Türkçe’de “cahil cesareti” olarak karşılık bulduğunu söyleyebileceğimiz Dunning-Kruger Sendromu, Cornell Üniversitesi’nden iki bilim beşerinin tanımladığı “algılamada yanlılık eğilimi”dir. 1999’da ortaya attıkları “Cehalet, gerçek bilginin tersine, bireyin kendine olan inancını artırır” teorisiyle yola çıkan Justin Kruger ve David Dunning, 2000’de bu bahiste yaptıkları çalışmalarla Ig Nobel(*) Psikoloji Mükafatını aldılar.
Kruger ve Dunning, fizyolojik ve zihinsel alanda yaptıkları çeşitli uygulamaların sonucunda şu varsayımlara ulaştılar:
- Niteliksiz beşerler ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler.
- Niteliksiz beşerler, niteliklerini abartma eğilimindedirler.
- Niteliksiz beşerler, nitekim nitelikli insanların niteliklerini görüp anlamaktan da acizdirler.
- Eğer nitelikleri, aşikâr bir eğitimle artırılırsa, tıpkı niteliksiz beşerler, niteliksizliklerinin farkına varmaya başlarlar.
Araştırmayı tetikleyen, yüzüne limon sürerek görünmez olmaya çalışan bir hırsız:
1995’te 44 yaşındaki McArthur Wheeler isimli şahıs, limon suyunun “tuhaf” olarak tanımladığı kimyası ile ilgili çok derin bilgilere sahip olduğu teziyle, yüzünü limon suyuna buladı ve 2 bankayı üst üste soymaya kalktı. Tezine nazaran, limon suyunun görünmez yazılar yazmakta kullanılabilmesini sağlayan “gizemli” kimyası sayesinde kendisini de “görünmez” kılacak ve bankadaki kameralar onu kaydedemeyecekti. Bankaları soymayı başardı, lakin alışılmış ki kameralar problemsiz bir biçimde kaydı yaptı ve birebir gün içerisinde polis, Wheeler’ı basitçe yakaladı.
Bu olay üzerine araştırma yapmaya başlayan Kruger ve Dunning,
Konuyla ilgili yazdıkları makalede Kruger ve Dunning şunları tabir ettiler:
“Cahillerin/beceriksizlerin/yeteneksizlerin ölçüsüzlükleri kendileriyle ilgili algılarındaki kusurlardan; yüksek bilgi seviyesine sahip, maharetli, yeteneklilerin ölçüsüzlüğü ise öteki beşerlerle ilgili algılarındaki kusurlardan kaynaklanmaktadır.”
Bu araştırmadan sonra 2003, 2006 ve 2008’de başka uzmanlarca yapılan araştırmalar bu etkiyi doğruladı ve hatta bilgisiz cüretiyle ilgili daha derin ayrıntılar ortaya çıkarıldı. 2008’de Joyce Ehrlinger, bu etkiyi farklı sebeplere bağlamaya çalışan bir araştırma yaptı. Yani etkiyi direkt maksat alarak çürütmeye çalıştı lakin araştırmasının sonucu, Dunning ile Kruger’ın vardığı sonuçla birebir örtüşüyordu.
Darwin’in 19. yüzyılda söylediği şu kelam, bu çalışmayı yüzyıllar öncesinden takviyeler nitelikte: “Cahillik, daha sıklıkla bilgiyi değil, inancı doğurur; ısrarla şu yahut bu sorunun bilimle çözülemeyeceğini sav edenler, çok bilenler değil, az bilenlerdir.”
(*) Birinci kez 1991 yılında düzenlenen Ig Nobel ödüllerinin ismi “aşağılık”, “bayağı” manasına gelen ingilizce “ignoble” sözünden geliyor. Bu sözün Nobel ödülleriyle olan isim benzerliğinden yola çıkarak yeniden bir hiciv ile ödüllere Ig Nobel mükafatları denmiş. En başlarda, mükafatlar tekrarlanamayan, hatta mümkünse tekrarlanmaması gereken absürt ve anlamsız çalışmalara yahut alay etme emelli veriliyormuş. Vakitle Ig Nobel ödüllerinin medyadaki popülerliği arttıkça bu bakış açısı kısmen değişerek son yıllarda bilim, teknoloji ve tıp alanında insanları evvel güldüren, sonra da düşündüren bilimsel araştırmalara gerçek kaymaya başlamış. Lakin, farklı bilimsel çalışmaların yanı sıra, tenkit yahut alay hedefli mükafatlar -sayıları azalmış olsa da- hala verilmeye devam ediliyor.
Mark Twain’in dediği üzere; Asla bir aptalla tartışmayın, sizi kendi düzeyine çeker ve sonra deneyimiyle sizi yener.
Bilmediğimiz hususlarda yorum yapmayı bırakıp “bilmiyorum” demeyi öğrenmeliyiz, atalarımızın da dediği üzere: “Bilmemek Ayıp Değil, Öğrenmemek Ayıp!”