Depresyon

Klinik depresyonun temel niteliği güzel olmayan duygudurum, ilgi ve zevk azlığı, ümitsizlik ve karamsarlıktır. Olgular derin bir keder yaşarlar. Gelecekleri ve yaşadıkları ile ilgili olarak daima karamsar düşünürler. Hastada depresif duygudurum ile birlikte değişik aktiflik ve sorumluluklara karşı ilgi kaybı izlenir. Olağan etkinliklerden zevk alamaz. İş, özel zevkler, ferdî bağlantılar, cinsel aktivite de dahil olmak üzere hiçbir şeyden zevk alamazlar. Kimi olgularda önde gelen belirti bunaltı olabilir. Anksiyete (bunaltı, kaygı) seviyesi çok artabilir, ajitasyon (huzursuzluk) gösterebilirler. Genel olarak ilgileri azalır. Ümitsizlik ve çaresizlik hisleri o kadar ağır olabilir ki düştükleri bu durumdan hiçbir halde kurtulamayacaklarını düşünebilirler. Depresif hastalar kolay günlük aktiviteleri bile yapmakta zahmet çekerler. İş, aile, para ve kendi sıhhatleri ile çok biçimde başları meşgul olur. Güç seviyesi azalır. Birtakım olgularda önde gelen belirti somatik belirtiler olabilir. Tepkisel davranırlar.

Umutsuzluk, karamsarlık, benlik saygısında düşme ve suçluluk hisleri intihar niyet ve hareketlerini uyarır. Sevilenle yine birleşme fikirleri ortaya çıkabilir. Fikir içeriğinde geçmiş olaylar kıymetli bir yer meblağ. Ağır anksiyete (bunaltı, kaygı) belirtilerinin depresyon olgularında intihar teşebbüsleri için belirleyici bir etken olduğu ileri sürülmektedir. İntihar niyetleri ve teşebbüsleri depresyonun kıymetli belirtilerindendir.

Depresif olguların birçoklarında duygudurum değişiklikleri ile birlikte iştah ve kilo kaybı bulunur.

Uyku bozukluğu depresyonun çok sık karşılaşılan bir belirtisidir. Dalgınlık, unutkanlık olabilir. Bazen ağır olgularda aklından geçenlerle dış dünyada olanlar birbirine karıştırılabilir.

Depresyon tanısı nasıl konur?
Depresyon tanısı koyabilmek için anlatılan belirtilerin tamamının bulunması gerekmez. Yukardaki belirtilerden bir küme fonksiyonelliği bozacak kadar ağır ise ve diğer nedenlere bağlanamıyorsa teşhis konur.

Çocuklarda depresyon görülür mü?

Evet. Çocukluk devrinde de depresyon görülebilir. Tedavi edilmemesi halinde uzayabilir ve erişkinlikte de sürebilir. Çocuklarda depresyon belirtileri bazen erişkinliktekinden ayrılabilir. Okul reddi, hastalık uydurma, ebeveynlerini kaybetme tasası, okul sıkıntıları biçiminde kendini gösterebilir.

Depresyonu sıklığı ne kadardır?

Genel olarak major depresyon yaygınlığı % 3-5.8 kadardır. Bir yıllık yaygınlık % 2.6-6.2 olarak verilmektedir. Hayat uzunluğu risk erkekler için % 3-12, bayanlar için % 10-26’dır. Farklı araştırmalara nazaran farklı sayılar verilmekle birlikte tüm oranlar buna yakındır. Epidemiyolojik bilgiler rastgele bir yılda bayanların % 13’ü, erkeklerin % 8’inin depresyonda olduğunu göstermektedir. Türkiye Ruh Sıhhati Profili Çalışması’nda 12 aylık depresif nöbet yaygınlığı bayanlarda % 5.4, erkeklerde % 2.3, tüm nüfusta % 4.0 olarak verilmektedir. Görüldüğü üzere bayanlarda iki kat daha fazladır. Yineleyici depresyonlar bayanlarda daha sıktır. Akut atak geçirenlerin % 15 kadarında depresyon süregenleşme eğilimi gösterir.

Depresyon için risk etkenleri nelerdir?

• Erken ebeveyn kaybı

• Madde ve alkol berbat kullanımı

• Anksiyete bozuklukları

• Kadın olmak

• Erken ebeveyn kaybı

• Düşük sosyoekonomik düzey

• Ayrı yaşama, boşanmış olma

• İşsizlik: İşsizlik depresyonda risk etkeni olması yanında işte verimliliği azalmasının kıymetli nedenlerindendir.

