durumdur. Bunu her insan vakit zaman yaşar. Anksiyete vücudun tehlikeye karşı verdiği olağan bir yansıdır. Her ne kadar bireyde güzel hisler yaratmasa da aslında anksiyete berbat bir şey değildir. Belirli bir seviyede anksiyete kişiyi uyanık meblağ, yaptığı işe odaklanmasını ve motive olmasını sağlar. Lakin şayet anksiyete sürekliyse, gereğinden fazlaysa, kişinin günlük aktivitelerini ve öteki beşerlerle olan ilgilerini etkiliyorsa, o vakit artık olağan sondan çıkılmış demektir, bu durumda anksiyete bozukluklarından kelam edebiliriz.
Yaygın Anksiyete Nedir?
Anksiyete Türkçedeki karşılığıyla telaş yahut tasa, bireyde her an makûs bir şey olacakmış hissi,örneğin her an makûs bir haber alacağı yada kendisinin veya yakınlarının başına berbat birşey geleceği kaygısı ile giden bir bunaltı duygusudur.
Kişi sıklıkla günlük olaylar karşısında beklenenin üstünde yüksek bir telaş seviyesi yaşar. Zihni çoğunluklafelaket senaryoları ile doludur. Örneğin çocuğu konuta bir saat gecikmeyle gelmiştir, lakin bu gecikme “mutlaka çocuğa otomobil çarpmıştır”, “birileri çocuğa bir şey yapmıştır” tipinden telaş içeren fikirlerle karşılanır. Kişi olaylar karşısında hafif bir tedirginlik hissinden panik derecesine kadar değişik yoğunluklarda tasa yaşayabilir. Duruma yaygın telaş bozukluğu denmesinin nedeni kişinin yalnızca belirli durumlarda değil, çabucak her durumda (belirli bir yer, vakit yada duruma bağlı olmaksızın) az yada çok dert yaşamasıdır. Panik bozukluğundan bu istikametten ayrılmaktadır.
Aslında telaş günlük hadiselerde herkesin karşılaştığı bir ruh halidir, ve çok boyutlara ulaşmadıkça bir teşvik aracı olarak insanlara yardımcıdır. Korku, kişinin günlük aktivitelerini aksatacak hale gelerekbaşlı başına bir sorun meydana getirdiğinde artık hastalık ismini alır, ve tedavi edilmelidir.
Yaygın anksiyete bozukluğu olan kişi uzun süren, denetim etmekte zahmet çektiği bir kaygı durumu yaşar. Bu telaş huzursuzluk yahut kendini tetikte hissetme, çabuk yorulma, odaklanma zahmeti, unutkanlık hissi, sonluluk, kas gerginliği ve uyku bozukluğu belirtilerinin tamamı yada bir kısmı ile birlikte bulunur. Kişinin yaşadığı bu meşakkatler kişinin hayatını olumsuz tarafta etkilemektedir.
Bu sık rahatsızlık ekseriyetle 20’li yaşlardan evvel başlayarak, dalgalı bir seyir izler. Duruma eşlik edebilecek psikiyatrik bozukluklar öteki korku bozuklukları, depresyon ve alkol bağımlılığıdır.
Şayet aşağıdaki semptomlardan bir birçoklarına sahipseniz ve bunlardan kendi iradenizle kurtulamıyorsanız, bir anksiyete bozukluğuna sahip olabilirsiniz:
Devamlı olarak gergin, kaygılı ya da sonlu misiniz?
Anksiyeteniz iş, okul ya da aile yaşantınızı olumsuz etkiliyor mu?
Mantıksız olduğunu bildiğiniz lakin kurtulamadığınız kaygılarınız var mı?
Kimi davranışlar makul formda yapılmadığında makus şeylerin olacağı niyetiniz var mı?
Kaygı yarattığı için kimi günlük aktivitelerden kaçındığınız oluyor mu?
Ani ve beklenmeyen panik ve kalp çarpıntıları yaşıyor musunuz?
