İlerleyen yaş, gecikmeli hatırlamada zahmet, azalmış bilişsel esneklik ve bellek ile birtakım görsel mekansal maharetlerde bozulmayla ilişkilendirilebilir (Weintroub, 2000). Olağan kurallarda; ilerleyen yaş ile birlikte seyreden bu üzere zihinsel değişiklikler bir kadro ip uçları ve hatırlamayı kolaylaştıracak yollar kullanılarak telafi edilebilir. Bu durumda yaşlı kişinin zihinsel işlevleri test edilecek olsa olağan sonlarda ama daha yavaş olması beklenir (Morris and Peterson). Lakin ilerleyen yaşla birlikte zihinsel faaliyetlerde ve günlük ömür aktivitelerinde bozulmaya neden olan bir hastalığın ortaya çıkması kendini esas unutkanlık şikayetiyle aşikâr eden nörolojik bir hastalığın habercisi olabilir.
Bunlardan en sık görülen Alzheimer Hastalığı (AH) ilerleyici bir nörolojik hastalıktır. Klinik olarak incelediğinde AH bilişsel ve fonksiyonel seviyede ilerleyici bir kötüleşme ve hafıza ile öbür entellektüel faaliyetlerde besbelli bozulma olarak karşımıza çıkar (Scinto&Daffner,2000). Bunlar;
– Yeni bilgileri öğrenmek yahut daha evvel öğrenilmiş olan bilgiyi hatırlama hünerinde bozulma
– Konuşma bozukluğu
– Motor fonksiyonların korunuyor olmasına karşın motor aktifliklerin yapılamaması
– Duyu fonksiyonlarının korunuyor olmasına karşın nesnelerin tanınamaması
– Planlama, tertip, dikkati odaklama, görünümün altında kalanı kavrama üzere fonksiyonlarda bozulma (DSM-IV).
Üstteki belirtiler kişinin toplumsal ve mesleksel hayatında hastalık öncesine nazaran besbelli bozulmaya neden olur ve bir diğer hastalıkla ortaya çıkan süreksiz bozulma değildir. 85 yaşın üstündeki popülasyonun %50’sinde Alzheimer Hastalığı’nın ortaya çıkması bekleniyor. Alzheimer olaylarının %25’inin genetik mirasla bağlı olduğu ortaya konulmuştur. Hastalık geri döndürülemez olsa da süreci yavaşlatılabilir. Bunun anahtarı erken teşhistir. Hastalığın prognozu yavaş ilerleyen periyodlardan oluşabileceği üzere hastanın fizyolojik durumuna ve genetik mutasyonuna bağlı olarak akut fazlardan da oluşabilir. Alzheimer Hastalığı’nın en erken belirtisi kısa müddetli bellekteki kayıplardır. Birinci vakitlerde epey hafif olabilir ve hasta tarafından gizlenebilir. Hasta yakınları da bunu bir hastalık belirtisi olarak görmekten çok yaşlanma sürecinin olağan bir hastalık belirtisi olarak yorumlama eğilimi gösterirler (Cohen,1999). Ortalama 8 ila 10 yıl sürüp mortaliteyle sonuçlanan AH gelişim evresinin geriye dönüşü olarak düşünülebilir.
Hastalığa ismini veren Alois Alzheimer 1864-1915 yılları ortasında yaşamış bir psikiyatristtir. 3 çocuk babası olan Alzheimer tüm hayatını Almanya’da geçirmiştir. Hastalarındaki davranış bozukluklarını organik nedenlere bağlama eğilimindeydi. Şefi olduğu klinikde Auguste D., isimli 1850 doğumlu bir bayan hastasının sergilediği belirtiler dikkatini çeker ve detaylı olara incelemeye başlar. Geldiğinden itibaren konuşması bozuk olan hastasını izlediği müddet boyunca Bayan August yavaş yavaş objeleri adlandıramaz, doğum yerini hatırlayamaz, kolay matemetik süreçleri yapamaz olur, yazı yazma ve okuma marifetini kaybeder, gitgide telaşlı ve dertli ve hatta hudutlu davranır olur, kimsenin duymadığı sesler duyduğunu söyler. Gün çok ziyaretine gelen tabibini tanımaz hale gelir (Maurer&Maurer, 2001). Hastalık; bu belirtiler bütününün bilinen öteki hastalıklardan farklı olduğunu düşünen Alois Alzheimer’in ismiyle anılır.
Nedenleri
Alzheimer Hastalığı için beyinde asetil kolin azalması bir neden olarak bilinmektedir. Yapılan çalışmalar AH hastalarının beyinlerinin dış yüzeyinde nedeni bilinmeyen olağandışı protein birikimi olduğunu ve buna bağlı olduğu düşünülen hücre kaybı ve hücreler ortası kontakların kaybolduğu görülmüştür (Giacobini, 2000). Ailede bu hastalığa yakalanmış bir birey olması bir risk faktörü olarak görülmekle birlikte daha çok genetik bir hastalık olduğu bilinmektedir.
