Günümüzün en büyük sorunlarından biri olan unutkanlıkta berbat huylu unutkanlığın değerine işaret eden Üsküdar Üniversitesi Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, makus huylu unutkanlığın Alzheimer’a götüren bir süreç olduğunu belirterek beyin idmanlarının kıymetine işaret etti.
Büyük Kulüp’ün Sıhhat Komitesi tarafından düzenlenen Sıhhat Konferansları’nın bu ayki konuğu Üsküdar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan oldu. Konuşmasında unutkanlık konusunu ele alarak Alzheimer ile ilgili değerli açıklamalarda bulundu.
“Önemli olan Alzheimer olmadan, onu nasıl önleyeceğimizi bilmek” diyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Nasıl ki aerobik yaparak vücudumuzu geliştirmeye çalışıyor, bedenimizin daha sağlıklı olmasını hedefliyorsak, Nörobik sayesinde de beyin idmanları yaparak Alzheimer’ın önüne geçilebilmek mümkün” dedi.
En tehlikeli unutkanlık ‘’Unuttuğunu unutmaktır’’
“İyi huylu” ve “kötü huylu” olmak üzere iki cins unutkanlığın bulunduğunu belirten Tarhan, düzgün unutkanlığın genel olarak dikkatsizlikten oluştuğunu, yapısal bir bozulmanın olmadığını ve bu cins unutkanlıkların tedavisinin daha kolay olduğunu söyledi. Berbat huylu unutkanlığın ise ekseriyetle Alzheimer’a götüren bir süreç olduğunu söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, unutkanlığın en tehlikeli sürecinin ise kişinin ‘’unuttuğunu unutması’’ olduğunun altını çizdi.
Beynimiz daima işleyiş halinde
Yapılan faaliyet ya da kanılara nazaran beynin bölge ve fonksiyonlarında farklı uyarımların oluştuğunu belirten Tarhan, sağlıklı şahısların beyinlerini sakinleştirebildiklerini lakin depresif ve hasta şahısların beyinlerini sakinleştiremediklerini söyledi. Depresyon, gerilim idaresi, hayal etme üzere durumların aslında beyni çalıştıran durumlar olduğunu söyleyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, beynimizin uyuyan bir organ olmayıp daima bir işleyiş halinde olduğunu belirterek “Atmosferdeki yüzde birlik bir oksijen düşüşü beynimizde yüzde 12,5’luk bir performans düşüşüne sebep oluyor ve hava kirliliğinin en çok etkilediği organımız beyindir” dedi.
Kadın- erkek beyinlerindeki farklar
Kadın ve erkek beyni ortasındaki farklardan kelam eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kadınların beyninin sağ kısmı gelişerek his, heyecan, müzik, sanat üzere estetik algıları ön plana çıkarken; erkeklerde gelişen sol beyin mantık, muhakeme, tahlil üzere rasyonel kavramlarla biyolojik olarak gelişmiştir. Ancak kişi kendini geliştirip ön beynini kullandıkça sağ-sol beyin ortasındaki fark azalmaya başlıyor” dedi. “Kadın beyni gerilim altında iken konuşarak yalnızlığını giderme odaklı çalışırken, erkek beyni ise gerilim altında iken zihinsel sığınağına çekilir ancak erkekler biraz hoş kelam söylese bayan konuşmaya muhtaçlık duymaz” diyen Tarhan, “Kadın- erkek beyni ortasındaki bir diğer fark ise erkek beyni erotizm odaklı çalışırken, bayan beyni romantizm odaklı çalışmaktadır” açıklamasında bulundu.