• Daha evvel depresyon geçirmiş olma

• Yakın vakitte değerli hayat olayları, gerilim etkenleri

• Kişilik yapısı

• Çocukluk devrinde cinsel yahut fizikî berbat davranılma öyküsü

• Bazı ilaçlar

• Tıbbi hastalıklar

• Hormonal değişiklikler.

Depresyonda cinsiyet farklılığı nasıl açıklanabilir?

Kadınlarda depresyonun erkeklere nazaran iki kat fazla olması erkeklerin belirtilerini, alkol kullanımı, değişik harekete vurum davranışları biçiminde tabir etmesi, bayanların bu imkanları kullanamamaları, tıpkı gerilim etkeni karşısında daha ağır belirtiler göstermesi biçiminde açıklanmaktadır. Başka değerli bir açıklama da hormonal nedenler ve klâsik bayan rolü ile ilgilidir. Ayrıyeten bayanlarda gebelik, doğum, premenstrüel periyot üzere biyolojik ve ruhsal olarak depresyona yatkınlık yaratan ek özellikler vardır. Cinsel ve fizikî istismar da bayanları daha çok etkilemektedir.

Kadın ve ekeklerde depresyon sıklığı ile ilgili olarak aşağıdaki sıralama yapılabilir (en azdan en sıka doğru):

• Evli erkek

• Evli kadın

• Bekar yahut dul kadın

• Bekar, dul, boşanmış erkek

• Ayrı yaşayan ve boşanmış erkek

Depresyonun seyri nasıldır?

Depresyon olgularının % 85 ya da daha fazlası bilinen olağan tedavi tekniklerinden yararlanır. Tedavi edilmeyen olgular ise 6-24 ayda düzelirler. % 5-10 kadar olguda ise iki yıldan fazla sürer. Tedavi ile bu mühlet birkaç hafta ile birkaç aya indirilebilmektedir. Tedaviye erken başlamak cevap alma mühletini kısaltır. %10-15 olgu ise süregen seyir gösterir. Başlama yaşı tarafından birebir aile bireyleri ortasında bağlantı vardır. Erken başlayanlarda yineleme mümkünlüğü daha yüksektir. Gerilim etkenleri ile başlaması ortasında bir bağlantı olabilmekle birlikte bu mecburî değildir. Depresyon hayat uzunluğu ataklar ve yinelemelerle sürer.

Depresyon tekrarlar mı?

Depresyon yineleyici bir hastalıktır. Daha evvel tekrarlamış olması tekrarlama mümkünlüğünü arttırır.

Depresyonda yineleme için risk etkenleri

• Kalıntı belirtilerin varlığı

• Daha evvel depresyon geçirmiş olmak

• Kronik depresyon

• Duygudurum bozuklukları için aile öyküsü

• Anksiyete ve unsur kullanımı depresyonla birlikte görülmesi

• Depresyonun 60 yaş üzerinde başlaması

Depresyonun nedenleri nelerdir?

Birçok psikiyatrik hastalıkta olduğu üzere depresyonda da tüm kliniği açıklayacak bir model bulunmamaktadır. Genel kabul gören görüş beyinde kimyasal iletimde rol alan unsurlarla ilgili bir dengesizliğin olmasıdır. Bu dengesizlik çevresel nedenlerden etkilenmektedir.

Uyku bozuklukları depresyona neden olabilir mi?

Uyku sorunu depresyonun değerli bir belirtisi olması yanında depresyona da neden olabilir. Son yıllarda uzun müddetli uykusuzluğun depresyona yol açabileceği konusunda deliller ortaya çıkmıştır. Bu nedenle uyku nizamının sağlanması tedavinin temel maksatlarından biri olmalıdır. Bu emelle olguların alkol almaları uyku sıkıntısını ekseriyetle kötüleştirmektedir.

İlaçlar depresyona neden olabilir mi?

Birçok antihipertansif ilaç, kalp ilaçları (kardiyotonik, antianjinal, antiaritmik), antiinflamatuar, (ağrı kesici ve romatizma tedavisinde kullanılan ilaçlar) antibakteriyel ilaçlar, hormonlar, kolinerjik ilaçlar, organik çözücüler, birçok psikotrop (ruhsal yapı ve hudut sistemi üzerinde tesiri olan birtakım ilaçlar) ilaç, alkol depresyona neden olabilir. İlaç ve alkol yoksunluğu da depresyona neden olabilir.

Tıbbi nedenler depresyona neden olabilir mi?

Evet. Birçok enfeksiyon hastalığı, tümörler, kalp ve teneffüs sistemi hastalıkları, birçok merkezi hudut sistemi hastalığı, genel vücut travmaları, metabolik hastalıklar, beslenme sıkıntıları, mide-barsak sistemi hastalıkları, kollagen doku (bağ dokusu) hastalıkları üzere birçok hastalık depresyona neden olabilir. Hastanede yatan olgularda mümkünlük daha da artar.