Belirtileri
1.Unutkanlık: Eşyaların yerleri (gözlük, cüzdan gibi), tanıdığı insanların isimlerini yahut yüzlerini, bir işi yapıp yapmadığını unutur. Bunlar günlük hayatın süratli akışında hepimizin yaşadığı unutkanlıklar üzere gözükmektedir, ancak Alzheimer hastaları eşyalarını uygunsuz yerlere koyarak ya da uygun yerde aramayarak hiç bulamaz. İnsan ve obje isimlerini hatırlayamaz. Yeni tanıştığı insanları hatırlayamaz, soruları, karşılıklarını aldığını unutarak tekrar tekrar sorar ya da söylediğini unutarak birebir cümleyi tekrarlar
2.Günlük ömür aktivitelerini etkileyen hafıza kaybı: Kendine bakım, yemek yeme sistemi ve adabı, tuvalet denetimi üzere temel marifetlerde kayıp olabilir.
3.Kazanılmış maharetlerin kaybı: Sık sık yemeği ocakta unutarak yakmak, otomobil kullanırken tehlike doğuracak marifet kaybı, markette para üstü hesaplayamamak üzere kazanılmış bir grup maharetlerin kaybı yalnızca ‘unutkanlık’la açıklanamayabilir. Bunun yanında hasta yeni maharetleri öğrenemez hale gelir; örneğin cep telefonu ya da bankamatik kullanmayı öğrenememe üzere. Bu durumda bir konut hanımı artık yemek yapamaz, bir terzi artık dikiş dikemez hale gelebilir.
4.İletişim: Bazen bir tanıdığın ismini istenildiği anda hatırlayamayıp bir mühlet sonra hatırlamak doğal karşılanabilir. Söz bulmada zahmetler ortaya çıkar; bu insan ismi olabileceği üzere akıcı konuşmasını kesintiye uğratacak biçimde obje isimlerini bulma da olabilir. Kişi karşılığını almış olmasına karşın sorduğu bir soruyu hem karşılığını hem de sorduğunu unutarak tekrar tekrar sorabilir ve ya eskisine kıyasla daha kısıtlı sayıda sözle ve daha zayıf bir gramer yapısıyla kendini söz eder hele gelebilir. Uzun konuşmaları takip etmekte zorlanabilir.
5.Oryantasyon bozuklukları: Haftanın hangi gününde, ayın kaçında olduğumuzu bilemeyebiliriz ancak sonra takvim bilgilerine ahenk sağlarız. AH hastaları ise yıl, ay ve gün üzere zamansal bilgileri kaybeder. Bu durumda günlük aktüel olayları takip etmekte başarısız hale gelir. Kişi bulunduğu yeri karıştırabilir ya da nerede olduğunu bilemez hale gelebilir. Kişi kendine dair bilgilerde de kayıp yaşayabilir. Örneğin doğum tarihini, yaşını bilemeyebilir.
6.Muhakeme zahmeti: Karşılaştığı rastgele bir durumu mantık çerçevesinde yargılayamayabilir. Karar vermekte zahmet çekebilir.
7.Görünenin altında yatanı kavrama (soyut düşünme) güçlüğü
8.Davranış değişiklikleri: AH hastaları ani davranış değişiklikleri gösterebilir, bunlar duruma uygunsuz olabilir; nedensiz ani sonlanmalar üzere. Gördüğü gündüz hayalleri ya da duyduğu sesler nedeniyle korkup ajite davranışlarda bulunabilir (Stur, Smith,Rummans,2002).
9.Kişilik değişiklikleri: Kuşkucu, hudutlu, huzursuz ya da büsbütün ilgisiz bir kişi haline gelebilir.
Teşhis
AH’nın tanısı koyulabilmesi için bir çok disiplinden klinisyenin muayenesi ve bir çok tetkik formülünün kullanılması gerekmektedir. Bu sayede fizyolojik, ruhsal ve nörolojik değerlendirmeler yapılır. Radyolojik görüntülemeler, nöropsikolojik testler ve tüm bu tetkik sonuçları ile muayenesini yapacak nörolog birlikte çalışırlar. Hasta insiyatifini kaybetmiş, kendini söz edemiyor gözükse de içinde bulunduğu durumdan rahatsız olması doğaldır. Yetersizlik hissiyle duygusal olarak çöküntü yaşayabilir. Hastalığın seyrini ağırlaştırmaması ve hastanın hayat kalitesini yükseltebilmek açısından kişilik değişiklikleri ve davranış bozuklukları için bu alanda uzman bir psikiyatr (nöropsikiyatr ya da yaşlılık psikiyatristi) tarafından muayene edilmelidir.
Kişinin zihinsel işlevlerindeki kayıpları detaylı olarak ortaya koymak ve ayırıcı teşhis için nöroloğa yardım etmek üzere alanında uzman bir psikolog tarafından nöropsikolojik kıymetlendirilmesi yapılmalıdır. Yeniden hastalığın verdiği hasarı saptamak ve ayırıcı teşhis için nöroradyolojik görüntüleme tetkikleri nöroloğa yol gösterici olur.
Tedavi
Günlük hayat kalitesini düşüren unutkanlık ve bağlı maharet kayıplarını durdurmayı hedefleyen bir tedavi yaklaşımı izlenir. Bununla birlikte hastalığa eşlik eden davranış değişiklikleri, uyku ve yeme düzensizliği üzere sorunların denetimini sağlamak ve bu sayede hastayı ve hastalığı daha stabil hale gelmesini sağlamak için psikiyatrik yardım tedaviye eklenmektedir. Hastalığın stabilizasyonunu ve hastanın konforunu sağlamakta değerli katkıları olduğu bilinen nizamlı beslenme ve tertipli uyku tedaviye hayli yardımcıdır.