“Ben merkezli” olan sol beyin, erkeklerde daha çok çalışıyor
Anaokulu çocuklarında yapılan bir çalışmaya nazaran, sol beyefendisinin ben merkezli bir genetiği olduğu ve erkek çocuklarda bu kısmın genetiksel olarak daha çok çalıştığına dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Anne karnındaki çocuklar üzerinde yapılan çalışmalara nazaran kız çocuklarında görülen dudak hareketlerinin, erkek çocuklara oranla daha fazla olduğu belirtiliyor. Yani aslında bayanların erkeklere nazaran daha fazla konuşmasının sebebi yeniden genetik sebeplerden kaynaklanıyor ve bayanların annelik yapabilmeleri için konuşma özelliklerinin empati hislerinin, dehşete dirençli olmalarının daha çok gelişmiş olması gerekiyor. İnsan beyni karar verirken his, niyet, davranış ve kıymet hususları merkezinde hareket etmektedir. Einstein’ın beyni incelendiği vakit sağ ile sol beynin ağsal yapısının başka insanlara nazaran çok daha gelişmiş olduğu görülüyor. Yani zeka hücre sayısına bağlı olarak değil, hücreler ortası ilişki sayısıyla alakalıdır. Bir kuşun beyninde bir iki ilişki görülürken, bir insan beyninde 15 bin temas yapısı vardır. Beynin denetim sisteminin bozulmasıyla birlikte, kişi kişilik değişimi yaşıyor ve istemsizce cinsel arzulamalar, hiç olmayacak yerde sulu latifeler yaptığı gözleniyor” dedi.
Duyguların da beyne kaydedildiğini ve beynimizin aslında kimyasal bir organ olduğunu vurgulayan Tarhan, “Dopamin-haz, endorfin-zevk, serotonin memnunluk, oksitosin-şefkat ve bağlanmakla ilgilidir. Yani, her duyguya karşı oluşturulan kimyasal bir karşılığı vardır” dedi.
Konuşmanın beyindeki önemi
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, konuşmanın beynimizdeki kıymetini şu halde açıkladı: “Konuşurken beynimizin üçte ikisi çalışıyor. Televizyon karşısında uzun müddet duran çocukların beyni sözcük üretme hüneri gelişmiyor ve yalnızca dinlemeye odaklı bir yapıya dönüştüğü için konuşma yeteneği köreliyor. Belirli bir yaşa kadar çocuğu sosyalleştirerek yaşıtlarıyla bağlantıya geçirerek tedavi usulü uyguluyoruz ancak dört beş yaşlarındayken bunu tedavi etmek mümkün olmuyor ve çocuk dilsiz kalıyor.”
Aşık olan kişinin beyninde değişik kimyasallar oluşmaya başlıyor
“Beyinden bahsederken, aşkın kimyasından bahsetmeden olmaz. Aşık olan insanın beyninde değişik kimyasallar oluşmaya başlıyor ve yemek yiyememe, bütün gece uyumadan durma üzere birtakım düzensizlikler meydana geliyor” diyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Aşk sözcüğü Arapça’dan gelir ve ‘sarmaşık’ manasındadır yani tutunduğu şeye bağlanır ve tutunduğu şey ölürse o da ölür. Aşkın da sağlıklı bir aşk olması lazım” açıklamasında bulundu.
Strese karşı alınan hakikat durum, bizi hakikat yerlere götürür
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Beyin haritalaması yapıldığında aslında depresyon dediğimiz şey, beyinde serotonin azalmasından oluşan bir durumdur ve kişi hayattan zevk almamaya keyifli olmamaya başlıyor” dedi. Gerilimin de yararları olduğunu vurgulayan Tarhan, kelamlarına şöyle devam etti: “Stresin yararları da vardır. Gerilimi bir yırtıcı cet benzetecek olursak, o atı yönetebilirsek bize yarar sağlar. Gerilimi yenmek yoktur lakin onu yönetebiliriz. Denetim edilebilen gerilim beynin çalışmasını sağlar. Bir rüzgar düşünün, herkes uçurtmayı o rüzgarın uçurduğunu sanır ancak aslında onu uçuran, uçurtmanın rüzgara karşı aldığı yanlışsız durumdur. Şayet gerilime karşı gerçek durumu alırsak bizi hakikat yerlere götürür.”
Kişinin yaptığı işi sevmesinin ehemmiyetini de vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi yaptığı işi sevmiyor ve benimseyememiş işe saat 5 olduğu vakit direk kapatır dükkanını ancak işini seviyorsa 7-24 beyni oraya odaklıdır. Televizyon izlerken bile gördüğü bir şeyi işi ile bağdaştırıp sonraki gün hayatında uygulamaya başlar” dedi.