Depresyonun olağan yastan ne farkı vardır?

Yasta hüzün, ağıt, değişkenlik gösteren anksiyete, makus hayaller ve buna bağlı uyku meseleleri, uykusuzluk, iştahsızlık, kilo kaybı ve olağan etkinliklere karşı ilgi azlığı üzere depresyonda da izlenebilen belirtiler bulunur. Olağan yasta bu belirtiler vakitle azalarak kaybolur. Sıklıkla da tabip müdahelesi gerekmez.. Depresyonda benlik hürmeti azalırken kayıp akabinde izlenen depresif durumlarda benlik hürmeti korunur. Kendilerini bedelsiz bulmazlar, ağır suçluluk hisleri da olmaz. Ayrıyeten fonksiyonellikte değerli bir kayıp da olmaz.

Depresyon belirtileri yaşla değişkenlik gösterir mi?

Evet. Yaşlılarda bedensel ve bilişsel belirtiler affektif belirtilere nazaran daha fazla izlenir. Depresif duygudurum sık olmakla birlikte duygusal sözlerde azalma daha sık izlenir. Apati, yorgunluk ve uyku problemleri sık olarak söz edilirken çökkünlük pek tabir edilmez. Somatik belirtilerin yaşlılarda tıbbi durumlara bağlı olma mümkünlüğünü da unutmamak gerekir.

Depresyon olgularında intihar mümkünlüğü ne kadardır?

Duygudurum bozukluğu gösterenlerde intihar niyet ve hareketleri % 20-40 kadardır. İntiharları gerçekleştirenlerin geçmişlerinde de intihar teşebbüsleri bulunmaktadır. İntihar riski belirtilerin şiddeti ile her vakit kontaklı değildir. Yaşlılarda intihar mümkünlüğü gençlere nazaran iki kat daha fazladır. İntiharla ilgili konuşanlarda olasılığın daha az olduğu fikri yanlıştır. Hastanede yatan olgularda intihar teşebbüsü oranı % 15 kadardır. Depresyon olgularının % 15’i intiharla ölmektedir. Tüm intiharların % 70’i depresyon olgularıdır.

Depresyon olgularının hastaneye yatması mecburî mudur?

Depresyon tedavisinde hastaların yatırılması ekseriyetle gerekmez. Aşağıdaki özellikleri taşıyan hastaların yatması gerekebilir.

• Ciddi intihar kanıları gösterenler

• İntihar planları yapanlar

• Kendine ve etrafa ziyan verme eğilimi olanlar

• Gıda reddi olanlar

• Ayaktan tedaviyi sürdürme güçlükleri

• Psikotik özellik gösterenler

• Ciddi intihar teşebbüsü olanlar

Depresyon genetik bir hastalık mıdır?

Hem depresyon hem de bipolar bozukluk (iki uçlu hastalık) ailesel yatkınlık gösterir. Yakın akrabalarda bu iki hastalığın görülme sıklığı genel topluma nazaran 2-5 kat daha fazladır. İkiz çalışmaları da genetiği desteklemektedir. Lakin genetik tesirler yatkınlık seviyesindedir. Depresyon hastalığı çevresel gerilim etkenlerindeden değerli ölçüde etkilenir.

Depresyon tedavi edilebilir bir hastalık mıdır?

Evet. Depresyonda tedavide işbirliği yapan hastalarda tedavinin başarısı çabucak hemen kural üzeredir. Olgular tedaviye yüksek oranda cevap verir.

Psikoterapi fayda sağlar mı?

Evet. Bilişsel, davranışçı tedaviler, bireyler ortası ilgilere yönelen psikoterapiler depresyonda fayda sağlar. Hafif depresyonda psikoterapi öncelikli olarak seçilebilir.

İyileştikten sonra ilaç kesilmeli midir?

Hayır. Depresyonu süreğenlik kazanmasında ve yinelemesinde en kıymetli nedenlerden birisi eksik tedavidir. Birinci sefer tedaviye alınanlarda tedavi müddeti yaklaşık bir yıldır. Bu müddet sonunda kalıntı belirtiler varsa müddet uzatılır. Yineleyen olgularda da tedavi müddeti uzamaktadır.

Antidepresan ilaçlar memnunluk ilacı mıdırlar? Bağımlılık yaparlar mı?

Hayır. Antidepresan ilaçlar depresyon olgularında duygudurumda yükselmeye neden olmakta, depresyonu tedavi etmekte, lakin olağan duygudurumu değiştirmemektedir. Öfori yapmazlar.