Anksiyete Bozukluklarının Belirtileri Anksiyete bozuklukları tek bir bozukluktan daha çok birbiriyle bağlı bir çok durumdan oluşmasına karşın, bireyden bireye farklı belirtiler gösterebilir. Biri ani anksiyete ve panik atakları ve kalp çarpıntısı yaşarken, bir oburu otomobil kullanırken bir kaygıya kapılabilir; birinin aklına daima denetim edemediği niyetler gelirken bir öteki kişi ise daima her mevzuda ve her durumda kaygı duyabilir
Lakin birden fazla insanın tehdit edici bulmadığı durumlarda hissedilen devamlı ve şiddetli dehşet ya da tasa bütün anksiyete bozukluklarında ortak olan değerli bir semptomdur. Anksiyetenin duygusal semptomları
Çok korku
Bir işe konsantre olmada güçlük
Sonluluk ve gerginlik
Her vakit en kötüyü düşünmek
Asabiyet
Acelecilik
Daima tehlikede olma düşüncesi
Anksiyetenin fizikî semptomları
Kalp çarpıntısı
Terleme
Mide bulantısı ya da ağrısı
Sık tuvalete gitme ya da ishal
Nefes almada güçlük
Titreme ve tikler
Kaslarda kasılma
Yorgunluk
Uykusuzluk
Enteresan bir nokta da telaş seviyesi yüksek şahısların huzursuzluk ve korku hissinin yanı sıra daima tansiyon tipi başağrıları, yaygın beden ağrıları, bulantı, midede şişkinlik üzere şikayetler çekmeleridir. Bu nedenle hastaların bir kısmı öncelikle psikiyatrist dışındaki tabiplere başvururlar.
Dert hali ile deney hayvanlarında görülen “savaş yada kaç” refleksi ortasında benzerlikler kurulmaktadır. Önemli bir tehditle karşı karşıya kalmış bir hayvandakine benzeri olarak, kişi yaşamsal bir tehlike algılamakta, buna gerek ruhsal gerekse bedensel yollarla yanıt vermektedir. Böylesi bir durumda kişinin otonom hudut sistemi aktifleşmekte; sirkülasyon ve teneffüsü hızlanmaktadır. Kişi bunları titreme, huzursuzluk, kas gerginlği, nefes darlığı, çarpıntı hissi, ellerde, ayaklarda üşüme, ağız kuruması, bulantı ve midede şişkinlik olarak algılamaktadır. Göründüğü üzere beyin ve vücut daima birlikte çalışmakta; belirtiler en bariz olarak vücut yoluyla hissedilmektedir.
Yaygın anksiyete bozukluğunun nedenleri
Bir kısım insanın neden daima olarak daha fazla korkulu olduğu hala araştırma hususudur. Bu durumun gelişmesine kalıtımsal faktörlerin yanı sıra çocukluk periyodu hayat tecrübelerinin de etkisiyadsınamayacak seviyededir. Bireylerin kendilerini her an tetikte hissediyor olmaları, yaygın dert hallerinin yanı sıra düşünsel şemalarıyla (felaket senaryoları gibi) da alakalı görünmektedir
Teşhis Daima devam eden dehşet ve tasa hali günlük yaşantıyı etkiliyorsa ya da bireyde daima makûs birşey olacağına dair bir his varsa yaygın anksiyete bozukluğundan kelam edilebilir. Yaygın anksiyete bozukluğu en az 6 ay boyunca kişinin daima olarak günlük işlerle ilgili gergin, kaygılı, çok evhamlı olması durumudur. Şahısta çok telaş, heyecan, konstantrasyon eksikliği, uyku bozukluğu ve kalabalık ortamlara girememe üzere belirtiler bulunabilir.
Yaygın anksiyete bozukluğu teşhisi ruh doktoru tarafından konulmalıdır. Teşhis sürecinde hedef belirtilerin bedensel ve öbür ruhsal rahatsızlıklardan ayırt edilmesidir. Bu gayeyle detaylı fizik muayene, çeşitli kan tetkikleri, görüntülemeler ve gerekirse öbür branş doktorlarından konsültasyon istenir.
Makul bedensel bir nedene bağlanamayan midede şişkinlik, başağrısı, yaygın kas ağrıları üzere şikayetlerle giden tablolarda dert bozuklukları akla birinci gelmesi gereken durum olmalıdır.
Tedavi
Yaygın anksiyete bozukluğu tedavi edilmediği takdirde yıllarca sürerek, bireyde kıymetli bir yeti yitimine yol açar. İleri devirlerde, hastalarda mevcut rahatsızlıklarına ikincil olarak depresyon gelişebilir. Hastalar huzursuzluk ve badireleri için kısa periyodik rahatlatıcı tesirlere sahip olduğundan alkol kullanmaya başlayabilirler yahut kullandıkları alkol ölçüsünü artırabilirler. Bu sebeplerle hastalığın daha başlangıçta tedavi edilmesi büyük ehemmiyet taşır.