İnsanların gerilimini satın almayın
Stresin bulaşıcı olduğunu söyleyerek “Karşınızdaki gerilimli insanların gerilimlerini satın almayın” ikazında bulunan Tarhan, “Duygusal liderliği her vakit elinizde tutmalı ve karşınızdaki kişinin gerilimini manipüle etmeyi başarmalısınız” dedi.
Bazı konutlarda ailenin duygusal liderliği alamadığı için konutu küçük çocuğun yönettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Şirinlik üzere görünen bu durumda, ileriki vakitlerde büyüyen çocuk anne babayı silkelemeye ve onlar üzerinde bir hakimiyet oluşturmaya başlar. Araştırıldığında bu durumun altında ailenin çocuk üzerinde duygusal liderlik kuramamasından kaynaklandığı görülür. Çocuklarını ‘Özgür büyüteceğim’ niyetiyle yetiştiren aileler, çocuklara nerede durmaları gerektiğinin sonlarını öğretemezler. Çocuğu karşımıza almak yerine yanımıza alıp yönetmeyi bilmemiz gerekiyor” biçiminde konuştu.
Kalifornia sendromu
Yalnızlıkların artmasıyla birlikte İngiltere’de geçtiğimiz günlerde kurulan Yalnızlık Bakanlığına da değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Amerika’da buna Kalifornia Sendromu deniliyor. Kalifornia Sendromu’nun hedonizm, egoistlik, yalnızlık ve mutsuzluktan oluşan dört ana özelliği vardır. Beşerler zevki, hazzı ömür gayesi olarak kabul ederek benmerkezci bir yaklaşım sergiliyorlar. Bu da doğal olarak yalnızlığı meydana getiriyor. Karanlığın 5 atlısı olarak isimlendirdiği; kin, öfke, nefret, kıskançlık ve düşmanlık bu hisleri insani ölçüde hissedebiliriz ama tüm hayatımızı bu hislerle yaşayacak olursak damar direnci artarak tansiyon yükseliyor. Beynimizde daima oksijelenme ve kanlanma oluşuyor, beyinde kılcal damarlar tıkanmaya başlıyor ve asit özellikli kimyasallar bedende dolaşmaya başlıyor” diye konuştu.
Dünyamızı değiştirmek yerine kendimizi değiştirmeliyiz
Yapılan kurumsal sadakat çalışmalarında birinci sırada işine severek gidenler, ikinci sırada geleceğini inançta hissedenler ve üçüncü sırada ise aldığı fiyatın bulunduğunu söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yani bir kişi işini severek yapıyorsa o insan zati çalışmıyordur; sevdiği bir şeyle eğleniyor demektir. Ya sevdiğin işi yapacaksın ya da yaptığın işi seveceksin. Çay içiyorsak bile bunu severek yapacağız. Küçük şeylerden keyifli olmayı başarmalıyız, daha sonra da dünyayı değiştirmek yerine kendimizi değiştirmeye çalışmalıyız. Beynimizi çok işlevli çalıştırırsak Alzheimer geni taşısak bile hayatımızı o seviyede etkilemiyor. Olayları beynimizde nasıl karşıladığımız çok değerli. Örneğin kanser hastalarında bir düzgünleşme beklentisi ve bir ümit duygusu yoksa kanser süratle yayılır. Bunun sırrı güzelleşme beklentisi olan şahıslarda onarıcı kimyasallar salgılanıyor bunlar bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalığın süratle yenmesini sağlıyor” formunda konuştu.