Fiziksel bağımlılığa neden olmazlar.

Antidepresan ilaçlar öteki ilaçlarla etkileşir mi?

Tamamının olmasa bile kimilerinin önemli etkileşmeleri olabilir. Bu hususta en yanlışsız yaklaşım tedavi eden doktordan bilgi almaktır.

Yeniden hastalanmamak için ne yapılmalıdır?

Bu hususta en uygun yol hekiminizin tekliflerine uymaktır. Yineleyen depresyonlarda en kıymetli neden gerek ilacın dozu gerekse tedavi müddeti açısından yetersiz tedavidir. Doz ve tedavi mühletine uymak depresyondan yüksek oranda korunmayı sağlar.

Çevresel nedenlerin bariz olduğu durumlarda gerilim etkenlerini azaltacak yahut denetim edecek tedbirler depresyonun yinelemesini azaltabilir. Örneğin aile içi irtibat sıkıntılarının besbelli olduğu durumlarda aile yahut ferdî psikoterapi fayda sağlayabilir.

İlaçların önemli yan tesirleri var mıdır?

Antidepresan ilaçlar uzun müddet kullanım güvenliği kanıtlanmış ilaçlardır. Tabip kontrolünde kullanılması halinde kalıcı ve önemli yan tesirlere neden olmazlar. Lakin her ilaca karşı çok hassaslıkların olabileceği, fizikî meselelerin ilaçların yan tesirlerini arttırabilecekleri unutulmamalıdır.

Sık görülebilen yan tesirler arasında

• Ağız kuruluğu

• Görme bulanıklığı

• Kabızlık

• Bulantı, kusma

• Terleme

• Uyuşukluk

• Uyku sorunları

• Kilo alma

• Baş ağrısı, baş dönmesi

• Mide barsak sistemi bozuklukları ve ishal

• Karın ağrısı

• Libido azlığı ve öbür cinsel sorunlar

• Bunaltı sayılabilir.

Yan tesirlerin ferdi olarak ve ilaç kümelerine nazaran farklılık gösterebileceği unutulmamalıdır.

Antidepresan ilaçlarla birlikte alkol alınabilir mi?

Antidepresan ilaçlar alkolün tesirlerine karşı hassaslığı arttırırlar. Ayrıyeten alkol antidepresan ilaçların klinik aktifliğini de azaltır. Nöbet mümkünlüğü da artar. Bu nedenle antidepresan ilaçlarla birlikte alkol alınması önerilmez. Bu tıp etkileşmeler birtakım ilaç kümelerinde daha kıymetlidir. Bunun için hekiminizden bilgi almalısınız.

Depresyon bir kişilik sorunu yahut zayıflığı mıdır?

Kesinlikle hayır. Depresyon gerçek bir hastalıktır. Kişilik zayıflığı ile irtibatı yoktur.

Hekim tekliflerine uymamanın nedenleri nelerdir?

• İstenmeyen yan etkiler

• Hasta tabip alakasının niteliği, güvensizlik, kâfi bilgi alamama

• Hastalığın şiddeti

• Hastanın eğitim seviyesi: Eğitim seviyesi düşük olanlarda uyumsuzluk daha fazladır.

• Antidepresan ilaç seçimi: Bir ilaca ahenk göstermeyen olgu öbür bir ilaca ahenk dösterebilir.

• Hastanın kişilik yapısı

Depresyon ağırlaşarak şizofreni üzere ağır hastalıklara dönüşür mü?

Hayır. Şizofreni ile depresyon ortasında nedensellik kontağı yoktur. Depresyon ağırlaştığında ağır depresyon olur. Lakin depresyon şizofreninin seyri sırasında sık olarak ortaya çıkar. Şizofreniye eşlik eden depresyonlar ile öteki depresyonlar ortasında nedensellik bağı konusunda kâfi bilgi bulunmamaktadır.

Bipolar bozukluk ile depresyonun ne üzere teması vardır?

Bipolar bozukluk depresyondan artık yahut geçmişte en az bir manik atak (taşkınlık nöbeti) olması ile ayrılır. Bipolar bozuklukta manik atak yanında depresif devirler de olabilir.

Depresyon olgularının % 10 kadarı hastalığın bir devresinde manik bir atak geçirmektedirler. Öteki bir tabirle bipolar bozukluğa dönüşürler. Duygudurum bozukluğu atağı (mani yahut depresyon) olan olgularda manik atak için kesin bir belirleyici olmamakla birlikte ailede bipolar bozukluk olması bu açıdan ehemmiyet taşımaktadır.