Ayrıyeten eşlik eden bedensel rahatsızlık bulunsun bulunmasın çok tasa halinin tedavi edilmesi hipertansiyon ve kalp-dolaşım sistemi ile bağlı risklerin azaltılması noktasında kıymetli bir adımdır.
İlaç tedavisi
Yaygın anksiyete bozukluğunun önde gelen tedavisi uygun biçimde seçilmiş antidepresanlardır. Tedaviye bazen de kısa mühletle benzodiazepin kümesi ilaçlar eklenmektedir. İlaç tedavisi tek başına ya da gereğinde bilişsel-davranışçı (CBT) terapi ile birlikte uygulandığında %90’lara ulaşan oranlarda başarılı olunmaktadır
Psikoterapi
Yaygın anksiyete bozukluğunda tesiri gösterilmiş olan terapi çeşidi bilişsel davranışçı terapidir. İlaç tedavisine ek olarak uygulanabilecek psikoterapi ile kişinin olumsuz fikir ve davranış biçimlerinin değiştirilmesi ve hastalıkla çaba etmesi için daha etkin olması amaçlanır. Terapi 6-12 seans kadar sürmektedir. Bilişsel davranışçı terapide hasta öncelikle hastalığının ne olduğu ve sebepleri konusunda eğitilmektedir. Bunun yanı sıra nefes idmanı ve çeşitli gevşeme idmanları, gerilimle başa çıkma yolları ile kişinin rahatlaması sağlanır. Bunun yanı sıra çeşitli ödevler verilerek kişinin korku verici durumlara karşı duyarsızlaşması sağlanır.
Stajerlerimın en genç ve çabalı olanı Kübra, hoş özetlemişsin teşekkürler. Kişinin, anksiyete-kaygı-endişe sebebiyle ömür kalitesi düşer, fonksiyonsuz kaygı sebebiyle konsantrasyonu o denli düşerki, elindeki işine dikkatini veremez ve iş randımanı düşer. DSM-IV-TR nazaran 1. Çok heyecan duyma, huzursuzluk 2. Kolay yorulma 3. Konsantrasyonda düşme yahut zihni durmuş üzere olma 4. İrritabilite (huzursuzluk) 5. Uykuya dalmada zahmet, bölünen uyku yahut dinlendirmeyen uyku 6. Kas gerginliği. Bu 6 belirtiden 3’ü günlük fonksiyonunuzu bozuyorsa kimseden müsaade almayın psikiyatrik yardım alın. Kas gerginliği, titreme, seğirme (göz etrafı özellikle) kendini sarsak hissetme ve ağrı sızı halinde kendini gösterebilir.
Kişi ile birinci karşılaştığımızda soğuk, terli yahut nemli eller dikkati çeker, kolaylıkla ağzı kurur, bulantı ve ishal, sık sık tuvalate gitme, yutma zahmeti, boğazda yumru hissi şikayetleri olur. Örneğin “yutamıyorum” deyip 8-10 kg. zayıflayan hastalarımız olmaktadır. Abartılı irkilme yansılar olabilir. Çok korkular “günlük mesken işleri, çaya gelecek konuklar, randevuya geç kalma korkusu, felaket korkusu, gelecek korkusu, çocukların sıhhati ve geleceği üzerine” olabilir. Korkulu büyüyen çocuklar ilerde MÜKEMMELLİYETÇİ özgüveni düşük, muvaffakiyetleri ve başka telaşları için onay alma arayışı içinde, çok garanti arayışı içinde olabilirler.
Toplumda 1 yılda görülme oranı %3-5 ortası olup hastaların 2/3 bayandır.
Anksiyeteli hasta yanlışsız söyler lakin anksiyete bozuklukları her kılığa giren bir yalancı olabilir. Fazla çalışan bir tiroid (hipertroidi) birebir belirtileri verebilir, yada böbreküstü bezinin çok çalışması sonucu oluşan (feokromasitoma) da birebir belirtiler verebilir. Anksiyetenin fizyolojik belirtileri ile hipertiroidi ve feokromasitoma vs. üzere hastalıkların patolojik belirtileri birbirine karışabilir. Tanıyı mutlak bir psikiyatrist koymalı ve tetkikler istenmeli ondan sonra ilaç ve terapi gelir. Fazla tüketilen kahve kafein kullanımının oluşturduğu anksiyeteye yol açabilir.
Psikiyatri Uz. Dr. Zeynep Pınar
Psk. Kübra DİNÇTÜRK
www.zeyneppinar.com