Doğru idman, beyin için büyük kıymet taşıyor
Beyin için nefes almanın çok değerli olduğunun altını çizen Tarhan, açıklamalarına şu halde devam etti: “Doğru yapılan nefes antrenmanlar akciğer ve beynimizde en ince kılcal damarların dahi çalışmasını sağlıyor. Beynin oksijenlenme ve glokozlanma kapasitesi hızlanıyor. Sporda da bu durum vardır. Günde 10 dakika bile olsa spor yapmanın bedenin düzenlenmesinde olumlu tesirleri var. Bir sobaya ne kadar çok odun atarsanız o kadar kül olur. Çok yiyen beşerler spor yapsalar bile özgür radikaller bedende kül üzere birikiyor. Altı ay boyunca haftada iki sefer birer saat tempolu yürüyüş yapan bir kişinin beyinlerinin de hacim artışı olduğu gözlenmiştir. Spor yalnızca kasları değil beynin de gelişmesini sağlıyor. Kolunuzu çalıştırırken aslında kolunuzun beyindeki karşılığını da çalıştırmış oluyorsunuz ve beynin o bölgesinde oksijenlenme oluyor. Çok antrenman bedene ziyan vermektedir. Bir otomobil düşünün daima yüksek devrede çalıştırırsanız yıpranır. Beden da o denli. Daima yüksek devrede çalıştırırsanız bir mühlet sonra sorun çıkmaya başlar”
Yeşillik yiyin
Hastaların beyin check-up’larında beyindeki folik asit ve B12 vitaminlerine kesinlikle bakıldığını belirten Tarhan “Folikasit yeşillik yiyerek bedende artıyor” dedi. Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sıhhatle ilgili de kıymetli tavsiyelerde bulundu:
Yalnızlık, insanları öldürüyor
“Beyni en çok geliştiren şey toplumsal etkileşimdir ve yapılan araştırmalara nazaran yalnızlığın hakikaten insanları öldürdüğü tespit edilmiştir. Çocuklarda soru sorma gereksinimi vardır, büyüklerde ise anılarını anlatma gereksinimi. İkisi bir ortaya geldiği vakit çok yeterli bir kadro olurlar.”
Değişim beynin en büyük dostudur
“Beynimizi en çok geliştiren şeylerden bir tanesi de aşina olduğumuz şeylerin yerlerini değiştirmektir” diyen Tarhan, “Evde yalnızca çöp kutusunun bile yerini değiştirseniz, bir şeyi atmanız gerektiğin de her seferinde eski olduğu yere uzandığınızı fark edeceksiniz. Bir müddet zorlansanız da yeni çöp sepetinin yerini öğrenmek beyninizde yeni yollar oluşmasını sağlayacaktır. Beynimizin en büyük düşmanı alışkanlıklarımızdır. Arabayı daima tıpkı yoldan değil de bazen farklı yollardan kullanmak lazım. Bunu yaparsak beynimiz de yeni yeni ilişki oluşturulan yollar olur ve beynimizde yeni yollar oluşturmanın en kıymeti yolu, davranış kalıplarımızı değiştirmektir. Değişim beynin en büyük dostudur” dedi.
Kokuları kullanın
Kokuların bellekte çok kıymetli bir yerde olduğunu vurgulayan Tarhan, “Örneğin; Japonya’ da verilen muskat ve tarçın kokusu antrenman kokuların kulanımı. Yaptığımız işin art planına pasifik koku ikazım koymak yerine iş gücünün belirli taraflarını bulan kokular kullanmak gerekir. Mesela Antalya’da yaşayan bir kişi için portakal kokusu onun beynini daha çok çalıştırır. Her kişinin hoşlandığı kendi kültürel kokuları vardır. Beynin kokuyla kurduğu yollar hafızaya en yakın yollardan birisidir” dedi.
Mesleğimiz hayatımızdaki tek seçenek olmamalı
“Bazı iş toplantılarında beyin fırtınası yapılır. Şahıslar unvanları olmadan yalnızca isimleri ile akıllarına birinci gelen öneriyi muharrir ve bunun üzerine konuşurlar. Bu formül beyindeki sansür kısmının kalkmasına yardımcı olmaktadır” diyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Meslekler elbise üzeredir. Bedenimizin bir modülü olarak görmeye başlıyoruz. Ancak elbiseleri istediğimiz vakit çıkarmalıyız o olmadan da keyifli olmalıyız, o olmadan da hayatta kalmamız lazım. O yüzden meslekler yaşama katkı sağlamalı; ancak bir hayat üslubu olmamalı. Hayatımızdaki tek seçenek olmamalı. Bu üslup şahıslar kalıplarının dışına çıkamadıkları için, yeni fikirler üretemedikleri için beyin fırtınası yapamıyorlar” halinde konuştu.
Beyin antrenmanı yapın
Hafızayı güçlendirmenin en değerli yollarından bir adedinin de 5N1K’yı düşünmek olduğunun altını çizen Tarhan, “Bu kavramı iletişimciler kullanır ama 5N1K’yı birinci bulan kişi Kanadalı bir psikologdur. ‘Hafızanın 6 bekçisi’ diyor bu kavrama. Bir bilgiyi beynimize bu sistem ile kaydedersek beyinde kalıcı olma müddeti çok daha fazladır. Bilgileri bu türlü beynimize kaydetmeyi alışkanlık haline getirmeliyiz. Birtakım beşerler birkaç lisan bilir ve bunları hiç birbirine karıştırmaz. Zira hepsini beyindeki farklı bir networke yazmıştır” açıklamasında bulundu.
Duygularınızı kullanın
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Diğer beşerlerle etkileşim, duygusal tepkiye girmek beyni çalıştıran başka bir ögelerden. Unsur bağımlısı olan çocukların bağlanacak hiçbir şeyleri yok. Bağlanacak hiç kimseniz yoksa bile inandığınız yüksek kıymetlere bağlanın. Kimisinin kollayıcı melektir, kimisinin tek ilahtır inancı neyse ona bağlandığı vakit da kişi bağlanmanın huzurunu yakalıyor. Nasıl ki bir çocuk annesinin dayağından korktuğu halde annesine sığınıp rahatlarsa, bir insan da inançlarına bağlanıp inanırsa bütün tehlikelere, zorluklara, mevte karşı her şeyi bilen bir güç bir yaratıcı var kanısıyla o bireyde bir huzur ortaya çıkıyor. Bu hisler beyni canlı tutan yıpranmasını engelleyen duygulardır” dedi.
Sünger, teflon ve kauçuk adam
Stresle ilgili 3 tip kişilik olduğunu söyleyen Tarhan, açıklamalarını şu formda sürdürdü:
“Sünger nasıl ki suyu içerisini çekerse, bu üslup bireyler de karışışına gelen gerilimli bireylerden onların gerilimini korkusunu satın alırlar. Bu usul bireyler daima gerilimli oldukları için beyinlerinde çabuk yaşlanma durumları meydana geliyor.
Teflon tipi dediğimiz şahıslar ise vurdumduymaz olan kişilik çeşitleridir. Kendisi yanmaz ancak içindekini yakar. Bu hoş bir şey üzere görünse de bu stil bireylerde de yalnız kalma durumu vardır. Güçlü iken, her şey yolunda iken düzgünler lakin hasta, yaşlı, diğerlerine muhtaçlık duydukları sırada yalnız kalıyorlar. Benmerkezci oluyorlar. Bu üslup şahıslarda de yalnızlık olduğu için beyinlerinde erken yaşlanma kelam bahsidir.
Kauçuk adam tiplemesinde ise gerilimi alıyor ama onu içine almıyor, onu yönetmesini biliyor ve tekrar eski haline getiriyor. Kauçuk tipi insan olabilmek, gerilimi yöneten kişi olma konusunda en ülkü kişiliktir. Gerilim karşısında esnek olmak gerekiyor. Olaylar karşısında inatçı olan bireyler daha çabuk kırılıyorlar.”
İletişimde zihinsel esnekliğin önemi
“Yanınızda olan şahıslar sizi rahatlatıyor memnun ediyorsa duygusal müspetlik vardır” diyen Tarhan, “Olaylar karşısında zihinsel esneklik gösterebilmeli. Kişi doğrularını savunabilmeli lakin yanlışlarını da kabul edebilmelidir” dedi.
Davranışsal kucaklayıcılık
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, davranışsal kucaklayıcılığı şu cümlelerle açıkladı: “Bazen terapilerde karşılaşırız. Her şeye karşı olan beşerler vardır. Ne desen itiraz ederler. Seans boyunca 1 saat konuşulur ve seans sonunda onlara ‘Seninle hiçbir bahiste anlaşamadığımız konusunda anlaştık değil mi?’ deriz. Bu da anlaşamadığımız konusunda bir davranışsal kucaklayıcılıktır.”